Corona op de werkvloer

De overheid neemt maatregelen om het coronavirus in te dammen. Werknemers moeten zo veel mogelijk thuis werken en de opvang van hun kinderen op zich nemen. Welke mogelijkheden hebben werknemers en werkgevers om de richtlijnen van de overheid in praktijk te brengen?

Een onderzoeksinstelling in ons land stuurde op 29 januari een e-mail naar haar personeelsleden om te waarschuwen voor het coronavirus in China. Daarin stond welke maatregelen werknemers moesten nemen om zich tegen het coronavirus te beschermen en welke restricties voor reizen gelden. Werknemers die in de Chinese provincie Hubei waren geweest, moesten twee weken thuis blijven. Op 28 februari breidde ze dat risicogebied uit naar heel China, Zuid-Korea en Italië.

BNP Paribas Fortis, de grootste bank van ons land, was ook bij de eerste Belgische bedrijven die strenge voorzorgsmaatregelen namen om de verspreiding van het coronavirus onder hun personeel tegen te gaan. Op 26 februari stuurde de bank een bericht naar haar personeelsleden, met het verzoek niet meteen naar kantoor te komen na een vakantie in Noord-Italië of een ander risicogebied. “Medewerkers die na een privé- of professionele trip uit risicogebieden terugkeren, moeten minstens 14 kalenderdagen wachten voor ze terug naar kantoor komen. In overleg met hun manager kunnen zij telewerken, vakantie of recuperatie opnemen”, stond in het bericht.

De managers kregen de opdracht medewerkers die toch te vroeg naar kantoor zouden terugkeren, nauwlettend op te volgen. De bank schortte alle zakenreizen naar risicogebieden op. Voor internationale zakenreizen, zelfs naar het hoofdkantoor van de moedergroep in Parijs, moest het personeel na de krokusvakantie toestemming vragen. Alle vergaderingen met internationale deelnemers van meer dan tien mensen werden uitgesteld. Medewerkers die positief testen op covid-19, of die in contact zijn geweest met iemand die symptomen vertoont, werd eveneens gevraagd thuis te blijven en hun huisarts te raadplegen.

Ondanks die draconische maatregelen zijn ook bij BNP Paribas Fortis medewerkers besmet geraakt. Uit een bericht dat op 11 maart naar het personeel is gestuurd, blijkt dat de bank bij elke bijkomende besmetting nog altijd alle personen opspoort en verwittigt die contact hadden met de getroffen collega’s, en hen indien nodig in quarantaine plaatst. Ook de werkruimtes worden grondig gereinigd nadat er een besmetting aan het licht is gekomen.

De Belgische overheid nam dit weekend ondersteunende maatregelen voor bedrijven in moeilijkheden en hun werknemers, maar ondersteunt het beleid van bedrijven die zelf bijkomende voorzorgsmaatregelen nemen expliciet niet. Dat blijkt uit een bericht dat zondagavond verscheen op de website van de RVA, de instantie die waakt over het recht op een werkloosheidsverzekering: “Het louter feit dat de werknemer terugkeert uit een land dat getroffen is door het coronavirus, of het louter feit dat de werknemer in contact gekomen is met een persoon die uit een getroffen zone komt, zonder dat er concrete aanwijzingen zijn van een besmettingsgevaar, kan niet ingeroepen worden om deze werknemer tijdelijk werkloos wegens overmacht te stellen.”

Kan een werkgever een werknemer verplichten thuis te blijven?

Niet alle bedrijven hebben gehandeld zoals BNP Paribas Fortis, omdat een werkgever zijn werknemers niet zomaar kan verplichten thuis te blijven. “Drie weken geleden zou ik hebben gezegd dat de werkgever zijn werknemers de toegang tot de werkvloer niet kan weigeren op basis van vermoedens”, reageert Geert Vermeir van het juridisch kenniscentrum van de hr- dienstenleverancier SD Worx. “Een werkgever kan de werknemer vragen zich te laten onderzoeken, maar strikt juridisch is die niet verplicht op dat verzoek in te gaan.”

Kan een werkgever een werknemer verplichten thuis te werken?

Ook in de gevallen dat thuiswerk mogelijk is, kan de werknemer dat niet eenzijdig afdwingen. “Als de werkplek in de arbeidsovereenkomst staat, is het uitdrukkelijk akkoord van de werk- nemer voor thuiswerken nodig”, zegt Vermeir. Maar hij stelt vast dat de situatie vorige week heel snel is veranderd. “Nood breekt wet. In de regel gebeurt thuiswerken altijd in onderling overleg, maar als de overheid de bevolking oproept om maximaal thuis te werken, heeft dat een invloed op de manier waarop werkgevers en werknemers daarmee omgaan.”

“De werkgever moet bovendien zorgen voor veilige werkomstandigheden”, voegt Vermeir eraan toe. “Zo bekeken is verplicht tijdelijk thuiswerk voor mensen die mogelijk in contact kwamen met een besmet persoon zeker verantwoord. Doorgaans weigeren werknemers ook niet meer om thuis te werken of thuis te blijven.”

Mogen werknemers thuis blijven uit vrees voor een besmetting?

“Als werknemers thuis willen blijven uit vrees voor een besmetting, kunnen werkgevers en werknemers individuele of collectieve afspraken maken voor thuiswerk, als het werk dat toelaat”, zegt Vermeir. “Een andere mogelijkheid is dat de werknemer vakantie (betaald) of een toegestane afwezigheid (onbetaald) neemt.”

Zowel van de werknemers als de werkgevers wordt op dit moment redelijkheid verwacht. Vermeir stelt in de praktijk vast dat werknemers en werkgevers elkaar daarin wel vinden. Drie weken geleden zagen de meeste mensen de ernst van het coronavirus nog niet in. De welwillendheid van werk- gevers en werknemers is sindsdien veel groter geworden.

Krijgt een werknemer die thuis moet blijven nog loon?

Vermeir legt uit dat voor besmette werknemers dezelfde regels gelden als bij elk ander ziekteverzuim. “De werkgever betaalt het gewaarborgd loon wegens arbeidsongeschiktheid.” Het gewaarborgd loon is gelijk aan het normale loon. De werkgever moet dat loon gedurende een periode blijven betalen, daarna valt de werknemer terug op een uitkering van het ziekenfonds.

Catherine Mairy, juridisch expert van Partena, voegt eraan toe dat de werknemer wel aan zijn verplichtingen inzake arbeidsongeschiktheid moet hebben voldaan. “Dat wil zeggen dat hij de werkgever tijdig moet verwittigen en een geneeskundig voorschrift moet voorleggen.” Dokters kunnen uitzonderlijk, na een telefonische consultatie, een doktersbriefje afleveren. Dat is vorige week beslist.

Er zijn ook werknemers die thuis moeten blijven zonder dat ze zelf besmet zijn. Vermeir: “Wij zeggen normaal tegen werkgevers dat ze het gewaarborgd loon moeten betalen aan hun werknemers als ze een doktersbriefje voorleggen, maar we zien nu doktersbriefjes verschijnen waarop staat dat mensen preventief moeten thuisblijven als een huisgenoot of familie ziek is.” Er is in dat geval strikt genomen geen sprake van arbeidsongeschiktheid.

De RVA verduidelijkte haar standpunt op haar website: “Indien de werknemer op advies van de bedrijfsarts thuis in quarantaine wordt geplaatst in afwachting van een eventuele test, of een attest van de huisarts kan voorleggen dat hem verbiedt te gaan werken, zonder dat hij ziek is, kan tijdelijke werkloosheid wegens overmacht worden toegestaan voor de dagen van opgelegde quarantaine.”

Wanneer hebben werknemers recht op een werkloosheidsvergoeding?

De overheid besliste eind vorige week dat alle cafés, restaurants en discotheken tot 3 april dichtblijven. Winkels die in het weekend dicht moeten blijven of bedrijven die door de sluiting maar een deel van hun activiteiten kunnen voortzetten, kunnen tijdelijke werkloosheid wegens overmacht aanvragen voor de dagen dat hun werknemers niet kunnen werken. “De werkgever moet een aantal formaliteiten naleven om tijdelijke werkloosheid wegens overmacht aan te vragen”, zegt Mairy. Die formaliteiten staan op de website van de RVA.

Mairy: “Als de RVA de tijdelijke werkloosheid wegens overmacht erkent, krijgen de betrokken werknemers, zowel arbeiders als bedienden, tijdelijke werkloosheidsuitkeringen ten belope van 70 procent van hun geplafonneerd brutoloon, tot 30 juni 2020.” Normaal ligt dat percentage iets lager op 65 procent van het loon dat geplafonneerd wordt op 2754,76 euro per maand. Dat percentage werd eerder al opgetrokken om bedrijven te helpen, die in de problemen kwamen omdat ze afhankelijk waren van toeleveranciers in China. Op de uitkering wordt wel nog 26,75 procent bedrijfsvoorheffing ingehouden.

Werkgevers kunnen ook tijdelijke werkloosheid wegens overmacht aanvragen voor werknemers die vast zitten in het buitenland en niet meer thuis raken door een vliegverbod. Ook de Belgen die onlangs vastzaten in een hotel in Tenerife, konden aanspraak maken op een tijdelijke werkloosheidsuitkering. “Wie in het buitenland strandt, bijvoorbeeld doordat vluchten of treinreizen worden geannuleerd, of wie na een repatriëring uit het buitenland in quarantaine wordt geplaatst door een derde instantie, heeft recht op een tijdelijke werkloosheidsuitkering”, legt Vermeir uit.

De werkgever kan geen beroep doen op tijdelijke werkloosheid, als hij een aantal van zijn werknemers zelf in quarantaine plaatst. Dat was bijvoorbeeld het geval bij BNP Paribas Fortis, dat aan werknemers vroeg thuis te blijven als ze in risicogebieden waren geweest. De RVA aanvaardt geen aanvragen van tijdelijke werkloosheid wegens overmacht als werkgevers en werknemers op eigen houtje beslissen dat werknemers thuis blijven “zonder dat er concrete aanwijzingen zijn van besmettingsgevaar”. Een bevoegde overheid of een dokter moet beslissen of er besmettingsgevaar is.

Als de werkgever niet meer alle werknemers nodig heeft, omdat er minder vraag is van klanten, kan de werkgever ook nog een beroep doen op tijdelijke werkloosheid om economische redenen.