De vraag naar steenkool stijgt door Russische gastekorten

© Getty
Wolfgang Riepl
Wolfgang Riepl redacteur bij Trends

Steenkool lijkt terug van weggeweest. Dat druist in tegen de inspanningen om de uitstoot van broeikasgassen te doen dalen. Steenkool is na bruinkool de meest vervuilende energiebron. De terugkeer van het zwarte goud heeft alles te maken met de oorlog in Oekraïne. Al brandt het in België op een laag pitje.

Steenkool kan aardgas vervangen voor de productie van elektriciteit. Nu Rusland de export naar West-Europa verminderde tot een vijfde van de voordien bruikbare capaciteit, wordt halsoverkop naar alternatieven gezocht. In Nederland besliste de regering op 20 juni dat de vier resterende steenkoolcentrales tot eind 2024 weer op volle kracht mogen draaien. Vandaag is dat 35 procent, omdat er maximale CO2-uitstootnormen gelden. Vanaf eind september zou de wet die de maximumnormen overboord gooit, van kracht zijn. Ook Griekenland, Italië, Oostenrijk en het Verenigd Koninkrijk willen weer inzetten op steenkool.

Hetzelfde doet Duitsland. Daar besliste de federale regering midden juli dat de stilgelegde steenkoolcentrales weer mogen draaien tot eind april volgend jaar. Daardoor is ruim een derde van de in Duitsland geproduceerde elektriciteit gemaakt met steenkool als energiebron. Gas is goed voor ruim een vijfde van de elektriciteitsproductie, wind- en zonne-energie voor nog geen vijfde. De nog resterende drie kerncentrales leveren iets meer dan 7 procent van de Duitse elektriciteit.

Met zijn circa 35 procent elektriciteit via steenkool komt Duitsland dicht in de buurt van de Oost-Europese landen. Polen blijft een belangrijk steenkoolland. Het zwarte goud maakt er 60 procent van de elektriciteit. Ook in Bulgarije (45%) en Roemenië (15%) blijft steenkool belangrijk als energiebron.

Vijftig jaar terug in de tijd

Die gestegen vraag naar steenkool leidt ook tot grote verschuivingen voor de binnenvaart. West-Europa heeft geen steenkoolmijnen meer. Op Russische steenkool geldt sinds 10 augustus een Europees embargo. Australië, China, India en de Verenigde Staten zijn nu de belangrijkste leveranciers.

Een grotere Vlaamse graanhandelaar ziet met veel ongenoegen gebeuren dat Duitsland binnenvaartschepen in groten getale opvordert, om steenkool van Antwerpen en Rotterdam via de Rijn naar de Duitse steenkoolcentrales te vervoeren. Jo Van Duynslaeger, de voorzitter van de Belgische Reders der Binnen- en Rijnvaart, bevestigt dat verhaal: “Er is een revival van het vervoer van steenkool. Een jaar geleden was dat nog nul. Die markt was jarenlang in afbouw. Het lijkt wel of we vijftig jaar zijn teruggegaan in de tijd. Die plotse stijging van de vraag hangt uiteraard samen met de oorlog in Oekraïne.”

De grote vraag vertaalt zich ook in een stijging van de vrachttarieven. Die zijn maal tien gegaan. “Op de korte termijn is die oververhitting van de markt een goede zaak”, vervolgt Van Duynslaeger. “Er worden gekke prijzen geboden. Dat komt door een tweede factor: door de lage waterstand van de Rijn kunnen de binnenschepen minder vracht meenemen. Dat drijft de prijzen nog op. Maar op de lange termijn zijn die gekke prijzen niet goed. De klanten zoeken dan alternatieven, bijvoorbeeld vrachtwagens.”

Verdwenen

In België is steenkoolverbruik stelselmatig afgebouwd. De laatste mijn, in het Limburgse Zolder, sloot in het najaar van 1992. Er werd toen wel nog wekelijks 40.000 tot 80.000 ton steenkool aangevoerd. De Waalse staalbekkens waren nog een gretig afnemer. Vandaag is ArcelorMittal in Gent nog een grote gebruiker, in zijn cokesfabriek. Cokes worden gemaakt van steenkool die tot 1.250 graden Celsius wordt opgewarmd in cokesovens. Die cokes dienen als brandstof in de hoogovens, waar ruwijzer vloeibaar wordt gemaakt.

Volgens de jongste cijfers van het Vlaams Energieagentschap maakten de ‘vaste brandstoffen’ in 2020 nog 5 procent van het energieverbruik in Vlaanderen uit. Tot die categorie behoren kolen, cokes en koolteer. Wat nog rest aan steenkoolconsumptie, is dus vooral een industrieel fenomeen (zie grafiek onderaan). In zijn jongste Energiebalans Vlaanderen schat het Vlaams Energieagentschap dat nog 1 procent van de huishoudens stookt met steenkool.

Het jongste rapport heeft weliswaar slechts cijfers tot 2017. “In een houtkachel of een allesbrander kun je ook wel steenkolen gebruiken. Maar steenkool is nu eenmaal verdwenen uit België”, duidt Marc Van den Bosch, algemeen directeur van Febeg, de vereniging van de producenten van elektriciteit, en de handelaars en de leveranciers van elektriciteit en gas. “De laatste steenkoolcentrale in België, in Langerlo bij Genk, stopte in 2016. Ze is intussen deels afgebroken. Een nieuwe steenkoolcentrale bouwen duurt minstens zeven jaar. De vraag is bovendien of daarvoor een maatschappelijk draagvlak bestaat.”

Alle beetjes helpen

Nood breekt wet: diverse milieuvorsers begrijpen dat de steenkoolcentrales weer volop draaien door de vrees voor gastekorten deze winter. Het scenario dat Rusland de gaskraan volledig dichtdraait, blijft tot de mogelijkheden behoren. Moniek de Jong, postdoctoraal onderzoeker aan de UGent, gespecialiseerd in energiestrategie, vindt de heropleving van steenkool enkel een oplossing voor de korte termijn: “Steenkoolcentrales openhouden is weliswaar niet populair, maar het is economisch begrijpelijk. Energietekorten de komende winter zouden een gigantische impact op de bevolking hebben. Steenkool is geen energiekeuze voor de lange termijn, maar het is voor de komende winter een van de gemakkelijkste alternatieven voor gas. En eventueel ook nog voor de winter van 2024. Alle beetjes helpen tegen de afhankelijkheid van Russisch gas. Voor de lange termijn moeten we uiteraard vooral inzetten op hernieuwbare energie.”

Steenkool is, na bruinkool, de meest vervuilende energiebron. Steenkool creëert vier vijfde meer CO2-uitstoot dan aardgas. Bovendien produceert het bij gebruik van dezelfde hoeveelheid energie een derde minder elektriciteit. Terwijl de prijs voor steenkolen het voorbije jaar door het dak ging. Het voorbije decennium schommelde de prijs per ton rond 100 dollar. Tot begin dit jaar. Nu is dat 250 dollar per ton.”

5 procent van de verbruikte energie in Vlaanderen is opgewekt met steenkool.

De vraag naar steenkool stijgt door Russische gastekorten

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content