Moedige Merkel

De kredietcrisis kende verliezers, maar de grootste verliezer is de EU. Zij probeert haar positie te herstellen met een stimuleringsplan van 200 miljard euro. Dat is een groot bedrag, groter dan de jaarlijkse EU-begroting. Het plan maskeert vooral het falen van Europa om als eenheid op te treden. Frankrijk en Groot-Brittannië willen grote bedragen in de economie pompen, terwijl Duitsland – onder leiding van bondskanselier Angela Merkel – voorzichtig blijft. Zij wil niet meedoen aan een subsidiewedloop. De Commissie probeert het iedereen naar de zin te maken met een keuzemenu, maar holt achter de feiten aan.

Na de hypotheekcrisis in de VS nationaliseerde de Britse regering Northern Rock. Maar de Commissie deed alsof het om een binnenbrandje ging. Oorzaak was de passieve houding van de commissaris die verantwoordelijk is voor de financiële sector, de Ier Charlie McCreevy. Hij maakte naam met nietsdoen: de markten zouden alles zelf oplossen. Intussen werd de Amerikaanse hypotheekcrisis een bankencrisis. Maar McCreevy had, zoals sommigen in Brussel grapten, meer belangstelling voor de paardenkoersen in Ierland dan de beurskoersen op Wall Street. Hij ging elk weekend naar Ierland om naar paarden- races te kijken.

Dit voorjaar reorganiseerde de Amerikaanse regering het toezicht op de financiële sector. Dat was een onontwarbaar kluwen. Dat is het in Europa ook, met een toezicht dat is versnipperd over 27 lidstaten. Eerder waren Amerikaanse rating agencies in opspraak gekomen. Ze hadden rommelaandelen uit de hypotheekmarkt een hoge beoordeling gegeven. Europa deed niets, want het ging om ‘typisch Amerikaanse toestanden’. Maar die rommelaandelen zaten ook bij Europese banken. In juli 2008 voelde McCreevy nattigheid, want Amerikaanse zakenbanken bleven spartelen. In een toespraak zei McCreevy dat hij toch eens wilde kijken naar verbetering van het toezicht.

De bankencrisis werd een kredietcrisis. De typisch Amerikaanse crisis explodeerde ook in Europese financiële centra. Regeringen schoten hun eigen banken en spaarders te hulp. De Commissie kon niet anders dan de meeste staatssteun klakkeloos goedkeuren. Nicolas Sarkozy, de Franse president en EU-voorzitter, greep zijn kans. Hij pleitte voor effectief toezicht, maar hij sprak niet meer over de Europese dimensie. Sarkozy wilde, via een statutaire verbouwing van het IMF, een globale toezichthouder. De Commissie moest in korte tijd nieuwe voorstellen lanceren over rating agencies, derivaten, liqiditeitsvereisten voor banken, hedgefondsen en Europees toezicht. Maar als Europese beleidsinstelling reageerde de Commissie te laat. Het initiatief lag bij EU-regeringsleiders.

Na de paniekfase en de eigen-bank-eerstpolitiek leek er een consensus bij de EU-lidstaten: Europa moest een omvangrijk pakket lanceren om het bestedingsniveau op peil te houden. De verkozen Amerikaanse president Barack Obama beoogt al een bedrag van 500 miljard dollar. Hij wil de verouderde en versleten Amerikaanse infrastructuur een oppepper geven. Leiders van grote EU-landen waren het echter niet eens over de methodiek. Frankrijk wil budgettaire injecties met overheidssteun en publieke investeringen, terwijl de Britten een fiscale aanpak beogen met lagere btw-tarieven. Merkel houdt zich op de vlakte. Zij is bang dat te grote overheidsprogramma’s de inflatie aanwakkeren en voorts niets uithalen.

Er valt veel te zeggen voor de scepsis van Merkel. Deze stimuleringsmaatregelen zijn pijnstillers die het fundament leggen voor hardnekkige inflatie. Amerika lanceerde eerder dit jaar een stimuleringspakket, maar dat haalde weinig uit. De consumptie nam amper toe. Alleen belastingverlagingen die permanent en overtuigend zijn, hebben effect, zoals structureel lagere btw-tarieven of een flat tax in de vennootschapsbelasting. Daarnaast heeft de ECB net de rente weer verlaagd. Nu domineert ouderwets keynesianisme, zeker ook om politieke redenen. De crisis is voor Sarkozy een kans om het aloude Franse etatisme weer uit de kast te halen, terwijl de Britse premier Gordon Brown de kredietcrisis ziet als kans om zijn imago op te poetsen.

Keynesianisme verhult een vertrouwd politiek opportunisme. Commissievoorzitter José Barosso probeert de missie van de Commissie te herstellen. Hij moet krediet herwinnen met een stimuleringsplan van 200 miljard euro dat voor 170 miljard wordt uitgevoerd door de lidstaten. De Commissie verpakt enkel voor 30 miljard bestaande projecten uit het Regionaal Fonds in een vlottere goedkeuringsprocedure. Merkel kijkt een beetje verder. Zij beseft dat stimuleringsplannen niet meer zijn dan een tijdelijke verdoving en wil geen geld over de balk gooien. Zij gaat tegen de stroom in en bestrijdt het politieke opportunisme. Dat is te prijzen. Het heeft weinig zin symboolpolitiek te bedrijven met inflatie en hogere staatsschuld als vergiftigd geschenk voor de volgende generatie. (T)

DE AUTEUR IS SCHRIJVER EN COLUMNIST. HIJ WOONT EN WERKT IN DE VERENIGDE STATEN.

Derk Jan Eppink