Het wankele Vlaamse evenwicht

Het Vlaamse sociaaleconomische verkiezingsthema ligt al maanden vast: hoe gezond is de Vlaamse begroting? Philippe Muyters pronkt met een licht overschot en zegt dat de Vlaamse regering wel degelijk bespaard heeft. Maar Open Vld blijft inhakken op het budgettaire beleid van Peeters II.

Het is een pluim die de regering-Peeters graag op haar hoed steekt: in economisch woelige tijden kon ze sinds 2011 een sluitende begroting voorleggen. Het verschil met de andere overheden valt op. Die moesten allemaal tekorten boeken, met uitzondering van het geherfinancierde Brussel. De Vlaamse begroting is niet alleen in evenwicht, in 2013 was er zelfs een licht overschot van 175 miljoen euro, wat kan worden aangewend voor de terugbetaling van de schuld.

“We hebben ervoor gezorgd dat Vlaanderen fit uit de crisis is gekomen”, zegt Vlaams minister van Begroting Philippe Muyters (N-VA). “We wilden geen putten maken die onze kinderen of kleinkinderen later zouden moeten dichten. Weinig regio’s in Europa kunnen hetzelfde zeggen.”

Muyters noemt het evenwicht een krachttoer, want in de voorbije legislatuur werden de gevolgen van de financiële crisis meermaals voelbaar. “Oorspronkelijk hadden we verwacht tegen dit jaar 1,4 miljard te kunnen uitgeven”, weet Muyters. “De aanspelende crisis heeft spaken in de wielen gestoken. Vergeet ook niet dat we in 2009 een Vlaamse begroting aantroffen met een extra put van 2 miljard euro. De vorige minister van Begroting, Dirk Van Mechelen (Open Vld), reed een niet onverdienstelijk parcours. Maar in 2009, het laatste jaar van de legislatuur, liet hij alle teugels vieren. Begin 2009 bleek uit de officiële ramingen van het Planbureau dat de economische groei fors aan het afnemen was, door de financiële crisis. Van Mechelen liet na de nodige corrigerende maatregelen te nemen, waardoor deze regering bij haar aantreden met een tekort van 2 miljard werd geconfronteerd. Op een begroting van 25 miljard euro is dat niet weinig.”

En dus konden we niet anders dan te besparen, benadrukt Muyters. De Vlaamse minister van Begroting spreekt van 3,6 miljard euro aan maatregelen, waarvan 2,4 miljard aan de uitgavenzijde (66 procent zuivere besparingen dus) en 1,2 miljard nieuwe inkomsten (34 procent).

Achterstand

Lode Vereeck, eerst LDD en nu Open Vld, was als Vlaams Parlementslid de kwelduivel van Philippe Muyters en is nog altijd niet onder de indruk van die cijfers. Vereeck erkent dat het een goede zaak is dat er al een paar jaar een begrotingsevenwicht is, maar daar blijft het ook bij.

“De Vlaamse regering is een gezin dat zegt dat het het goed gedaan heeft, want het budget is in evenwicht en dat ondanks de crisis”, begint Vereeck. “Er is inderdaad de economische context. Maar de Sociaal-Economische Raad voor Vlaanderen (SERV) is zeer kritisch en zegt dat de conjunctuur de budgettaire problemen maar ten dele verklaart. Structurele inspanningen werden steevast doorgeschoven. Volgens de SERV heeft de Vlaamse regering ook te weinig oog voor de uitdagingen die eraan komen. Het nominale evenwicht verbergt dat we op verschillende beleidsdomeinen een achterstand oplopen. In zorg, huisvesting, kinderopvang, scholenbouw en innovatie lopen de wachttijden op.”

Vereeck geeft wel toe dat er ook structurele besparingen zijn gebeurd. De zogenoemde terbeschikkingstelling in het onderwijs (TBS), eigenlijk het brugpensioen voor leerkrachten, werd bijvoorbeeld hervormd waardoor ze uitdooft, behalve in het kleuteronderwijs. “Maar de TBS-hervorming brengt dit jaar amper 2,7 miljoen euro op, dat is al bij al een beperkt effect en minder dan geraamd”, weet Vereeck. “Ook de besparing op het ambtenarenapparaat is op zich een goede zaak. Alleen moet je vragen stellen bij de manier waarop het gebeurd is, lineair en zonder enige behoeftenraming. Ook bij de VDAB werd bespaard, maar daarvoor moesten nu weer bijkomend reserves worden opzijgelegd. Waar is de visie?”

Maar Muyters verdedigt zich en wijst op een hele reeks verregaande besparingen, zoals de nominale bevriezing van de niet-loongebonden kredieten. Ook op allerlei subsidies werd zwaar bespaard. En dan is er nog de inkrimping van het Vlaamse overheidspersoneel: 1872 personeelsleden minder over de hele legislatuur, “een besparing op het personeel van de facto 7,1 procent, meer dan de geplande 6,5 procent”.

Eenmalige inkomsten en maatregelen

Om de begroting te doen kloppen, heeft de Vlaamse regering ook zogenoemde eenmalige maatregelen genomen. En daar schiet de oppositie met scherp op. “Jaarlijks werden voor ongeveer 500 miljoen euro eenmalige maatregelen ingeschreven”, stelt Vereeck vast. “Dat komt omdat Vlaanderen de lotto heeft gewonnen, dankzij bijvoorbeeld 290 miljoen euro aan KBC-dividenden. Dat geld is er inderdaad, maar werd in de recurrente begroting ingeschreven terwijl het een eenmalige opbrengst is. De Vlaamse regering geeft de indruk dat ze elk jaar de lotto zal winnen. Maar op een bepaald moment stopt dat. Dit jaar valt het KBC-dividend bijvoorbeeld al weg.”

De Vlaamse meerderheidspartijen voelen zich niet aangesproken. “Voor eens en altijd: er is een verschil tussen een eenmalige maatregel en eenmalige inkomsten”, zucht Muyters. “In die 500 miljoen euro telt de oppositie ook de dividenden van KBC mee. Dat is geen maatregel, dat is geen geld dat wij ergens snel uit een schuif halen. Maar het zijn wel inkomsten, die ook in de begroting kunnen en mogen gezet worden. Een begroting is nu eenmaal een geheel van eenmalige en structurele inkomsten én uitgaven. De eerste doelstelling van de Vlaamse regering was een evenwicht, met tegelijk de mogelijkheid te blijven investeren in duurzame groei. De inspanning werd dus ook wat gespreid met eenmalige maatregelen. In de mate dat daar ook eenmalige uitgaven tegenover staan, is dat geen probleem.”

Aquafin

Een eenmalige maatregel waar Lode Vereeck het meest tegen heeft gefulmineerd, is de zogenoemde Aquafin-operatie. Dit jaar verkoopt de Vlaamse regering voor meer dan 400 miljoen euro gronden aan de waterzuiveringsmaatschappij Aquafin. Lode Vereeck noemt dat een nieuwe begrotingstruc: in feite verkoopt Vlaanderen die gronden aan zichzelf, aangezien Aquafin hogere dotaties krijgt om die gronden te kopen. Vergelijkbaar met de federale sale-and-lease-backoperaties waarin de federale paarse regering ooit uitblonk?

“Veel erger. Een sale-and-buy-back. Waarbij je twee keer betaalt voor wat je al hebt en het terugkoopt”, fulmineert Vereeck. Maar ook deze keer heeft Muyters zijn verdediging klaar: “De Aquafin-operatie heeft ons voor enkele jaren een eenmalige ontvangst opgeleverd, daar moeten we niet flauw over doen. Maar wat belangrijk was voor mij, is dat het verhaal ook economisch klopt. Aquafin is een nv die functioneert als een privaat bedrijf, los van de Vlaamse overheid. Het is niet logisch dat een private nv haar activiteiten uitoefent met gronden en waterzuiveringsinstallaties die eigendom zijn van het Vlaams Gewest. Dat moet van elkaar gescheiden blijven, anders dreigt een consolidatie door Eurostat.”

Bonus van de financieringswet

De discussie over eenmalige versus structurele begrotingsmaatregelen, behoort tot het klassieke spel van meerderheid versus oppositie. Een ander aspect van de Vlaamse overheidsfinanciën kreeg pas recentelijk meer aandacht: Vlaanderen heeft dan wel onder de crisis geleden, het kon ook rekenen op extra budgettaire zuurstof dankzij middelen die via de financieringswet worden overgedragen. Vlaanderen kreeg op die manier sinds 2010 voor 3,84 miljard euro extra middelen. “Een stijging van 16 procent. Dat is meer dan economische groei. Die zogenoemde inspanningen om een begrotingsevenwicht te bereiken, moet je dus relativeren. Ik heb altijd gezegd: Vlaanderen zit zeer goed in de slappe was”, stelt Vereeck vast.

Relativeren doet Philippe Muyters ook, maar wel om een andere reden. Hij vindt dat “je van die 3,8 miljard meteen 2 miljard moet aftrekken, namelijk de put die Dirk Van Mechelen heeft achtergelaten. We hebben dus 1,8 miljard euro meer gekregen. Dat geld konden we goed gebruiken, want heel veel uitgaven zijn zogenaamde automatische kostendrijvers. Denk aan de stijging van de loonuitgaven, de automatische indexeringen bij het Gemeentefonds, cao’s of het zorgfonds. Een heel groot deel van die extra middelen gaat dus op aan extra uitgaven die bij decreet zijn vastgelegd. Ik heb niemand van de oppositie horen zeggen dat we de lonen niet meer moeten betalen, of de uitgaven in de zorgverzekering moeten schrappen.”

Zoeken naar buffers

Lode Vereeck is niet overtuigd en verwijst naar een analyse van het Rekenhof die waarschuwt voor het gebrek aan buffers, die onverwachte gebeurtenissen zoals een conjunctuurdip kunnen opvangen. De Open Vld’er stelt vast dat er geen enkel stootkussen meer is om tegenvallers op te vangen. Muyters kaatst de bal terug: “Door onze politiek van sluitende begrotingen, die de facto heeft geresulteerd in overschotten, is onze schuld aanzienlijk gedaald, waardoor de rentelasten zijn afgenomen. Dat is de echte buffer voor de toekomst.”

Waar Vlaamse meerderheid en oppositie het wel over eens zijn, is dat de volgende Vlaamse regering fors moet besparen. Dat heeft te maken met de zesde staatshervorming die weliswaar bevoegdheden overhevelt naar de deelstaten, maar niet alle middelen. Ook zouden sommige mechanismen in de nieuwe financieringswet Vlaanderen extra geld kosten. Over de precieze omvang van de sanering bestaat dan weer geen eensgezindheid. Het bedrag dat het meeste opduikt, is 2,4 miljard euro besparingen tegen 2019. En die sanering moet vanaf dag één beginnen. Philippe Muyters berekende dat er zonder de zesde staatshervorming tegen 2015 een Vlaams overschot van een half miljard euro zou zijn, en in 2019 zelfs 1,8 miljard. Dat is dus niet realistisch meer. Door de staatshervorming moet tegen 2016 al zeker een miljard worden bespaard.

ALAIN MOUTON

“Dirk Van Mechelen liet een tekort van 2 miljard euro na. Op een begroting van 25 miljard euro is dat niet weinig” Philippe Muyters

“De Vlaamse regering geeft de indruk dat ze elk jaar de lotto zal winnen. Maar dit jaar valt het KBC-dividend bijvoorbeeld al weg” Lode Vereeck

Waar Vlaamse meerderheid en oppositie het wel over eens zijn, is dat de volgende Vlaamse regering fors moet besparen. Over de omvang van de sanering bestaat dan weer geen eensgezindheid.