“We moeten niet bang, maar slim zijn”

Het broeikasgasvraagstuk los je het best op door te investeren in duurzame energie. Niet door te mikken op de onmiddellijke vermindering van CO2-uitstoot. Dat zegt klimaatcriticus Björn Lomborg, die een nieuw boek, ‘Cool It’, heeft geschreven.

Kopenhagen (Denemarken)

Sinds de publicatie van zijn eerste bestseller ‘The Skeptical Environmentalist’, in 2004, ontpopt Björn Lomborg (42), assistent professor Statistiek aan de Copenhagen Business School, zich tot boegbeeld van de klimaatsceptici. “Maar ik ben geen negationist,” benadrukt de man, zoals steeds in modieuze jeans gekleed. “Het klimaat verandert en de mens speelt daar een cruciale rol in. Ik stel enkel de huidige oplossing voor de negatieve gevolgen van dit proces, in vraag. De onmiddellijke vermindering van koolstofdioxyde, CO2, met 7,5 % – zoals het Kyoto Protocol voorziet tegen 2012 – kost jaarlijks 131 miljard euro. Dat is veel te veel geld voor een magere opbrengst, namelijk een uitstel van vijf jaar in 2100.”

Geen zoden aan de dijk

Aan de vooravond van zijn promotiereis voor zijn nieuw boek ‘Cool It’ ontmoeten we Lomborg in zijn appartement in Kopenhagen. Dankzij de driedubbel geïsoleerde vensters, speciaal voor luchthavens ontworpen, merk je niets van de drukte buiten. In het midden van de ruime en lichte loft, staat een vleugelpiano. Geen Steinway – daar is mijn niveau niet hoog genoeg voor, geeft de auteur ootmoedig toe – maar toch een Yamaha van goede kwaliteit. Hier placht de statisticus graag met zijn vrienden te zingen en te spelen. Vandaag is daar geen tijd voor. Morgen start zijn toer door de Verenigde Staten. Toch maakt hij graag nog een uurtje vrij voor Trends. Op verzoek van de gastheer schuiven we op onze sokken – schoenen zijn verboden op de houten vloer – mee aan zijn eettafel.

Rustig nippend aan een glas water met ijs uit zijn Amerikaanse koelkast in aluminium, verdedigt Lomborg met vuur zijn stelling dat we ons hoofd koel moeten houden: “We moeten dringend af van de ideologische strijd tussen de linkse gelovigen en de rechtse ongelovigen. De opwarming van de aarde is een veel te groot probleem om zomaar te laten verwateren tot de oude klassenstrijd. In tegenstelling tot wat mijn tegenstanders beweren, ben ik wél bezorgd om de toekomst van de planeet. Alleen geloof ik niet in de onmiddellijke vermindering van CO2 als enige en zaligmakende oplossing. Afslanken geeft wel een goed gevoel, maar brengt geen zoden aan de dijk. Op termijn leveren investeringen in onderzoek en ontwikkeling van duurzame technologie veel meer op.”

Uit studies van het International Panel on Climate Change (IPCC) zelf blijkt dat de realisatie van het Kyoto Protocol alleen al meer dan 3660 miljard euro zal kosten, op voorwaarde dat de Verenigde Staten meedoen. De totale opbrengst wordt slechts op 1465 miljard euro geraamd. Lomborg: “Dit bewijst dat de overeenkomst een slechte deal is – zeker voor de Amerikanen, die bijna 4400 miljard euro zouden moeten betalen. Daarom hebben zij het verdrag ook nooit geratificeerd. Bovendien vermindert het protocol de totale emissie van broeikasgassen niet, want tegen 2012 zullen de economische tijgers uit de ontwikkelingslanden – zoals China, India en Brazilië, die niet gebonden zijn aan enige reductie – veel meer CO2 uitstoten. Kyoto is dus een dure en ondoeltreffende maatregel.”

TRENDS. Volgens het Goddart Institute for Space Studies van de Nasa zal het waterpeil tegen 2100 niet met 40 cm, maar met meer dan een meter stijgen. Leidt dat niet tot een catastrofe?

BJORN LOMBORG. “Neen, want dergelijke voorspellingen zijn gebaseerd op ongewijzigd beleid. De mens zal maatregelen nemen, maar je moet niet systematisch de vermindering van de CO2-uitstoot als remedie voorstellen – wat nu gebeurt. Zo blijkt uit een studie van Science dat de dodelijke slachtoffers tijdens de jongste overstromingen van de Elbe in 2002 niet het gevolg van het broeikaseffect waren, maar van het feit dat de mensen steeds meer in laaggelegen moerasgebieden zijn gaan wonen. Vroeger waren dit ideale potpolders, waarnaar het overtollige water vloeide zonder enige schade aan te richten. Door de uitstoot van CO2 te verminderen – zoals de voormalige bondskanselier Gerard Schröder toen voorstelde – voorkom je dit probleem niet. Deze maatregel stelt hooguit het ogenblik van overstromen wat uit. De aanleg van dijken, bossen en natuurlijke uitwijkmogelijkheden voor het water biedt wel een duurzame oplossing.”

Toch pleit Nicholas Stern, ex-hoofdeconoom van de Wereldbank, voor onmiddellijke actie. Anders zal de klimaatverandering ons tegen 2050 ten minste 5500 miljard kosten?

LOMBORG. “Ondanks alle mooie verklaringen van de Verenigde Naties en Europa blijft de uitstoot van broeikasgassen wereldwijd nog altijd stijgen. Want de kostprijs om één ton CO2 te vermijden – ongeveer 15 euro per ton – is te duur. Niemand wil of kan die prijs betalen; zeker de ontwikkelingslanden niet. Zelfs de Indische voorzitter van de IPCC – Rajendra Pachauri, die voortdurend aandringt op een drastische vermindering – vindt niet dat India moet bijdragen. Kyoto zal dus een loze belofte blijven. Bovendien blijft de impact van dergelijke maatregel beperkt. Maar als wij de kostprijs kunnen drukken tot anderhalve euro per ton, verandert het plaatje volledig. In dit geval zullen de industrielanden wél bereid zijn een grote inspanning te leveren en kunnen zelfs de arme staten over de brug komen. Maar dan moet wel de nodige technologie voorhanden zijn. Zelfs Stern schrijft in zijn rapport dat de maatregelen die je op het einde van de periode neemt, de beste resultaten opleveren.”

Klimaathysterie

Heeft Kyoto de wereld geen geweten geschopt, zodat eindelijk werk wordt gemaakt van energiebesparingen en alternatieve bronnen?

LOMBORG. “Ja. Het is een goede zaak dat Al Gore de opwarming van de aarde op de politieke agenda heeft geplaatst. De voormalige vice-president van de Verenigde Staten heeft het onderwerp cool gemaakt. Fijn. Jammer genoeg helt de slinger nu te fel over in de richting van klimaathysterie. De mensen lopen als kippen zonder kop te jammer dat het einde van de aarde nadert, maar beperken zich tot maatregelen op korte termijn. We moeten meer naar langetermijnoplossingen zoeken. Daarom stel ik voor jaarlijks 0,05 % van het Wereld Nationaal Product (wnp) te investeren in onderzoek en ontwikkeling van koolstofarme energiecentrales. Zo kunnen toekomstige generaties op economisch verantwoorde wijze machines maken, die de uitstoot van CO2 tienmaal efficiënter verminderen dan vandaag. Mijn alternatief kost slechts 18 miljard euro per jaar of meer dan zeven maal minder dan het Kyoto Protocol. Als je daar nog een aantal slimme maatregelen tegen de andere wereldproblemen – zoals aids, watervoorziening en vrijhandel – aan toevoegt (Do Good), kom je aan een jaarlijks prijskaartje van 38 miljard euro (zie tabel). Dat is nog altijd een pak minder is dan de 130 miljard euro van het Kyoto Protocol (Feel Good), dat uiteindelijk toch niets oplevert.”

De Lissabonstrategie verplicht de Europese lidstaten tegen 2010 ten minste 3 % van hun bruto nationaal product (bnp) in onderzoek en ontwikkeling te investeren?

LOMBORG. “Ja, maar het betreft hier alle soorten van investeringen. Ik beperk mij tot projecten van duurzame energie. Jammer genoeg daalt dit budget. Bovendien slaagt de Europese Unie er niet in haar algemeen aandeel van 1,93 % in onderzoek en ontwikkeling, te verhogen. Dat is vaak het probleem van ons continent. Veel beloven, weinig realiseren. Daarom wil ik een publieke discussie op gang trekken over effectievere maatregelen tegen het broeikaseffect. Klimaatverandering is niet alleen slecht voor de mensheid. Dat is een Disneyversie van de situatie. De werkelijkheid zit veel genuanceerder in elkaar. Zo zal naar verwachting een temperatuurstijging van 1,8°C in Groot-Brittannië jaarlijks 2000 extra slachtoffers in de zomer maken, maar het sterftecijfer in de winter doen dalen met 20.000 personen. Anderzijds zal de stijging van het zeepeil wel meer overstromingen veroorzaken. Maar dit probleem hebben de mensen in het verleden gemakkelijk kunnen oplossen. Daarvoor hoeven we de CO2-uitstoot niet voor te verminderen. Mits relatief eenvoudige maatregelen, zoals de verhoging van de dijken, zal tegen het einde van de eeuw het aantal doden bij overstromingen niet stijgen naar 100 miljoen, maar effectief dalen van 10 naar 1 miljoen doden. Ik pleit dus voor meer redelijkheid in de discussie over de opwarming van de aarde.”

Hoe bent u eigenlijk ooit op dit thema gebotst?

LOMBORG. “Als assistent statistiek aan de faculteit politieke wetenschappen op de universiteit van Aarhus las ik in 1997 een interview met de Amerikaanse econoom Julian Simon – ondertussen overleden – die beweerde dat het helemaal niet zo slecht ging met het milieu. Aangezien ik mijn lessen wat wilde opfrissen, gaf ik als linkse sympathisant van Greenpeace mijn studenten de opdracht deze stelling met zo veel mogelijk documenten te weerleggen. Tot onze grote verrassing had die rechtse professor grotendeels gelijk. Sindsdien ben ik mij gaan toeleggen op concrete cijfers over de klimaatverandering, met de bedoeling de wetenschappelijke discussie wat aan te scherpen. Maar de reacties waren over het algemeen zeer emotioneel tot zelfs vijandig.”

Kritische kijk

Klopt de beschuldiging van New Scientist dat de olie-industrie de klimaatsceptici handenvol geld toestopt, veel meer dan rechtgeaarde wetenschappers kunnen putten uit overheidsfondsen?

LOMBORG. “Onzin. Alle wetenschappers die ik ontmoet heb – zowel voor- als tegenstanders van het IPCC – zijn integer en bezorgd om de milieuproblematiek. Natuurlijk trachten lobbygroepen van linkse én rechtse snit een invloed op de politieke agenda te krijgen. Maar dat betekent niet dat vorsers zich zo maar laten omkopen. Wel gebeurt het dat professoren, die geen overheidsgeld voor hun project vinden, soms beroep moeten doen op de privésector. Zo heeft Exxon Mobile de studie van de Deen Svensmark over de invloed van de wolken op de klimaatverandering gefinancierd. Anderzijds hebben klimaatsceptici foute algoritmen in de statistieken van James Hansen gevonden. Een kritische kijk op de cijfers kan nooit kwaad.”

Time promoveerde u tot een van de honderd invloedrijkste personen ter wereld. Bent u nu plots een popster geworden?

LOMBORG. (lacht) “Zo voel ik me niet, maar ben wel blij dat ik met discussies over dit boeiend thema mijn brood kan verdienen. Ook hoop ik mijn steentje te kunnen bijdragen in de zoektocht naar een doeltreffende en betaalbare oplossing voor het broeikaseffect. Vandaag zijn de mensen echter zo angstig voor een catastrofe dat ze de verkeerde beslissingen nemen. Bovendien bestaat het gevaar dat ze het doemdenken zo beu worden dat ze geen inspanning meer willen leveren in de strijd tegen de broeikasgassen. Zo geraken we nergens. We moeten niet bang, maar slim zijn.”

President Bush nodigt de vijftien rijkste industrielanden uit, eind september, om zich te bezinnen over mogelijke maatregelen die de uitstoot van broeikasgassen verminderen. Veranderen de Verenigde Staten het geweer van schouder?

LOMBORG. “Dat weet ik niet. George Bush heeft veel domme dingen gedaan, maar op het vlak van klimaatverandering investeert de Amerikaanse president veel meer in onderzoek en ontwikkeling van alternatieve energie dan zijn Europese collega’s. Zo is hij er in geslaagd de uitstoot van CO2 per inwoner op het niveau van 1990 te stabiliseren, terwijl de emissies van broeikasgassen in Europa – ondanks alle mooie verklaringen – met 4 % gestegen zijn. Natuurlijk blijven de Verenigde Staten de grootste vervuiler, maar toch. In dat land heerst een cultuur van burgers die de staat voor de rechtbank dagen en een schadevergoeding eisen. Daarom is de Amerikaanse regering voorzichtiger met haar uitspraken. In Europa houden de overheden van beloftes. Maar in de praktijk kunnen ze die vaak niet waarmaken.”

Toch ondersteunen de Europese lidstaten sterk de alternatieve energiesector?

LOMBORG. “Ja, maar als gevolg van de subsidies kopen de bedrijven en burgers minder efficiënte systemen. Kijk naar Denemarken, dat volgebouwd is met windmolens van de eerste generatie. Moderne installaties produceren veel meer energie tegen een lagere kostprijs. Met het oorspronkelijke budget hadden we dubbel zo veel CO2 kunnen uitsparen als we nog even gewacht hadden.”

Manipulatie

Zijn de ontwikkelingslanden niet het grootse slachtoffer van de klimaatverandering?

LOMBORG. “Ja, maar je pakt hun huidige problemen niet aan door de uitstoot van CO2 te verminderen. In plaats van ons zorgen te maken over de 1400 extra doden die op het einde van de eeuw jaarlijks door malaria geveld zullen worden als gevolg van de temperatuurstijging, kunnen we beter de huidige slachtoffers van dit virus helpen. Mits een investering van 9,5 miljard euro kan je de helft genezen, 90 % van de borelingen tegen de ziekte beschermen en het aantal sterfgevallen van kinderen onder vijf jaar met 72 % verminderen.”

Twee films – ‘An Unconvenient Truth’ en ‘The Great Global Warming Swindle’ – slaan elkaar met tegenstrijdige feiten om de oren. Wie liegt in deze emotionele discussie over het grote gelijk?

LOMBORG. “Ik heb de film van de Britse cineast Martin Durkin niet gezien, maar vrees dat die nog erger is dan de propagandaprent van Al Gore. Beide kunstwerken missen relativiteitszin en rukken bepaalde cijfers uit hun context om het publiek te manipuleren. Zo toont de Amerikaanse politicus dat de gletsjers op de Noordpool smelten, maar zegt niets over het feit dat ze al sinds het begin van de 19de eeuw aan het krimpen zijn – lang vóór de industriële uitstoot van broeikasgassen. Als oplossing stelt hij een CO2-belasting van bijna 1 euro per gallon ( nvdr – 3,78 liter) benzine voor. Maar dat is onrealistisch. Als toenmalige vicepresident van de Verenigde Staten heeft hij dit plan niet kunnen doorvoeren. In het beste geval haalt hij er een heffing van 3 eurocent uit de bus. Maar het effect zal in ieder geval minimaal zijn. Bovendien bestaan er betere methoden om ons tegen natuurrampen te beschermen dan emissieverminderingen. Deze remedie staat gelijk met het voorschrijven van een autogordel als geneesmiddel voor een eet- en drankzuchtige vrijgezel, zoals de bekende orkaanspecialisten Dan Sarewitz en Roger Pielke het in The New Republic van 17 januari 2005 zo bloemrijk zeggen. Voorlopig nemen we niet de juiste maatregelen om de wereldproblemen efficiënt op te lossen.”

Cool it! Zin en onzin in het debat over de klimaatverandering. paperback – 276 blz. – 17,95 euro ISBN 978 90 274 4591 9

Eric Pompen – eric.pompen@trends.be