” Aan de mythes en roddels heb ik geen kwetsuur overgehouden”

Voor quotes van tien woorden op het avondnieuws past hij. Baron Jan Huyghebaert, zestig, twintig jaar actief in de politiek en twintig jaar actief in het bankwezen, houdt liever van lange gesprekken, verzoenende onderhandelingen, internationale ontmoetingen en de etiquette van de scoutsleider.

Ik ben een vredesengel, zo stond op mijn geboortekaartje in 1945. Die generatie is getekend en getraumatiseerd door de oorlog, en haalde daar moed en dynamiek uit. De huidige generatie in België mist de training om iets in gang te zetten. Ik ga in Brussel om met briljante jongeren van de beste Belgische universiteiten of van Harvard en Stanford. Die dromen van het oprichten van een eigen onderneming, maar geen enkele doet het,” betreurt Jan Huyghebaert, voorzitter van KBC Groep, de jonge fusie van de holding Almanij en KBC.

Burggraaf Etienne Davignon en baron Jan Huyghebaert zijn beiden uit de politiek en in het bedrijfsleven gestapt in 1985. De business bracht de degelijkheid en de continuïteit die ontbreekt in de politiek. De Franstalige topman en zijn Vlaamse evenknie verdienen een knappe boterham, maar staan in een onderneming om hun talenten nuttig te investeren. Davignon is voorzitter van de Bilderberg Groep, Huyghebaert is een gemotiveerd lid. Dat internationale genootschap verzamelt jaarlijks 150 mensen rond de uitdagingen van de wereld. “Angst. Ook Engelstaligen en Franstaligen hanteren vandaag dat zware Duitse en Nederlandse woord. Angst bekruipt de wereld. Natuurlijk ben ik, zoals iedereen, ongerust na het Franse en Nederlandse ‘neen’ tegen de Europese ontwerpgrondwet. Een catastrofescenario kan je niet uitsluiten. Maar ik zie moeilijk een alternatief voor de euro en dus moet er ongetwijfeld enige budgettaire orthodoxie behouden blijven en convergentie nagestreefd worden. Tony Blair werpt zich op als een vernieuwer en zijn discours klinkt soms goed. Maar wat is de Britse geloofwaardigheid in de Europese Unie? Ik denk dat er behoefte is aan een nieuw Instituut Jean Monnet, dat op hoog niveau, met financiële middelen en geloofwaardige Europese pleitbezorgers, prioriteiten bepaalt.”

Slaat de angst bijvoorbeeld toe bij de Europese banken? Na de overname van het Duitse HVB door het Italiaanse Unicredito is de weg voor de grensoverschrijdende megafusies vrij. Huyghebaert: “Er zullen na Unicredito-HVB zeker nieuwe fusies ontstaan. De grote vraag is of dat de enige denkpiste is voor een instelling zoals KBC. Wij denken van niet. En meer en meer beginnen investment bankers en analisten ons gelijk te geven. Alles hangt ervan af in welke markten je wil opereren. Voor sommigen is schaalgrootte absoluut noodzakelijk. Voor anderen kan het met onze kapitaalstructuur zonder problemen. Uiteraard volgen wij de bankenconsolidatie op de voet en praten we met de vele kandidaten die geregeld komen snuffelen.”

Mythes en roddels

Huyghebaert merkte geen jaloezie of verzet bij zijn bancaire start in 1985. “Dat is een mythe, en het is eigen aan een mythe dat de betrokkene daar zelf nooit iets van merkt. Trends schreef toen over een anti-Huyghebaert-front bij Kredietbank. Mijn onthaal was onvoorstelbaar warm. Uiteraard leerde ik ook iets over de mensen: je weet nooit wat ze echt over je zeggen of denken wanneer je een zekere maatschappelijke positie bereikt. Voor een deel doet dat ook niet ter zake en is het paranoïde om naar een mythe te peilen. Aan de mythes en de roddels heb ik geen kwetsuur overgehouden.”

“Ik speel bijvoorbeeld piano als een kind, niet à la Willy Claes. Toch wordt verteld over mijn muzikale kunstjes. Ik verzamel Chinees porselein, maar met mate. Met twee stukken ben je voor de mythebouwers een collectioneur, dan staat je huis vol en het wordt al snel een kasteel. Soms voed je zelf de mythe of je doorprikt haar. Ik ben geen groot bankier en ze moeten dus niet stroperig tegen me zeggen: ‘Allez Jan, dat meen je niet, dat is niet zo.’ Dat is dus wél zo en na een tijd merken de mensen dat het de waarheid is, en waarderen ze de eerlijkheid. Toen ik zei tegen vader Collin dat ik niet kon volgen met die ingewikkelde financiële producten, liet hij horen: ‘Ik evenmin, want toen ik begon in 1935 lanceerde de bank om de vijf jaar een nieuw product, nu elke week.'”

“Je moet jezelf bezig zien als je lucide wil blijven. ‘Huyghebaert spreekt goed,’ zeggen de mensen. Maar spreken in het publiek leer je. Vergeet niet dat ik duizend keer mensen heb toegesproken en geregeld voor mezelf opbiecht: nu leek het op niets. Ik had van jongs af het voordeel dat ik kon omgaan met heel knappe mensen. Leo Tindemans bijvoorbeeld, Gaston Geens en Theo Lefèvre. Op zijn 84ste staat Tindemans nog steeds kaarsrecht en wordt geraadpleegd over Europa, België en de wereld. Ook de havenambtenaren Vleugels en Suykens waren keien. Ik zoek graag het gezelschap op van oudere mensen, zij delen grif hun ervaring, missen de afgunst en zijn voorbij de ambitie,” bekent Jan Huyghebaert.

De leermeesters

Jan Huyghebaert had een dubbele boodschap in 1985. “Eén: ik kom naar Kredietbank omdat men mij gevraagd heeft en ik wil iets positiefs bereiken met de bank. Twee: ik houd mij niet bezig met het verleden en evenmin met vroegere afrekeningen. Dat was ook mijn houding in de haven van Antwerpen. Onder Leo Delwaide senior zaten er mensen in een ‘strafkamp’ en die heb ik nieuwe kansen gegeven.”

“Ik waardeer wel het meer relaxte van de jongeren. Dat loopt met cycli. Dat zie je ook hier. De stijl is meer ontspannen omdat de huidige CEO’s van hetzelfde gedacht zijn. Bergen, Duron en ik appreciëren een open, losse stijl. Toen ik arriveerde, zag ik het geslotene, de kleine kant van Vlaanderen en de Vlaamse Beweging. De founding fathers beslisten bij Kredietbank en de rest zweeg. In mijn jeugd luisterden wij minder naar elkaar. Je ziet nu mini-genootschappen van vrienden die uren met elkaar bellen en elkaar opbeuren.”

“Ik heb hard gewerkt bij boeiende ministers als Theo Lefèvre en Leo Tindemans. Zij leerden me veel,” memoreert Huyghebaert. “Dat was echter klein bier met de zeven jaren in de haven. Ik heb lang geworsteld met het schuldgevoelen dat ik de Antwerpenaren in de steek heb gelaten. En dat ik daar meer had kunnen doen, ondanks de betere verhoudingen die ik realiseerde tussen werkgevers en werknemers, de sterkere internationale uitstraling van Antwerpen en de gezonde havenbegroting. Ik heb ook bij Kredietbank lang rondgelopen met het idee: waarom hebben ze mij gevraagd, er zijn hier veel mensen die wat ik doe ook aankunnen? Ik denk een goede rol gespeeld te hebben tijdens de heel moeilijke periode van de KB Lux-zaak en bij de eerste en de tweede fusie. Ik ben niet de aartsvader van die fusies, maar zonder mij zouden ze er misschien niet gekomen zijn. Ik ben net terug van de jaarvergadering van de Bilderberg Groep, en KBC staat in dat hoge internationale milieu vandaag op de kaart.”

“In de tijd van Almanij en KBC piekerden de mensen over onze identiteit en structuur. Het aandeel noteert nu hoger en is gestegen in populariteit. Ook internationaal. Wij lokken een nieuw beleggerspubliek. De expansie in Centraal-Europa, het werk van Remi Vermeiren en zijn ploeg, geeft KBC bovendien een grote internationale zichtbaarheid. Daaruit groeit dan weer de mythe: jij bent kind aan huis in Praag. Neen. Ik bel niet elke week met president Vaclav Klaus, hij zetelt wel in onze advisory board, een klankbord met hoogstaande en internationale mensen. Hoe zien zij het Westen, hoe zien wij het Oosten?”

Uitgescholden door dokwerkers

Leiderschap heeft Jan Huyghebaert niet thuis geleerd. “Vader had een eenmanszaak en was autoritair, moeder was verzoenend en zo ben ik ook. Scouting is een essentieel scharnier van mijn leven. Je gelooft het niet, op de Bilderberg-conferentie hebben we er met de zestigers en zeventigers spontaan over gepraat. Op je zestiende een nacht op je eentje onder de sterren slapen in het Zoniënwoud is niet zinloos. Zo overwin je jezelf. Ik zat in een volksgroep in Merksem en mijn moeder vroeg aan de aalmoezenier: ‘Moet dat nu echt?’ Ja, want je treedt uit je beschermde milieu. Ik deed vakantiekampen, was achttien en was de chef over kereltjes van twaalf – ouder mocht aanvankelijk niet, want de veertienjarigen van de Seefhoek mepten hun leiders van het terrein. Stevig uitgescholden worden door dokwerkers, zoals gebeurde, blijft je je hele leven bij. Je beseft: ik had me niet zo moeten aanstellen of niet tijdens een conflict met mijn auto de kaaien moeten oprijden.”

Met Chinezen aan tafel

1980 was de periode van de zurigheid bij Kredietbank over kredietschandalen en foute contacten in Saoedi-Arabië, de voetbalaffaire en problemen in New York. Huyghebaert: “Als er accidenten gebeuren, is het vaak omdat de procedures fout zijn. Daar heb ik tot in den treure over gewaakt. Je zal horen over mij: ‘Huyghebaert aarzelt en draait alles twintigmaal om.’ Investeren in nieuwe landen, in nieuwe producten doe je na een grondige analyse. Ik vind dat kras: mensen hollen nu naar India en China, want het is de trend. Hebben ze ooit al eens langdurig met een Chinees aan tafel gezeten? Ik geloof niet in die modieuze golven. De affaires van de jaren tachtig zorgden voor verlamming, zo van: ‘Meneer, ik verstrek geen krediet meer, want ik ben toch ooit de sigaar.'”

“Jacques Thierry van BBL, die ervaring had door het grootschalige wisselschandaal van zijn bank, zei me tijdens een kennismakingslunch: ‘Laat u niet traumatiseren door die incidenten.’ Dat was ook mijn parool. Ik heb voor een stukje de rust teruggebracht om in een tweede fase opnieuw de energie vrij te maken. Ondernemen is ook mislukken. De Amerikaan Eric Friberg van McKinsey Brussel zei altijd in zijn speeches: ‘Ik ben tweemaal failliet gegaan,’ en iedereen reageerde geschandaliseerd. Zoiets beken je niet in België. Bij de West-Vlaamse families ontvangen de kinderen 3 miljoen euro; zij mogen starten en mislukken en opnieuw proberen als ze oppassend zijn.”

De fusie met ABB en Cera was voor Kredietbank-Almanij een enorme verrijking. “Onze verzekeringsmaatschappij was zo klein dat zij moeilijk dat enorme beest dat de bank was kon counteren. Vandaag zijn wij de meest evenwichtige bankverzekeraar, met uitgekiende producten. Het gaat immers over meer dan netwerken en loketten. Centraal-Europa geeft een enorme kick en de jongste tien jaar hebben wij geen probleem om briljante jongeren te lokken. De Vlaamse goudvinken wilden traditioneel bij KPMG of McKinsey starten tegen een hoge wedde. Zij leren daar veel en dachten: ‘Dat kan niet bij Kredietbank.’ Jongeren met talent kunnen nu fantastische dingen doen bij de strategische cel van KBC en hun valiezen pakken om in Boedapest buitenlandse ervaring op te doen. Ook onze sterkere private banking-tak verleidt knappe bollen.”

“Toen ik arriveerde, zat Kredietbank in een netwerk van gelijkgezinde Europese banken – bijvoorbeeld het Nederlandse NMB en het Franse CCF. Met die middelgrote banken en onder gelijkgezinden is er gelukkig geen fusie aangegaan, want wij zouden te klein gebleven zijn om door te wegen in Europa.” Huyghebaert kende de sleutelfiguren van de Boerenbond en ABB. “Bij de koffie filosofeerden wij dikwijls: ‘Zullen wij elkaar wel vinden?’ Dat gebeurde dan op een toon van: het zal niet lukken. Welnu, Het is gelukt. De eerste demarche is van de overzijde gekomen. Cera voelde dat de markt moeilijker zou worden en dat haar schaalgrootte ondermaats was. Kijk naar de avonturen van AnHyp en Ippa. Cera praatte met ABB en concludeerde: ‘Als wij deels onze zelfstandigheid verliezen om nadien te klein te blijven, laten we dan meteen een grotere stap zetten.’ Met een kleine club zijn we dan onmiddellijk gaan praten over een fusie, ondanks de traditionele KB-achterdocht voor de monoliet die de Boerenbond is.”

Het foute spoor

Marcel Cockaerts en Jan Huyghebaert voerden serieuze besprekingen met Rabobank en ontdekten meteen dat de Nederlanders de zaken veel te groots aanpakten. “Rabobank beging strategische vergissingen. Gelukkig heeft de groep die vandaag rechtgezet. Als Kredietbank was samengegaan met Rabobank, zouden wij te vroeg en op een verkeerd spoor zijn begonnen. Zelfs aan de top van Kredietbank hoorde ik vaak de vraag: ‘Is een samenwerking met Rabobank geen mooie intermediaire formule?’ Waarop ik antwoordde: ‘Je bent onafhankelijk of je bent het niet.’ Het bijeenhouden van de familiale aandeelhouders kan alleen – en dat zeg ik tegen alle investment bankers die op mijn deur kloppen – als er een project is waar ze rechtstreeks bij betrokken zijn. In een Europese bank opgaan voor 10 à 15 % van de macht is een fout spoor. Dan zoekt onze aandeelhouder de beste prijs voor zijn aandeel en vlucht.”

“Een tweede voorbeeld. Bankier Batenburg van ABN-Amro zei me tijdens verkennende gesprekken: ‘Jullie zullen de grootste individuele aandeelhouder zijn van onze bank.’ Maar wat koop je daarvoor, zeker in Nederland met raden van commissarissen die moeizaam opboksen tegen hun managers?”

De zoektocht naar zuiverheid

Kredietbank werd gepercipieerd als een katholieke bank. “Religie heeft altijd een maatschappelijke impact. Ik leid mijn eigen leven en zoek zelf een baken. Ik verloochen mijn herkomst niet. Door de ontmoeting met mensen en culturen vertoef ik vandaag in een eerder agnostisch milieu.”

“Het Westen is doordrongen van het christendom, zodat agnostische vrienden bijbelse citaten hanteren zonder er acht op te slaan. Het katholicisme is in de politiek te veel geïnstrumentaliseerd en dat stoorde en stoort mij. Uit de vermenging van religie en politiek mag je geen machtsargument halen. Ik ga dan van de weeromstuit in de contramine. Bij KBC komt het ideologische, het katholieke, de jongste twintig jaar zeer weinig aan bod – ondanks ons traditionele imago, maar dat imago beantwoordt niet aan de pluralistische realiteit. Het ultramontaanse van vroeger viel weg. De niet-katholieke minderheid in de groep uit zich niet omdat dit gezien kan worden als het doorbreken van een cultureel model in het bedrijf.”

Wat is de bron van normen en waarden? Er is vandaag een algemene humanistische onderstroom, meent Jan Huyghebaert. “Ik las vaak Nietsche, maar ben geen filosoof. Dus zal zijn volledige draagwijdte mij ontsnappen. Die nihilist was in zijn omgang met de mensen een zoeker. Idem voor Sartre, ik herlas recent Les Mots. Buiten zijn teksten is Sartre een heel genereus man. Hij heeft veel hoogstaandere waarden geformuleerd dan de theorie van het absurde. Het nihilisme ankert niet in de filosofie of het areligieuze, wel zeer sterk in de algemene commercialisering.”

“De terugkeer naar de natuur, naar de spiritualiteit, en ook het succes bij de jeugd van de vorige paus is een zoektocht naar de zuiverheid. De jongeren herkenden de moed en de integriteit van Johannes-Paulus II. Dat zie je eveneens in de derdewereldbeweging. Vrienden en vriendinnen van mij werken tijdens hun vakantieweken in een Afrikaanse kliniek. De dwaasheden die Paul Jambers toont – zatte botteriken in het slijk die na een verzopen zondag opnieuw aan de lopende band staan – zijn de uitzondering. Sommige media idealiseren wel dat wangedrag en dat revolteert mij.”

Geleuter over Karel Van Miert

De jeugddroom koesteren om door te breken in de nationale politiek en die dan rond je veertigste opgeven, is niet vanzelfsprekend. Met Huyghebaert aan het bewind in Antwerpen had het Vlaams Belang minder kunnen scoren en waren de onfrisse affaires anders aangepakt.

Jan Huyghebaert: “Ach, er zijn drie redenen voor mijn vertrek. Om partijredenen ging ik niet naar de Kamer, wat mijn jeugddroom was. Ik onderhandelde fout over de vorming van een Antwerpse coalitie. Als lid van het partijbureau bezocht ik die wekelijkse praatbarak, tegen de middag was ik altijd depressief. Er werd daar niks beslist, maar wel geleuterd over Karel Van Miert die ‘s zondags weer op de BRT was verschenen. Dan was er het communautaire uurtje, iets over ethische vraagstukken en de resterende minuten bleven over voor het staal, het transport, de energie, de landbouw en het buitenland. Over de waterverdragen werd mij geadviseerd: ‘Praat met de eerste minister.’ Je deed dat na een poos, en die beloofde dan hemel en aarde en zou meteen het vliegtuig instappen. Waarna er niks gebeurde. Niet onbelangrijk in die jaren was ook dat je je huwelijkspartner geen politieke carrière kon aandoen. Voor de politiek moet je ontzettend veel opofferen.”

Vandaag zijn veel politici bezig met hun ontsnappingsroute uit de politiek, weet Huyghebaert. “Paul De Keersmaeker vatte tijdig een tweede loopbaan aan bij Tractebel en Interbrew, en ik adviseerde hem om niet te aarzelen. Zodra je opgebrand bent in de politiek, is je handelswaarde binnen de kortste keren verdwenen. De gouden koets passeert in je leven maar één keer. Tot op vandaag heb ik nog last van mijn vertrek uit Antwerpen. Een stem in mijn binnenste treitert mij geregeld met het verwijt: je had dat nooit mogen doen.”

Corruptie in de politiek

De politiek is hard en ondankbaar. “Wat is er in Duitsland ten goede gekeerd onder voormalig bondskanselier Gerhard Schröder? Niks. Is dat povere resultaat de moeite waard om je leven te verknallen? Alle politici zien lijkbleek. Er werd me ooit verweten: ‘Jan wil het gebrek aan comfort in de politiek niet accepteren.’ Dat is gedeeltelijk waar. De patroons en vakbonden hebben mij in de haven dag en nacht laten werken en dan moest je tijdens het weekeinde nog congressen volgen en spreekbeurten geven. Ik heb met succes twee stakingen getrotseerd. Dat werd allemaal loodzwaar. Ik ambieer al lang geen enkel mandaat meer en kan bovendien dat tempo niet volgen. De marge van de bewindvoerders wordt hoe langer hoe smaller.”

“Het gevaar om na twintig jaar keihard werken door een privé-aangelegenheid – een overspelige relatie bijvoorbeeld, zoals Britse politici al wel vaker hebben meegemaakt – van de macht verwijderd te worden, is bovendien dramatisch. ‘s Morgens in uw pyjama op de drempel staan terwijl de camera’s draaien, en de vraag krijgen, ‘Is uw tweede madam al buiten?’ – dat is toch te gek. Mijn vader had een heel klein belang in een heel klein zagerijtje in Congo, en ik kreeg het verwijt te horen dat hij een steunpilaar van het Mobutu-regime was. Wat doe je met dergelijke flauwekul?”

Aan de corruptie in de politiek kleeft een mythe. Als de procedures in orde zijn, wordt veel schade vermeden, zegt Huyghebaert. “Niet iedereen wordt omgekocht en is koopbaar, zag ik twintig jaar in de politiek. De huidige affaires in Antwerpen zijn eerder een gevolg van laksisme dan corruptie en hadden reglementair opgelost kunnen worden. Ik heb nooit met vrienden gegeten op kosten van de stad. Dat is onrechtstreeks toegeven of bevestigen dat je onderbetaald wordt. Voor 2000 euro uit eten gaan kan je geen corruptie noemen. Het deficit van 1,25 miljard euro van de Antwerpse begroting waarmee ik geconfronteerd werd, dát was belangrijk. ‘Ik vloog eerste klas naar Japan,’ zo werd mij verweten in de gemeenteraad. Men besefte niet of wilde niet beseffen dat het een lange en vermoeiende reis is en je meteen bij de aankomst handjes moet schudden, speechen, dineren. Gouverneur Kinsbergen reisde eerste klas en ik vertelde aan de gemeenteraadsleden dat ik niet achter hem ging zitten in economy. Mijn slot was: ‘Als het niet oké is, ga dan zelf en ik blijf thuis.'”

Jan Huyghebaert is vandaag voorzitter van de raad van bestuur van het Rubenshuis. “Het duurt drie weken voor ik een gesprek kan hebben met schepen van Cultuur Philippe Heylen. De stadsdiensten hebben allemaal een manager. Wat die doet, is voor mij een raadsel. Antwerpen heeft een schat aan kunst en cultuur die internationaal geëxploiteerd kan worden en het gebeurt nog altijd onvoldoende. KBC kijkt nu al naar de opvolging van de mensen die in 2009 vertrekken. Bij de stad stopt een conservator zonder geplande vervanging en die man of vrouw is onder meer daardoor ongelukkig en verzuurd.”

“Van 1979 tot vandaag heb ik die situatie zien degraderen. Denk aan de dwaze cumulatieregeling. Alle grote ambtenaren waarmee ik werkte, waren buitengewoon hoogleraar. De Amerikanen van de Bilderberg Groep hebben van alles gedaan: die zijn actief op het terrein, deden veldwerk in Afghanistan, werkten voor politici of in het bedrijfsleven. De Belgen worden geleid door mensen die nooit buiten zijn geweest. In een lezing zei ik tegen de professoren politologie van de KU Leuven: word lid van een politieke partij en leer de mechanismen van binnenuit kennen. Ik kreeg les van vader Eyskens over de devaluatie van 1951. Je zag dat groeien in twee cursusuren. Prachtig toch.”

Memoires of geen memoires?

Is Jan Huyghebaert door zijn omgang met de fijne lieden van het koninkrijk een belgicist geworden? “Ik heb schrik van alle nationalismen, het Belgische en het Vlaamse. Maar, het is onomstotelijk correct dat de Vlamingen en de Walen grondig verdeeld zijn over de economie, de fiscaliteit, de arbeidsmarkt. Wij voelen het Waalse getalm aan als een blok aan het been. Vlaanderen ziet de opmars van China en India en kan amper optreden door de werkloosheidsgraad van 28 % in Bergen. Ik ben ontgoocheld dat ook deze regering zich blokkeert in immobilisme. Wij missen samenhang in het beleid, iets waar Nederland en Duitsland veel beter scoren. De Hoge Raad voor Financiën publiceert anno 2005 analyses die een herhaling zijn van de analyses van 1975. Na dertig jaar zijn zij niet uitgemond in beleid.”

Volgen er memoires van Jan Huyghebaert? “Als ik een boekhandel binnenstap, maak ik mij de bedenking: alles is gezegd, wat zou ik eraan toevoegen? Ik heb de val van de Muur en het IJzeren Gordijn zeer bewust ervaren. Ik kende uit de eerste hand de gruwel en de wanhoop van Centraal-Europa. Voor de haven reisde ik achter de Muur, afschuwelijk. Alle vrouwen wilden koste wat het wil mee naar het Westen. Mijn chauffeur zat in Rostock op een bank en voelde zich als een biechtvader. De voorbijgangers klaagden bij hem hun nood – hij was er ziek van.”

“Ik heb veel memoires gelezen, maar die ontgoochelen vaak. Charles de Gaulle is prachtig en ook literair sterk, Bill Clinton is moeilijk verteerbaar. Talleyrand is adembenemend, maar niet helemaal eerlijk. Ik zal er nog eens over nadenken.”

Frans Crols