Sterk recept voor steden

Museums, congressencentrums, tentoonstellingen en stadslandschappen lokken kwaliteitstoeristen, jonge tweeverdieners en hoogwaardige bedrijven. Een beeldenstormer wil het proberen in Antwerpen. Intussen worstelt Mechelen het project rond brouwerij Lamot.

Wekenlang praatte Christian Leysen met cultuurliefhebbers, experts en ondernemers. Als lijstduwer van de Antwerpse VLD presenteerde hij zijn nieuwe stadsplan van Antwerpen. De uiteindelijke kaart levert een mozaïek van culturele puzzelstukken op. De culturele industrie redt steden, weet de bereisde Leysen, en hij wil zijn buitenlandse ervaringen in Antwerpen toepassen.

Dertig kilometer verder, in Mechelen, zijn ze het stadium van de planning al voorbij. Daar woedt een discussie rond de site Lamot, een verkommerde steenhoop in het hart van de stad. De voormalige brouwerij moet een cultureel rust- en woonpunt langs de Dijle worden.

Burgemeester Geert Bervoets: “De verkrotte site Lamot hypothekeert al tien jaar de middenstand van de wijk. De renovatie van het Oud Begijnhof heeft dertig jaar geduurd. Dat ritme ligt erg laag, en bij Lamot moet het sneller gaan. Het moet uitgroeien tot een museum voor moderne kunst, een Grand Café, een congrescentrum, een hotel, een delicatessenzaak en bewoning.”

Het project moet een volgende stap worden in de economische en culturele remonte van de stad. Voor de wandtapijtententoonstelling Los Honores, in het kader van het Keizer Karel-jaar, verwacht Mechelen 100.000 bezoekers. De expositie van schilder Rik Wouters lokte er al 40.000, even veel als voor de tentoonstellingen over het Mechelse meubel. De hotelprojecten volgen de trend: Holiday Express Inn bouwt 70 kamers op de gewezen terreinen van brouwerij Chevalier Marin. Accor zou op de site Lamot 140 kamers plannen; de bestaande hotels breiden uit.

Keizer Karel

dwaalde als kind door de straten van de Mechelse havenwijk. Later groeiden in de middeleeuwse wirwar de stenen heuvels van Brouwerij Lamot. Een wandeling door dit vroegere castrum (de oorspronkelijk versterkte plaats) onthult kronkelstraatjes, een zestiende-eeuws huis met houten gevel, een Bauhaus-wand van architect Lauwers, een muur met de kleur en de bouwstijl van Tate Modern (de ex-elektriciteitscentrale aan de Theems waarvoor kunstminnaars in zwijm vallen), een gedenkplaat voor de overgrootouders van Ludwig Van Beethoven, die op de site woonden, en een hall die een conferentie-oord (het Van Beethoven Centrum?) kan worden.

In de eerstvolgende dagen wordt het bouwdossier voor het renovatieproject ingediend. Lamot is een bekroond initiatief van het ‘Mercuriusprogramma’ (stadsrenovatie via de stimulering van de handel in steden). Burgemeester Bervoets: “Zoiets laten aanslepen heeft een sociale kostprijs die ik niet langer wil dragen. Vergeet niet dat de site Lamot privé-patrimonium is en het stadsbestuur alleen de krijtlijnen kan uitzetten. Immobrew zocht een koper voor Lamot en het architectenbureau Moens-Van den Berghen-Bellengé tekende al vroeg het masterplan. Het nieuwe Lamot moet voor ons multifunctioneel zijn (wonen en cultuur), het moet parkeerruimte bieden (een wens van het Mercurius-team), en de waterstraatjes en enkele gebouwenelementen moeten behouden blijven.”

Ondanks de verpaupering beschikt Mechelen over niet te onderschatten troeven. Het ligt ideaal op de as Parijs-Amsterdam, is prima gelegen voor trein- en vliegtuigreizigers, zoekt economische prikkels voor de binnenstad en biedt een mooi kader voor congrestoerisme. Mechelen bezit het grootste aantal beschermde gebouwen van de Vlaamse steden. “In 1980 hadden we 103 beschermde gebouwen,” zegt Bervoets. “Vandaag zijn dat er 318, naast zestien stadsgezichten. Het Groot Begijnhof werd wereldpatrimonium, de stadsschouwburg is ondergebracht in het paleis van Margaretha van York, en in de Brussel Poort woont een museum.”

Toch zijn de plannen rond de oude brouwerij behoorlijk omstreden. “Dat men me niet om de oren blijft slaan met het verwijt dat er geen advies gevraagd is over de site Lamot,” zucht Bervoets. ” Meerten & Steffens herontwikkelde de wijk Céramique in Maastricht en gaf hier advies. Rijksbouwmeester Bob Van Reeth adviseert en begeleidt het project, zoals professor Smets van de KU Leuven. Alleen al via het Project Mercurius is er met velen overlegd. Ik streefde naar een public private partnership. Dat daarbij weinig over de architectuur bekend geraakt is, heeft met twee aspecten te maken. Ten eerste wil ik daar geen oordeel over vellen en ten tweede moeten de privé-partners hun visie; die kan ik niet opdringen.”

Met het Lamot-project is 1 miljard frank gemoeid. 100 miljoen frank stroomt binnen via Mercurius. De stadsplanoloog werkt vandaag voor Meerten & Steffens.

Twist.

De Mechelse politici, het architectenbureau, twee projectontwikkelaars en actievoerders schaken om het lot van de havenwijk. In de lente van 2000 keurde de gemeenteraad het samenwerkingsakkoord tussen de stad en de projectontwikkelaars goed. Ook een slopingsvergunning voor Lamot is voorhanden. In de discussie rond het project gaan twee stromingen de confrontatie met elkaar aan. Er is de officiële, die zich neerlegt bij vernieuwbouw met eventueel weinig architectonische of stedenbouwkundige meerwaarde. Daartegenover staat de alternatieve beweging van Restauratie Integratie Mechelen (RIM), die doorzichtige en respectvolle ideeën eist van de bestuurders.

Bij Lamot staan 8000 vierkante meter leeg. Het plaatselijke architectenbureau Moens-Van den Berghen-Bellengé, volgens contestanten kind aan huis bij de SP-zuil, tekende de grondplannen voor een hotel, kantoren, wooneenheden, een supermarkt en een parkeergarage op de site. In 1995 presenteerde Moens-Van den Berghen-Bellengé een summier ontwerp aan de stad en vandaag staat het in voor de verwezenlijking van het Lamotproject. Andere architecten of promotoren zijn nooit gevraagd voor de herontwikkeling van de site, beweren buurtbewoners en woordvoerders van RIM. De privé-ontwikkelaars zijn het Nederlandse Wilma Project Development en Group GL International uit Limburg. “Niemand verliest graag een overheidstoelage van 100 miljoen frank, zeker niet in de aanloop naar gemeenteraadsverkiezingen,” onderstrepen buurtbewoner Julius Candries en architect Leo Beeck van de Stedelijke Commissie voor Monumentenzorg.

Wilma en Group GL zouden een overeenkomst hebben met de Franse keten Accor, en zouden zich engageren voor de bouw van 35 flats en commerciële ruimten, waaronder een supermarkt. Een ondergrondse parking met 260 vakken is gepland, al is weinig bekend over de financiering. “Het plan van een voedingssupermarkt met parking staat haaks op de uitgangspunten van Mercurius, dat de nu net de middenstand, de variëteit en de kleinschaligheid wil bevorderen,” zegt Candries: ” GIB berekende dat het centrum van Mechelen een potentieel voor voeding heeft van 669 miljoen frank. Een nieuwe Super GB zou daarvan 210 miljoen frank moeten kunnen pakken. Volgens de GIB-normen hoort een oppervlakte van 1500 vierkante meter een omzet op te leveren van 300.000 frank per vierkante meter, dus circa 450 miljoen frank per jaar. Dat zijn 1200 tot 1500 klanten per dag. Moeten die allemaal met hun auto door de smalle Adegemstraat? En wat is de weerslag op de bestaande handelaars?”

“Niemand heeft ooit meer gehoord dan vage verklaringen over investeerders en warenhuizen die zouden instappen,” vult Beeck aan. “Het beste is om het dossier uit te stellen tot na de verkiezingen, om daarna in een serenere sfeer te beslissen wat er op deze historische plek mogelijk is. Het gaat niet uitsluitend om de gebouwen van Lamot, maar ook om het unieke stratenpatroon met de waterstraatjes tussen de Dijle en de heuvelkam, de oude verbindingsweg Leuven-Gent. Hier ligt het geheugen van Mechelen en dat wordt op een platte manier vernietigd.”

In het rijkelijke, middeleeuwse kantoor van burgemeester Bervoets hangen een Rik Wouters en een wandtapijt van de Manufactuur Gaspard De Wit. Wat is de achtergrond van het dossier Lamot? Mechelen heeft dezelfde problemen als alle andere stadscentra: oudere bevolking, sociale individualisering, lage woonkwaliteit, leegstand en stadsvlucht. Het heeft 74.240 inwoners, van wie 59.000 in de kernstad wonen. Acht procent is van buitenlandse origine (in ’86 zes procent) en driekwart hiervan is Marokkaan. In de tweede helft van juni waren er 1422 volledig uitkeringsgerechtigden. Dat betekent 7 à 8 procent van de werkende bevolking, een halvering op twee jaar. Mechelen trekt nieuwe branches aan: de biotech van Virco, Tibotec, Labcorp en de telecom met Telenet. Daarnaast is de stad het hoofdkwartier van De Lijn en de Vlaamse maatschappij voor afvalrecuperatie (Vlar). In de Mechelen Business Tower van Groep Verelst op het industriepark Mechelen-Noord verschijnt EDS. De spoorwegberm aan het station onthaalt kantoren en de NMBS heeft nieuwe activiteiten in Mechelen. Procter & Gamble blijft massaal investeren en wierf in de jongste tijd 400 mensen aan. De Mechelse industrieterreinen zijn eivol. Oude industriële sites zoals Ragheno worden opnieuw aangeboord. Bervoets: “In Mechelen-Noord werken nu 5500 mensen en dat zal verdubbelen.”

In een beleidsnota stipte de burgemeester enkele krachtpunten aan. Mechelen ligt ideaal in de gouden driehoek en de stad staat sterk in onderwijs. Wel moet de infrastructuur beter (de rotonde in Mechelen-Zuid en de ontsluiting van Battel volgden) en de stad van de Maneblussers moet een kunst- en cultuurstad worden. Dat zal volgen Bervoets tot een betere woonkwaliteit leiden. Prima, repliceert Candries: “Waarom moeten we het stellen met middelwaardige hotels en geen topkwaliteit? Dat zoeken EDS en Alcatel niet.”

De nieuwe campus van De Ham mikt op 7000 hogeschoolstudenten, VAHA (ex- Iham) op 1000. Tien procent van die studenten zoekt een kot. Bervoets: “Dat is een injectie van 700 à 800 jongerenkamers in Mechelen. Het betekent meer bewoning boven winkels, een verjongingskuur van de centrumbevolking, en voeding voor culturele projecten. Nieuwe bedrijven en jonge kaderleden willen meer cultuur, woonkwaliteit en beter onderwijs. Lamot is daar een belangrijk puzzelstuk in.”

frans crols