Tango in Kazachstan

De Belgische energiegroep Tractebel en het Russische gasbedrijf Itera zijn partners in Centraal-Azië. Maar ook het Franse Suez, dat de controle heeft over Tractebel, lonkt naar de gasreserves van het oosten. Het Russische Gazprom is de logische gesprekspartner van Suez, hoewel de Fransen ook Itera moeilijk over het hoofd kunnen zien. Tango dansen met vier… het is een moeilijke operatie.

De Tractebel-groep wil tegen 2003 haar elektriciteitsverkopen op de Europese markt verdubbelen. Om dit ambitieus industrieel plan uit te voeren, heeft de Belgische nutsgroep gas nodig, veel gas. Maar West-Europa is erg afhankelijk van Rusland en Centraal-Azië voor zijn gasbevoorrading. Nu al komt 40% uit die hoek, tegen 2010 zal dat meer dan de helft zijn. En wie Russisch gas zegt, zegt eigenlijk Gazprom, de Russische gasmaatschappij en grootste gasproducent ter wereld.

Tractebel is al sinds 1997 actief in Centraal-Azië, het Midden-Oosten van het gas. Het verwierf toen een strategisch belangrijke gasconcessie in Kazachstan (zie Trends, 27 januari 2000). Tractebel werd operator van het 9000 kilometer lange netwerk. Maar inmiddels is Tractebel in de problemen geraakt in Kazachstan. De relatie met de partners waarmee het in zee is gegaan, zijn fel bekoeld. Allerlei juridische geschillen en gerechtelijke onderzoeken bedreigen de Kazachse operaties.

Tractebel zou beter af zijn met een samenwerkingsakkoord, liefst met een partner die de nodige gascontracten heeft of die kan verwerven. Maar Tractebel is niet meer alleen. Voor moeder Suez is zo’n alliantie een gedroomde kans om het energiemonopolie van Tractebel in de Suez-groep te breken. De energieknowhow verzameld op het Brusselse Troonplein, waar het hoofdkwartier van Tractebel is gevestigd, bleek totnogtoe de beste garantie voor de onafhankelijkheid van Tractebel.

Gaz de France is een van de geknipte partners vanuit het standpunt van Suez. Gaz de France heeft al een joint venture ( FRA Gaz) met Gazprom opgericht, terwijl Rem Vyakhirev, de topman van Gazprom, de jongste tijd vaak in Parijs werd gesignaleerd. Gaz de France kan in een alliantie met Suez het Tractebel-netwerk in Kazachstan eventueel gebruiken als pasmunt om lucratieve gascontracten bij Gazprom los te weken.

Tractebel wuift elk scenario weg dat de eigen positie tegenover Suez verzwakt. ” Gérard Mestrallet ( nvdr – topman van Suez) ontkent met Vyakhirev gesproken te hebben,” vertelde Tractebel vorige week formeel aan Trends. Aan het Troonplein zeggen ze het gasdossier zelf te beheren.

Het was Jean-Pierre Hansen, topman van Tractebel, die Pierre Bocquet had aangesteld als crisismanager voor Kazachstan. Pierre Bocquet moest echter tien dagen geleden zijn ontslag aanbieden. Hij had gegokt op de verkeerde vrienden. Via bemiddeling van Gregori Lutschansky had Bocquet het plan opgevat de Kazachse gasconcessie voor 30 miljoen dollar – een prikje – te verkopen aan de Russische gastrader Itera. Lutschansky, die Bocquet logies bood in Moskou, behoort tot degenen die door zowat alle veiligheidsdiensten ter wereld worden gevolgd. Zijn firma Nordex wordt onder meer verdacht van nucleaire wapenhandel, militaire leveringen aan Irak en maffiaconnecties.

Bij Itera wreven ze zich al in de handen de concessie voor een habbekrats te krijgen. Dat feest ging dus niet door. Integendeel, vandaag willen Tractebel noch Itera zaken doen met Itera, zonder dat Gazprom in een overeenkomst betrokken is. Itera is nochtans een partner van Tractebel, samen hebben ze in Kazachstan de joint venture Energaz opgericht om gas te verkopen.

IMF-topman Michel Camdessus vroeg aan Rem Vyakhirev ooit of Gazprom echt niet meer kon bijdragen aan de Russische staatskas. De grap wil dat de Gazprom-topman antwoordde: “Ik wou dat ik kon, maar we hebben belangrijkere uitgaven zoals een levering van diamanten spaken voor een fiets van Igor Makarov.”

Igor Makarov is de grote baas van Itera en was in zijn jeugd een internationaal befaamd wielrenner. Makarov heeft een Amerikaans paspoort en is dikke vrienden met Vyakhirev. Mede dankzij de persoonlijk relaties met het topmanagement van Gazprom is Itera doorgegroeid tot een bijna-monopolistische gasleverancier in het Gemenebest van Onafhankelijke Staten (Gos), Rusland buiten beschouwing gelaten. Alleen Kazachstan ontbrak nog in de brochure, vandaar wellicht ook de interesse in de gasconcessie van Tractebel. Die concessie levert meteen ook de controle op over de transit van de enorme Oezbeekse en Turkmeense gasreserves.

De ambities van Itera reiken nog verder. Itera is kandidaat om ook in Rusland een aantal regio’s van gas te voorzien. Meer dan gewone belangstelling is er ook voor de rijke deviezenstroom die West-Europa veil heeft voor Russisch of Aziatisch gas.

De stijgende gasverkopen wil Itera ook indekken door zelf gas te produceren. Een investeringsprogramma van 600 miljoen dollar is daartoe goedgekeurd. Itera kreeg onlangs voor een prikje gasvelden van Gazprom, goed voor een potentiële jaarlijkse productie van jaarlijks 10 miljard kubieke meter, al moeten die nog ontwikkeld en ontgonnen worden. Dat maakt van Itera, na Gazprom, de grootste gasproducent van Europa. “We hebben vorig jaar 6,6 miljard kubieke meter gas geproduceerd,” zegt Makarov. “In 2000 moet dat 20 miljard worden.”

Westerse bedrijven

betalen zich blauw om in de Siberische tuin van Gazprom gasvelden te mogen ontginnen. En dan blijft het transport van het gas doorheen het netwerk van Gazprom nog een groot obstakel. Alleen Itera kreeg daar een bijna-vrijgeleide op. Wie Russisch gas naar Europa wil halen, kan dus bijna niet omheen Itera.

Itera verdient 80% van z’n omzet met gasverkopen. Het verhandelde vorig jaar naar eigen zeggen 60 miljard kubieke meter gas, goed voor een omzet van ongeveer 2 miljard dollar. “Dit jaar willen we 74 miljard kubieke meter halen,” zegt Igor Makarov. De Itera-groep omvat in totaal zestig bedrijven van een divers pluimage (staal, vastgoed, verzekeringen, petflessen…) en staat geregistreerd in het Amerikaanse Jacksonville als trader in consumentengoederen. “We willen ons ook laten noteren op de beurs van New York,” verklaart Makarov.

Itera werd opgericht in 1992 als een trader in allerlei goederen. In augustus 1996 verscheen het op de internationale gasscène door mee in de joint venture Turkmenrosgas te stappen. In ruil voor voedsel moest er Turkmeens gas geleverd worden aan Oekraïne. President Igor Makarov en vice-president Otschersov zijn beiden Turkmenen met volgens Moskou “quasi-maffiabanden”. 51% van de joint venture was voor Turkmenistan, 45% voor Gazprom en 4% voor Itera dat de operationele leiding in handen kreeg. Toen Itera zijn betalingsverplichtingen niet nakwam, wilden Turkmenistan en Oekraïne Itera uit de joint venture. Rem Vyakhirev ging echter niet in op dat verzoek. Itera kreeg wat later zelfs 10% van de aandelen in Armrosgasprom, een soortgelijke joint venture om de Armeense gasmarkt te bevoorraden. Itera mocht zo van Gazprom posities opbouwen in het hele Gos. Igor Makarov ontkent dat Itera daarbij van Gazprom zeer gunstige deals kreeg.

Gazprom maakt graag van de diensten van Itera gebruik om de in cash onbetaalbare gasfacturen in het Gos toch te gelde te maken. Gazprom werd soms tot 80% betaald in worsten, kippenvoer of kettingwielen. Als trader in consumentengoederen verhandelde Itera deze producten. De winsten werden verdeeld tussen Itera en Gazprom. Itera versaste ze onder meer naar een Zwitserse bank in Florida. Itera wordt wel eens de zwarte kas van Gazprom genoemd. De samenwerking tussen Itera en Gazprom is het meest verdacht op de Baltische markt. Estland, Letland en Litouwen betalen grotendeels cash, maar toch is Itera als tussenpersoon ingeschakeld.

In Rusland

zwelt de kritiek aan dat Gazprom de Russische belangen schaadt door Itera zoveel toe te werpen. Onder het regime van Primakov kwam Itera al onder vuur te liggen, omwille van een schuldenlast van 1,5 miljard dollar aan Gazprom. Ook de nog invloedrijke Jeltsin-familie heeft het niet voor Itera, wel voor Gazprom, dat in 1997 de campagne voor de presidentsverkiezingen van Boris financierde. De minister van Energie, Viktor Kalyuzhniy, zei in het openbaar dat Itera vernietigen zijn voornaamste doel was. Poetin – die het ook niet heeft voor Itera – wil intussen Gazprom herstructureren en opsplitsen in een productie- en een transport/marketingmaatschappij. De positie van de kabouterachtige Vyakhirev is daarbij twijfelachtig, zelfs nadat hij zijn steun aan Poetin verklaarde. Geruchten willen dat Vyakhirev Itera zo sterk mogelijk maakt om straks als hij bij Gazprom de baan moet ruimen, bij Itera aan de slag te gaan.

daan killemaes guido muelenaer