Opportunisten

Twee ambitieuze boeken werpen een nieuw licht op de Eerste Wereldoorlog. Vooral de Vlaamse Sophie De Schaepdrijver schildert een beklijvend beeld van de mens aan het front en in het bezette België.

Toen in april 1913 bijna een half miljoen arbeiders het werk neerlegden om het enkelvoudig stemrecht voor mannen af te dwingen, schonk Société Générale-directeur Emile Francqui anoniem een grote som geld aan de Belgische Werkliedenpartij om de staking te steunen. Zelfs mijndirecteur Raoul Warocqué sprong financieel bij. Na twee weken vroeg hij zijn goede vriend en BWP-coryfee Emile Vandervelde wel of “die staking van jullie” nog lang moest duren. Hij was er al meer dan een miljoen frank aan kwijtgeraakt.

Met zulke pregnante details doorspekt Sophie De Schaepdrijver haar imposante historische overzicht van België net voor en tijdens de Eerste Wereldoorlog. Vooraan in De Groote Oorlog merken we hoe de Belgen met ooglappen de catastrofe tegemoet traden. De ramp zou niet alleen voor gruwel en ellende zorgen, maar ook voor een mentale aardverschuiving. Tijdens de belle époque konden de conservatieve krachten het status-quo van het ancien regime nog handhaven. Het neerschieten van betogende arbeiders getuigde van een onwankelbaar archaïsch wereldbeeld. Toch legt De Schaepdrijver ook al barsten bloot. “In de salons die telden was het enkelvoudig stembeginsel intussen bijna als een vanzelfsprekendheid voor de nabije toekomst aanvaard.” Prompt voegt ze er het frappante voorbeeld van de industriëlen aan toe, die de socialistische stakerskas hielpen spijzen.

MARIONETTEN.

Met zulke veelzeggende anekdoten pakt de schrijfster ook uit in haar beschrijving van het leven (en de dood) aan het front, in de bezette steden en op het soms al even gruwelijk gebrandschatte platteland. De Vlaamse auteur doceert Moderne Europese Geschiedenis aan de universiteit van New York. Die afstand lijkt voelbaar in haar ongecomplexeerde benadering van enkele delicate Belgische thema’s. Al kan het best zijn dat die indruk alleen een gevolg is van de bizarre afstemming van haar werk op de Nederlandse boekenmarkt.

Er prijken weliswaar enkele fundamentele leemten in het overzicht, maar die kunnen de auteur niet te zwaar worden aangerekend. Ze kiest immers voor een geschiedschrijving “van onderuit”. Ze beschrijft hoe de individuen en de verschillende bevolkingsgroepen de oorlog hebben ondergaan. De militaire tactiek en de politieke manoeuvres spelen slechts een bijrol in haar perspectief op het drama.

De Schaepdrijver windt er geen doekjes om dat de Vlaamse activisten lamme marionetten waren aan de touwtjes van de Duitse bezetter. Velen onder hen zetten hun stappen niet eens uit politieke overtuiging, maar uit puur opportunisme. Ook aan de Gentse universiteit doken vooral postjesjagers op. Dat die activisten ook door een grote meerderheid van Vlamingen werden gehaat, heeft al evenmin te maken met een politiek debat. Ze werden gewoon beschouwd als willoze instrumenten van de bezetter, die bijzonder wreedaardig bleef optreden. Hoe de diplomaten de generaals ook mochten smeken om niet iedereen tegen zich in het harnas te jagen, de Duitsers bleven plunderen, beteugelen en executeren. De afgrijselijke strafexpedities volgden doorgaans op verzetsdaden, maar die blijken vooral in het hoofd van de Duitsers te hebben bestaan.

HERDENKING.

In november volgend jaar volgt de tachtigste herdenking van de wapenstilstand. Nu al komt de boekenstroom op gang. Dat mag ook best, want tot dusver werd de Eerste Wereldoorlog slechts karig bedeeld, in tegenstelling tot de onophoudelijke cascade van publicaties over het latere wereldconflict. Nauwelijks een week na De Groote Oorlog verscheen 1914-18, een vertaling van het werk dat historicus Jay Winter en producent Blaine Baggett samenstelden bij de nieuwe BBC-serie De Grote Oorlog.

Deze prestigieuze, met historische foto’s gelardeerde uitgave volgt minutieus het militaire verloop van de oorlog, van de invasie in België tot het ineenstorten van het Duitse rijk. Ook het leed van de bevolking en de troepen wordt besproken. Zelfs de naweeën van de oorlog komen uitgebreid aan bod. Dat brede fresco ten spijt, zoek je in dit werk tevergeefs naar de persoonlijke aanpak à la De Schaepdrijver. Het voelt wat koud aan na die lectuur.

Eerstdaags pakt ook de serie Inzichten in de geschiedenis uit met afleveringen over de Eerste Wereldoorlog. De reeks belicht beknopt, zakelijk en wat steriel bepaalde fronten en oorlogsaspecten. Zopas verscheen nog een nieuw deel over die andere tragedie : Het Oostfront in de Tweede Wereldoorlog.

LUC DE DECKER

Sophie De Schaepdrijver, De Groote Oorlog. Atlas, 366 blz., 995 fr. Jay Winter & Blaine Baggett, 1914-18. Standaard/Van Buuren, 432 blz., 1695 fr. Pieter Schouten, Het Oostfront in de Tweede Wereldoorlog. Babel, 115 blz., 365 fr.