Rechters breken stakingen. Terug naar Daens ?

Bij sociale konflikten wordt steeds vaker naar de rechter gestapt. Om stakingen te bannen ? Nee, om de spelregels vast te leggen.

“We keren stilaan terug naar de toestand van 1867, ” zegt de Luikse professor Micheline Jamoulle ironisch. Van Glaverbel tot Sabena, van Volkswagen tot de NMBS, wordt de rechtbanken steeds vaker gevraagd tussenbeide te komen in sociale konflikten. Niet om een staking toe te laten of te verbieden, maar om door rechterlijke beslissingen de spelregels vast te leggen. Een revolutie in de sociale betrekkingen.

“Hou stakingen buiten de rechtbank, ” was en blijft het standpunt van de vakbonden, die verwijzen naar de paritaire komitees en sociale bemiddelaars en naar de noodzaak om, in geval van blokkering, “een de facto situatie te creëren om druk uit te oefenen”.

Het zijn precies die drukkingsmiddelen die de werkgevers, leveranciers, onderaannemers en werkwilligen systematisch aan de kaak stellen. En met sukses. Ook op aanstoken van het VBO zoals de vakbonden beweren ? Of gaat het veeleer om de kreativiteit van een aantal juristen die een bres in de wetgeving vonden en zich daar met veel genoegen in rondwentelen ? Hoe dan ook wordt er een steeds nauwer keurslijf om het stakingsrecht gelegd.

Dat is de techniek van de afzonderbare daad, volgens de tegenstanders van de verbrokkeling van de staking, met de bedoeling een of ander incident “af te zonderen” waardoor de uitoefening van een burgerlijk recht belemmerd wordt. Met andere woorden een feitelijkheid, d.w.z. “een daad die zonder aanspraak of recht, zonder wettelijke verantwoording, gesteld wordt en waarbij de ene partij de andere verhindert een klaarblijkelijk recht uit te oefenen, zich andermans eigendom onrechtmatig toeëigent of de individuele vrijheid aantast, en daarbij de voorkeur geeft aan geweld of verrassingstaktieken boven de rechtsmiddelen die ter beschikking staan. ” Naast het stakingsrecht is er ook een recht op arbeid, een recht om materiaal en goederen in ontvangst te nemen en, uiteraard, ook het eigendomsrecht. De burgerlijke tegen de sociale wetgeving als het ware, met als kanalizatoren bedrijfsbezettingen en stakingspiketten.

PATRONALE/SYNDIKALE TAKTIEK.

Het regent letterlijk bevelschriften die geleidelijk een echte pretoriaanse stakingsreglementering beginnen te vormen en die het begrip staking terugdringen naar de loutere term staking zelf. Daarbij wordt duidelijk aangegeven wat toegelaten is en wat niet. Aktieve piketten tegenover passieve piketten bijvoorbeeld : “Overwegend dat het recht op staken beperkt wordt door het recht van sommige loontrekkenden om geen gevolg te geven aan de oproep tot staken… ” (zaak Cora, 22 februari 1990).

Zelfs de obstruktie, bijvoorbeeld het plaatsen van hindernissen voor de ingang om de arbeiders de toegang te beletten, is een feitelijkheid (Cockerill, 16 februari 1993), evenals “de belemmering van de vreedzame toegang van de transportwagens die nodig zijn om de produkten die in voorraad zijn af te voeren en te leveren aan het kliënteel” (Cuivre et Zinc, 12 november 1986). Het draait allemaal rond de vrije toegang tot de arbeidsplaats en dat werd onlangs nog maar eens bevestigd bij de NMBS en bij Electrabel.

Telkens draagt de rechter er daarbij zorg voor te beklemtonen dat hij zich niet uitspreekt over het recht op staken, maar wel over de burgerrechten (volgens artikel 6 van de Europese Mensenrechtenkonventie). In de meeste gevallen gaat het daarbij om de rechtbank van Eerste Aanleg en meer bepaald de voorzitter van die rechtbank die in dringende gevallen in kort geding een voorlopige beslissing kan treffen om de bedreigde rechten te vrijwaren. Hij beschikt daarvoor trouwens over een uitvoerige rechtspraak.

Bij sociale konflikten werd aanvankelijk gebruik gemaakt van dagvaardingen. Maar al heel snel ontdekten de juristen de mogelijkheden van artikel 584 van het Gerechtelijk Wetboek dat voorziet in de mogelijkheid om een kort geding in te leiden door eenzijdig verzoek in gevallen van volstrekte noodzakelijkheid. Die procedure wordt eveneens toegestaan als het niet mogelijk is de personen te identificeren tegen wie de maatregelen dienen genomen te worden : de leden van een stakingspiket bijvoorbeeld. Het voordeel van die formule is dat de beslissing over het algemeen op dezelfde dag valt. Het nadeel is dat een en ander gebeurt zonder uiteenzetting door beide partijen.

WERKGEVERSKOMPLOT.

Dat systematisch beroep op eenzijdig verzoek jaagt de vakbonden in de gordijnen. Ze spreken van een komplot van de werkgevers. Ze beweren dat de werknemers die zeggen dat “hun recht op arbeid aangetast wordt”, met een onzichtbare hand geleid worden en ze verdenken sommige advokaten “die het Justitiepaleis goed kennen” ervan de verzoeken bij voorkeur bij de grootste vakbondsvreters in te leiden. “

Voorts zijn er de enorme dwangsommen die “vaak het betalingsvermogen van de betrokkenen overstijgen”. We mogen niet vergeten, zegt Viviane Vannes, professor Arbeidsrecht, dat het “om een bijkomende veroordeling gaat en dat, als men die zou opheffen, men het hele systeem van het kort geding op de helling zet. ” Een kort geding mondt immers klassiek uit in een bevel om iets te doen of niet te doen. Een beslissing die men op het terrein moet doen uitvoeren zodat “in afwezigheid van een pecuniaire sanctie slechts een beroep kan gedaan worden op de rijkswacht”. De weg van het minste kwaad uiteindelijk.

Het systeem heeft een reden van bestaan. Maar er is ook heel wat kritiek op een mogelijke “ontsporing”. De vakbonden voeren aan dat de rechters steeds vaker ekonomische rechten in overweging nemen : “Overwegend dat de toestand op dit ogenblik voor haar (Electrabel) zeer ongunstige financiële gevolgen heeft of ten minste dreigt te hebben die binnenkort misschien onherstelbaar kunnen worden… ” (15 mei 1995). Voor een onderneming met een winst na belastingen van 25 miljard is dat een argument dat tot nadenken stemt. Vooral omdat men van feitelijkheden overstapt op de notie dreigende feitelijkheden, waarbij aan de rechter gevraagd wordt toekomstige akties te verbieden. Daarrond draaide onder meer het beruchte Cora-arrest van 22 februari 1991 dat “verweerders een verbod oplegde om, hetzij zelf hetzij via personen die van hen afhangen of die gevolg geven aan hun ordewoorden, aan werkwilligen, uitbaters en klanten fysisch de toegang te ontzeggen tot de winkels, en dat op 23 en 24 februari 1990 en tijdens de daaropvolgende week. ” Soms blokkeert het mekanisme echter. ULB-professor Linsmau vertelt het verhaal van de ondervoorzitter van de rechtbank van Eerste Aanleg die in Bergen op 7 november 1987 uitspraak doet op eenzijdig verzoek van een werkgever en een verordening uitvaardigt waarbij het elk fysiek persoon verboden is het vrij verkeer van konsumenten in de buurt van de Cora van La Louvière te belemmeren op straffe van een dwangsom van 100.000 BEF per inbreuk. “Op maandag 9 november maakte een andere ondervoorzitter van dezelfde rechtbank, die eveneens uitspraak deed na een eenzijdig verzoek maar dit keer van vakbondsafgevaardigden , de vorige uitspraak onmiddellijk ongedaan terwijl de direktie op basis van de eerste uitspraak al de rijkswacht had opgeroepen. ” Voor Claude Wantiez van Bureau Taquet komt de ontsporing van de jurisprudentie voort uit het feit dat de procedures voor het opheffen van sociale konflikten systematisch ingeleid worden bij de rechtbanken van Eerste Aanleg, zetelend in kort geding. “Welke ook de intellektuele kapaciteiten van de voorzitter van de rechtbank van Eerste Aanleg mogen zijn, hij is niet van nature de aangewezen scheidsman voor sociale konflikten. ” Vandaar zijn voorstel om “de regeling van de inbreuken op de individuele vrijheid van de loontrekkenden bij sociale konflikten exclusief toe te wijzen aan de voorzitters van de Arbeidsrechtbanken, zetelend in kort geding. Met dien verstande dat de voorzitter van de rechtbank van Eerste Aanleg voor het overige zijn volle bevoegdheid blijft behouden. “

De volksvertegenwoordigers Landuyt, Peeters, Sleeckx en Vande Lanotte gaan nog verder. Zij willen dat gewone rechters geen uitspraak meer mogen doen in kort geding voor zaken die de verhoudingen tussen werknemers en werkgevers betreffen. Die bevoegdheid zou helemaal overgeheveld worden naar de Arbeidsrechtbank, bestaande uit een beroepsrechter, een vertegenwoordiger van de werkgevers en een afgevaardigde van de werknemers. Die drie personen zouden bovendien enkel unaniem beslissingen mogen treffen. Het nadeel is dat die procedure slechts zou kunnen ingeleid worden middels een dagvaarding. Dat schept problemen als de situatie echt dringend is en geeft de werkgever geen mogelijkheid op beroep wanneer de bezetters van een onderneming er zich op toeleggen elkaar af te lossen.

Senator Stroobant vindt dat elke algemene maatregel van het genre “Het wordt iedereen verboden, die… ” in feite artikel 310 van het strafwetboek van 1867 opnieuw invoert “en daardoor het stakingsrecht uitholt”. Het eenzijdige verzoek kan in zijn voorstel slechts gebruikt worden in gevallen waar het onmogelijk is de personen tegen wie een zaak ingespannen wordt te identificeren. Verder mag geen enkele dwangsom opgelegd worden in zaken die hun oorsprong vinden in “individuele of kollektieve arbeidsrelaties. “

De vakbonden zijn het er hoe dan ook over eens dat “het probleem dieper zit dan te weten welke rechtbank bevoegd is of welke procedure moet toegepast worden”. Wat hen “grondig ontoereikend” lijkt is de wijze waarop de rechterlijke macht ingrijpt in arbeidskonflikten. Ze lost immers het konflikt niet op, maar “vergiftigt” het integendeel.

De huidige rechtspraak is van oordeel dat het recht op werken een waarde is die gelijk staat met het recht op staken. Maar geen enkel recht is absoluut, zegt Viviane Vannes (ULB). “Ook het stakingsrecht niet. Als rechters nu steeds vaker tussenkomen in sociale konflikten, dan is dat niet om die op te lossen. Dat blijft de taak van de paritaire komitees. Ze komen tussenbeide om de feitelijkheden te sanctioneren die door de werknemers en desgevallend de werkgevers begaan worden in het raam van een sociaal konflikt. Rechters hebben nooit een staking verboden, maar wel het oneigenlijk gebruik van het begrip staking. De doeltreffendheid van een staking is volgens mij niet afhankelijk van het plegen van feitelijkheden. “

Het stakingsrecht wordt niet in vraag gesteld, maar de uitoefening ervan wordt steeds meer gekontroleerd en, volgens sommigen, steeds meer onderdrukt. Het is nu bijna tien jaar lang dat rechters steeds nauwkeuriger bepalen wat men niet mag doen. En dat gebeurt allemaal, zo schrijft François Ost van de rechtsfakulteit op St-Louis, “alsof een staking slechts aanvaardbaar zou zijn om het tot de essentie te herleiden als ze niet gepaard gaat met stakingspiketten, noch bedrijfsbezettingen, noch blokkering van verzendingen, noch inbreuken op het vrij ondernemerschap ; als ze niet leidt tot schade aan klanten, leveranciers en onderaannemer van de onderneming ; als de geponeerde eisen redelijk lijken en, tenslotte, als de werkonderbreking zelf in verhouding staat tot de inzet van het konflikt. “

Rechtsfilozoof François Ost pleit voor een “repressieve burgerlijke en strafrechterlijke kontrole op het stakingsrecht a posteriori. ” In zijn ogen komt de kontrole die nu geëist wordt van de rechters in kort geding neer op “een regime van ontzetting, zelfs van voorafgaandelijke toelating, waarbij het preventief karakter onverenigbaar lijkt met de toepassing van de openbare vrijheid. ” En die tegelijk toestaat dat de rechter zijn bevoegdheid overschrijdt. Zo zegt het vonnis in verband met Electrabel bijvoorbeeld dat “iedereen… zonder belemmering toegang moet krijgen tot alle lokalen van verweerster… ” Dus ook in Vlaanderen ? Bovendien wordt er geen tijdslimiet bepaald zodat de onderneming in principe binnen tien of twintig jaar nog altijd met hetzelfde vonnis kan zwaaien. Er is dus nood aan wetgeving. Dat zou rationeler, volwassener en verstandiger zijn. Maar kan dat zomaar ? De juridische verantwoordelijkheid van de vakbonden blijft een taboe-onderwerp.

TONY COENJAERTS

PATRONAAT REAGEERT OP RECENTE SYNDIKALE TAKTIEK Blokkering van hele industriezones in plaats van individuele bedrijven.