“De Europese landbouw wordt communistisch”

Europees commissaris van Landbouw Franz Fischler heeft een ‘revolutionair’ plan klaar. Wat betekent dat voor de Vlaamse boeren van de nieuwe generatie? Nog lagere prijzen, en dus ook nog minder jonge landbouwers? Trends trok in West-Vlaanderen de stallen in.

Het aantal startende boeren werd op acht jaar meer dan gehalveerd. Maar ‘Vlaanderen leeft’ op het Calloenhof in het West-Vlaamse Tielt. Terwijl vijf jonge boeren vertellen over hun hoop en vrees, wordt aan de overzijde van het erf een kalf geboren. Het Calloenhof is 150 jaar oud, en is de eigendom van de familie Defauw. Vader Franz Defauw toont de oprukkende industrie achter de hoeve. Generaties lang lag tussen stad en hof drie kilometer groen. Vandaag reikt het beton tot op 200 meter van het erf. Maar de jonge garde gelooft in zijn zaak. De vijf zijn stuk voor stuk topkaders van de Groene Kring, de jongerenvereniging van de Boerenbond. Een vereniging die leeft en militeert: ondanks de krimp van de boerenstiel, steeg het aantal leden van de Kring van 2000 naar 3000.

TRENDS. Landbouwcommissaris Franz Fischler bouwt zijn beleid op rond plattelandsontwikkeling, en verandert het systeem van de subsidies. Is zijn plan echt revolutionair?

KRISTOF DEFAUW. “De hervorming heeft vooral veel spektakelwaarde. Door de McSharry-premies van 1992 is de overschakeling van productiesubsidies naar inkomenssteun al een heel eind opgeschoten. In Vlaanderen geldt veeleer inkomenssteun, en veel minder productiesteun.”

PHILIPPE APPELTANS. “Ik denk dat er weinig zal veranderen. Ik hoor in de wandelgangen dat Fischler vooral een beleid wil dat naar hem genoemd wordt. Zijn termijn loopt immers af in 2004.”

Die zogenaamde revolutie is dus een promotiestunt?

APPELTANS. “Er is druk van de consumenten, en de Europese Commissie voelt zich geroepen om iets te doen. Er waren al plannen om te hervormen, en die worden nu geactiveerd. Maar waarom trekt Europa geen lessen uit het huidige beleid? Het vorige hervormingsprogramma, Agenda 2000, is twee jaar oud en loopt tot 2006. Noch uit de eerste pijler, het prijs- en steunbeleid, noch uit de tweede pijler, de plattelandsontwikkeling, blijkt men iets te leren. Frankrijk hanteert bijvoorbeeld een subsidieregeling voor plattelandsontwikkeling waarin de boeren niet geïnteresseerd zijn. Waarom onderzoekt Fischler zoiets niet voordat hij Agenda 2000 door elkaar schudt? Hoe kan een jonge boer nu produceren als de ene hervorming op de andere volgt?”

Waarom beweert iedereen dan dat Fischler vernieuwend is?

DEFAUW. “Tja, wat is vernieuwend? Een belangrijker deel van de landbouwsteun gaat voortaan naar de plattelandsontwikkeling. Maar die trend bestond al.”

LUC VAN OOTEGEM. “De landbouw in Europa is heel divers, met grote en kleine bedrijven, en dat moet zo blijven. Fischler wil de kleine producenten stimuleren. Maar de belangrijkste en enige strategische referentie is of een bedrijf een leefbaar inkomen oplevert voor een bedrijfsleider en zijn gezin – dat kan van verkoop, toelagen of hoevetoerisme komen. Maar het gaat er niet om of het een grote of een kleine hoving is. De dynamiek naar schaalvergroting is in Vlaanderen trouwens stilgevallen door de wildgroei van vergunningen en milieureglementen. Met het plan van Fischler kunnen de inkomsten uit de graanteelt met 20% teruglopen. Dat accepteert toch niemand! Wie staat er dan te springen voor meer Europa?”

CHRISTOPHE DECAIGNY. “Ook voor houders van zoogkoeien en voor graanboeren maakt Fischler de situatie nog moeilijker. De Europese landbouwer heeft de opdracht van het Verdragvan Rome perfect vervuld, namelijk zoveel mogelijk voedsel produceren tegen zo laag mogelijke prijzen. Het oude systeem van louter productiegebonden subsidies en overschotten kan niet langer, dat weet ik ook. De Vlaamse boeren hebben zich door de diversificatie van hun bedrijf al langer aangepast. Maar Fischler wil de diversificatie met zijn plan nog verder forceren, en dat is fout.”

APPELTANS. “Wij vrezen voor een volledige loskoppeling van de subsidies van wat je produceert, en voor de subsidiëring van landeigenaars die niet langer produceren. Leg maar eens uit aan de samenleving dat je premies zal kunnen krijgen als je je land braak laat liggen of het verwaarloost. Fischler kopieert voor een groot stuk de vorige Amerikaanse landbouwpolitiek, de Freedom to FarmAct. Dat beleid verlaagde de steun, en porde de boeren aan om te produceren op wereldmarktniveau. Dat systeem heeft bewezen dat het niet werkt. Vandaar de beslissing van president GeorgeBush om het roer om te gooien.

“Ik zie het niet graag gebeuren dat door de loskoppeling van productie en toelage een verschuiving ontstaat van alle graanproductie naar Frankrijk, van alle melkvee naar Nederland en Denemarken, van citrus naar het zuiden.”

JORIS CLAEYS. “We evolueren naar een soort communisme op het platteland. Of je nu werkt of niet, je krijgt je premies en doe er zo weinig mogelijk voor. Na vijf jaar zullen degenen die hard werken wegvallen, en zal iedereen van premies leven.”

Pleiten jullie nu voor het hernationaliseren van het landbouwbeleid, weg van Europa?

VAN OOTEGEM. “Die beweging bestaat al, bijvoorbeeld bij het plattelandsbeleid. Maar er moet een kader zijn en een specifieke invulling per lidstaat. Sommige landen zitten met 7% van hun actieve bevolking in de landbouw. In Vlaanderen is dat 2%.”

CLAEYS. “Elk land van de EU verschilt qua landbouwmogelijkheden. Daar moeten ze meer rekening mee houden. Schoei dat niet op één leest, dat vloekt met de feiten.”

APPELTANS. “Voor een hernationalisering ga ik maar schoorvoetend mee. We willen als Groene Kring niet afhankelijk zijn van de wisselende regeringscoalities van de lidstaten.”

België heeft een Vlaamse en een Waalse landbouwminister. Staatssecretaris Annemie Neyts (VLD) vertolkt op haar beurt het Belgische standpunt op de Europese Landbouwraad. Zou het niet logischer zijn dat de Vlaamse landbouwminister Vera Dua (Agalev) aan Europa uitleg geeft?

DECAIGNY. “Mevrouw Dua zou al kunnen beginnen met haar werk te doen. Maar de minister is meestal afwezig op de Europese raad van landbouwministers.”

DEFAUW. “De relatie met minister Dua is slecht. Ze heeft geen electorale basis in de landbouw, haar kiezerspubliek heeft tegengestelde belangen aan de onze. Elke stap naar de boeren toe is een stem minder bij haar groene basis. In januari was ze op bezoek op het Calloenhof. Als je haar dan hoort, is ze de joviaalste van de wereld. Maar terug in Brussel lost ze niets op.”

Zeggen jullie nu dat José Happart een betere landbouwminister is?

DEFAUW. “Nee, maar mijn vraag is: waarom hebben ze het landbouwbeleid in Vlaanderen en Wallonië gescheiden? In Vlaanderen zitten de varkens, Wallonië heeft meer zoogkoeien. De streken zijn wel verschillend, maar ik weet niet of er één boer om die scheiding gevraagd heeft. De politiek heeft Vlaanderen en Wallonië gescheiden. Zeker in de landbouw zijn er veel banden en uitwisseling van kennis tussen de gemeenschappen.”

DECAIGNY. “De politiek heeft met die scheiding zelfs problemen gecreëerd. Het bekendste geval is de mest. Vlaanderen heeft een mestprobleem, België niet.”

DEFAUW. “Mijn Waalse vrienden hebben hectaren in de Condroz. Die grote landerijen genereren om de drie jaar maar een beetje mest, waardoor ze nu noodgedwongen kunstmest moeten gebruiken. Dat kost 375 euro per hectare. Maar ik heb varkens en mestoverschotten. Ik wil meteen het transport naar Wallonië betalen, en het nog gratis uitrijden ook. Dan is ons mestprobleem zo opgelost, maar het mag niet.”

Het plan-Fischler wordt gelanceerd in het licht van de uitbreiding van de Europese Unie. Het nieuwe plan zou noodzakelijk zijn om budgettair niet te kapseizen na de toetreding.

VAN OOTEGEM. “Het Europese landbouwbeleid is goedkoop. Iedereen staart zich blind op de jaarlijkse begroting van 40 miljard euro, maar zet dat eens in de juiste context. Als je alle uitgaven van de federale en de Vlaamse regering naast elkaar legt, dan investeert Vlaanderen 3% in zijn landbouw voor een opbrengst qua bruto binnenlands product van 10%. Dat is toch een mooi rendement en een goedkope investering?”

DECAIGNY. “Een land als Polen heeft in sommige streken nog een middeleeuwse landbouw, en met gelijk welk Europees landbouwbeleid zul je daar hoe dan ook problemen hebben. Ze hebben nog niet de kennis, de mogelijkheden en het noodzakelijke Europese denken.”

DEFAUW. “Als de Poolse premies op het Belgische niveau zouden worden gelegd, dan moeten de Polen onze kwaliteitsvereisten volgen. Anders is er discriminatie. Vandaag kunnen de Polen dat niet. In Tsjechië besproeien de boeren het graan zelfs met middelen die hier al sinds 1980 verboden zijn.”

VAN OOTEGEM. “De eerste tien jaar zal er binnen dat uitgebreide Europa een landbouw met twee snelheden moeten zijn. Voor Griekenland en Spanje duurde de convergentie jaren.”

APPELTANS. “De boeren moeten niet alleen opdraaien voor de politieke keuze van de EU om uit te breiden. De Oost-Europese boeren beseffen zelf wel dat ze maar geleidelijk de volledige premies van de West-Europese boeren zullen kunnen krijgen, ook al verklaren ze dat niet publiek. Als je bij de start meteen hoge premies uitreikt, wordt er niet geherstructureerd en trekt de branche nog meer volk aan. Dat is niet de bedoeling.”

Evolueren we in de EU naar een agro-industrie op z’n Amerikaans?

APPELTANS. “De Europese Commissie geeft twee verschillende signalen. Enerzijds: wees competitief, concurreer op wereldmarktniveau. Economics of scale, dus. En anderzijds à la Fischler: mik op economics of scope. Zoek toegevoegde waarde, niches, kleinschaligheid, verschillende productietakken, hoevetoerisme. Die twee visies botsen natuurlijk. Je moet een richting kiezen en dat kan niet. Ga je als jonge boer mee in de goedkope wereldproductie? Misschien, maar Vlaanderen maakt dat moeilijk omdat het de strengste milieuwetgeving van Europa heeft. Of pas je je in de plattelandsontwikkeling in? Zo ja, kun je daarmee rondkomen?

DEFAUW. “De varkensintegratie is grotendeels agro-industrie, maar fundamenteel verzet elke boer in Vlaanderen zich daartegen. Elke Vlaamse boer wil zelfstandig zijn. Ik wíl geen werknemer worden. Als je voor jezelf werkt, sta je ‘s nachts op voor een koe die kalft. De band tussen inspanning en inkomen moet blijven. Onder het communisme en zijn kolchozen was de landbouw een volledige mislukking. In de Verenigde Staten halen de reuzen goedkope Mexicanen binnen om de koeien te melken. Wij moeten die weg niet opgaan. Iedereen wil een eigen bedrijf met een leefbaar inkomen.”

CLAEYS. “Vlaanderen heeft niet de draagkracht voor melkveebedrijven met duizend koeien. Zonder inkomen laten de boeren hun bedrijf schieten, en dan is er automatisch een tendens naar agro-industrie. In de grote varkenskweek drongen de integrators binnen omdat de boeren de rol moesten lossen.”

APPELTANS. “Men wil in Europa en Vlaanderen geen mastodonten, maar bedrijven die kleinschalig zijn en ook de landschappen en de natuur beheren. In de VS zijn er 300.000 boeren, in de Europese Unie zeven miljoen. Dat model wil de Commissie behouden, terwijl je eigenlijk in de andere richting afleidt. In de richting van grootschaligheid, om te overleven.”

Intussen maken de politiek, de financiers en het milieu het de boeren steeds moeilijker. Hebben jongeren hier nog een toekomst?

DEFAUW. “Wij hebben het niet opgegeven. De evolutie van het aantal overnames is zorgwekkend als ik naar de cijfers van het VlaamsLandbouwinvesteringsfonds kijk. In 1993 waren er 623 starters, vorig jaar 249. Dus meer dan een halvering op acht jaar.”

CLAEYS. “De jongeren zetten er geen punt achter, maar ze stappen niet volledig in het bedrijf. De ouders blijven op het hof wonen, de jongeren werken elders en kweken voor en na hun uren dieren of helpen wat mee. Het worden eigenlijk deeltijdse boeren, of hobbyboeren.”

VAN OOTEGEM. “Het ergste is dat de dynamiek op het platteland stilvalt. Uitbreiden in varkens en vee op je eigen bedrijf is onmogelijk. En als je een boerderij overneemt – wat een alternatief is voor de geblokkeerde eigen expansie – raak je snel aan een schaalgrootte die veel mest meebrengt. Mest waarmee je niet weg kunt, zodat ook die expansiemogelijkheid afgesloten is.”

DECAIGNY. “Ik werk samen met mijn vader. Maar ik wil de zaak nu niet overnemen want er is te weinig rechtszekerheid. In de huidige omstandigheden steek ik me niet in de schulden voor een lening. Het pijnlijke is: als vader te lang wacht met verkopen, dan vindt hij misschien geen overnemer meer.”

VAN OOTEGEM. “Je ziet opnieuw eenpersoonsbedrijven opduiken, want de tweede persoon gaat buiten de boerderij werken. Dat remt de groeimogelijkheden af.”

De graanprijs, die een waardemeter is voor de sector, zakte van 22,5 naar 10 eurocent per kilo. Waarom houden boeren halsstarrig vast aan die verlieslatende teelt?

DEFAUW. “We zoeken wel degelijk alternatieven. Maar de graanprijs is nog altijd de basis waaraan de andere prijzen gerelateerd worden. Er is een overaanbod aan alternatieven, omdat niemand nog graan wil kweken. De vraag die je moet stellen is: waarom wil een boer telen tegen een prijs die weliswaar niet verlieslatend is, maar waarvoor hij te veel moet werken om een behoorlijk inkomen te hebben. Het vergt veel arbeid, maar omdat de ouders, schoonouders en kinderen helpen, kan de boer nog een béétje een inkomen vormen.

“Eigenlijk is landbouw een slechte stiel. Het rendement op het eigen vermogen bedraagt maximaal 2%. Je kunt dus beter met je geld naar de bank gaan. Daar haal je meer, en dan nog zonder risico. Hoeveel verdienen grote bedrijven op het eigen vermogen? 10 tot 12%? Het enige voordeel is dat de grond zijn waarde behoudt.”

Dus eigenlijk zouden jullie beter emigreren?

( algemeen gelach) APPELTANS. “Er zijn sporadisch vragen. Moeten we als Groene Kring die mensen helpen of emigratie afwijzen? Onze toekomst ligt in Vlaanderen. Iemand die naar Polen wil, moet ander advies krijgen dan iemand die naar Australië zal emigreren.

“Uitwijken zit niet in onze traditie. Nederlanders verkassen makkelijker. Er bestaat zelfs een vakbeurs voor emigratie. Wat zoeken wij? Meer grond, goedkopere arbeid en iets minder milieuwetterij. Waar moet je dan naartoe? In de VS moet je 50% eigen middelen meebrengen, in Canada is er een quotum. Toch houden de Canadezen hier voorlichtingsavonden om Vlaamse varkensboeren te lokken. Midden-Europa kampt met maffiapraktijken, en de afzet is het grote probleem. Ze hebben daar weinig baat bij Vlaamse boeren – er is veeleer interesse voor aardappelverwerkende bedrijven. Wallonië en Frankrijk trekken wel nog jongeren.”

Op het Vlaamse platteland krioelt het van de Thaise meisjes. Vinden landbouwers nog een vriendin?

DEFAUW. “We zitten vast aan het erf, we kunnen minder met vakantie. En je vindt moeilijk iemand uit de eigen sector. Maar misschien zijn boeren wel te veel op hun eigen beroep gericht.”

Geeft de Groene Kring consultancy rond relatievorming?

APPELTANS. “Overdrijf dat probleem met relaties niet. Wie in de boekhandel rondloopt, vindt allerlei boekjes over versiertips. Het aantal singles is in de hele samenleving toegenomen. Landbouwers zitten nu op het gemiddelde. Wel zie je meer en meer mensen uit diverse sectoren die met elkaar trouwen. Voor de sociale contacten van landbouwers is dat heel verrijkend. Onze Nederlandse collega’s hebben er trouwens een cursus voor: Versier met plezier.”

Naam: Joris Claeys

Leeftijd: 31

Gemeente: Gooik

Type bedrijf: Derde generatie, vader en zoon leiden de zaak

Specialisatie: zoogkoeien en gewassen

Functie binnen Groene Kring: voorzitter Vlaams-Brabant

Naam: PhilippeAppeltans

Leeftijd: 29

Gemeente: Kortessem

Type bedrijf: geen

Specialisatie: lobbyen voor de jonge boerenzaak

Functie binnen de Groene Kring: nationaal voorzitter

Naam: ChristopheDecaigny

Leeftijd: 23

Gemeente: Izegem

Type bedrijf: derde generatie, werkt deeltijds op het bedrijf van de vader

Specialisatie: varkens, maïs

Functie binnen Groene Kring: voorzitter West-Vlaanderen

Naam: KristofDefauw

Leeftijd: 26

Gemeente: Tielt

Type bedrijf: vierde generatie, vader en zoon leiden de zaak

Specialisatie: vleesvee, zeugenfokkerij

Functie binnen de Groene Kring: nationaal ondervoorzitter

Naam: LucVanOotegem

Leeftijd: 32

Gemeente: Assenede

Type bedrijf: vijfde generatie, nam in 2000 het bedrijf over

Specialisatie: melkkoeien, gewassen

Functie binnen de Groene Kring: gewezen nationaal ondervoorzitter

Frans Crols,, Wolfgang Riepl, fcrols@trends.be,

Rapporten over jonge landbouwers in de Europese Unie en België, en een evaluatie van het Europese landbouwbeleid door commissaris van Landbouw Franz Fischler.

“We evolueren naar een soort communisme op het platteland. Of je nu werkt of niet, je krijgt je premies en doe er zo weinig mogelijk voor.”

(Joris Claeys)

“De politiek heeft met de federalisering van de landbouw problemen gecreëerd. Vlaanderen heeft een mestprobleem, België niet.”

(Christophe Decaigny)

“Iedereen staart zich blind op de jaarlijkse begroting van 40 miljard euro, maar eigenlijk is de Europese landbouw goedkoop.”

(Luc Van Ootegem)

“Hoe kan een jonge boer nu produceren als de ene hervorming op de andere volgt?”

(Philippe Appeltans)

“Eigenlijk is landbouw een slechte stiel. Het rendement op het eigen vermogen bedraagt maximaal 2%. Je kunt dus beter met je geld naar de bank gaan.” (Kristof Defauw)