Pastis met wodka

Honderd levensverhalen met een internationale achtergrond _ de bundel ‘Eigen volk’ brengt een kleurrijk Vlaanderen in beeld.

Betty is één van de BV’s die geportretteerd worden in de bundel. BV staat deze keer veeleer voor Bekende Vreemdeling, al gaat het ook om Vlamingen. Deze verwarring drukt ons meteen met de neus op het opzet: het boek portretteert 100 mensen die leven in Vlaanderen. Vrijwel allen komen zij of hun (groot)ouders uit andere landen of culturen. Niet alleen bekenden, maar ook doorsnee mensen van om de hoek werden opgenomen in deze kleurrijke galerij. Sommigen zijn trots op hun origine, anderen besteden er nauwelijks aandacht aan en enkelen weten zelfs niet waar hun wortels zitten. Neem nu Louis Yskout, een gepensioneerd leraar-meubelmaker, wiens stamboom al eindigt bij de boreling die op een oudejaarsavond neergelegd werd in een Antwerpse vondelingenschuif.

De titel lijkt een spitsvondige provocatie. In haar voorwoord licht Tessa Vermeiren, directeur van Weekend Knack, toe: “Misschien bent u aanvankelijk een beetje geschrokken van de titel op het omslag van dit boek. Die twee simpele Nederlandse woorden, eigen volk, roepen immers al geruime tijd associaties op met wantrouwen, afweermechanismen en zelfs agressie tegen alles wat vreemd is. Maar wat is vreemd? En wat is eigen?”

Op die dubbele vraag volgt geen bevredigend antwoord, gewoonweg omdat een antwoord even onmogelijk als onzinnig klinkt. Ontegensprekelijk blijkt de samenleving _ en zeker ook de Vlaamse _ een mozaïek van culturen. Tessa Vermeiren heeft het over “een lappendeken met kleuren uit alle hoeken van de wereld. Wie het anders wil, negeert de werkelijkheid.” Hoe de betrokkenen daarmee omgaan, kan al evenmin gevat worden in een vast sjabloon. Hier en daar zoekt iemand heel oprecht naar zijn wortels, sporadisch koketteert iemand ermee, maar velen staan er nauwelijks bij stil.

De afkomst kan ingewikkeld en netelig zijn, listig zelfs _ zeker bij Mia Van Cauwelaert. Met zo’n naam moet je wel Vlaming zijn? Haar overgrootvader was Jan Frans Van Cauwelaert, tussen 1921 en 1932 burgemeester van Antwerpen. In opdracht van Agfa-Gevaert verhuisde haar grootvader in 1937 naar Ierland, trouwde er en bleef in Dublin. Zijn kinderen leerden niet eens Nederlands. Maar kleinkind Mia werd tijdens een vakantie aan de Belgische kust smoor op een jongen uit Nieuwpoort. Vandaag woont de 33-jarige Mia met Koen in het landelijke Melsen, geeft les aan de International School en voedt haar kinderen in het Engels en Nederlands op. De taal heeft ze moeten leren. Alleen met haar familienaam heeft ze nog problemen. Ze slaagt er maar niet in die correct uit te spreken.

Bij zo’n initiatief ligt het sermoen steeds op de loer. Maar de talloze auteurs hebben er geen pamflet van gemaakt. Ze brengen levensverhalen, beknopte biografieën met merkwaardige beslissingen, soms geboetseerd door gelukkig toeval, soms door tragedies. Geregeld is de petite histoire vervlochten in de grote geschiedenis. Onvermijdelijk geraken het persoonlijke en het politieke in elkaar verstrengeld, al komt menig vreemdeling hier aanwaaien omdat de liefde hem of haar hierheen voert. Eens wordt een Latijnse passie zelfs gesmoord in de ondraaglijke lichtheid van het bestaan in een benepen Oost-Vlaamse dorpskom. Dan scheiden de wegen en wordt het kleurrijke spoor elders verder getrokken.

Gelukkig maar werd niet gekozen voor het pamflet. Gewoon tonen blijkt veel efficiënter dan een zoveelste J’accuse, dat veeleer werkt als koren op de molen van verstokte xenofoben. Dat neemt niet weg dat sommige schrijnende verhalen drijven op puur politieke dramatiek. Zo verliet de joodse Max Tygat in 1985 Duitsland uit woede tegen bondskanselier Helmut Kohl, die eruitflapte dat hij het geluk had later geboren te zijn. Zo ontloop je de discussie over het Duitse verleden. Nu schrijft Tygat een roman, in het Nederlands.

Luc De Decker

Kristien Buyse (coörd.) & Jan Lodewyckx (red.), Eigen volk _ 100 portretten van Vlamingen van overal. Roularta Books, 255 blz., 1210 fr.

Gelukkig werd niet gekozen voor het pamflet. Gewoon tonen blijkt veel efficiënter dan een zoveelste J’accuse, dat veeleer werkt als koren op de molen van verstokte xenofoben.