Rolex slaat bruggen in de artistieke wereld

Berlijn, 24 april. Mentor Olafur Eliasson en zijn protegé Sammy Baloji hebben een afspraak. Ze komen samen om over kunst te praten. Exclusief voor België nodigde Rolex Trends Style uit om de ontmoeting bij te wonen.

De Deen-IJslander Olafur Eliasson en de Congolees Sammy Baloji ontmoeten elkaar in het kader van het ‘Rolex Mentor and Protégé Arts Initiative’. Dit project brengt tweejaarlijks grote meesters en jonge kunstenaars uit zeven verschillende disciplines samen – visuele kunsten, architectuur, dans, literatuur, film, theater en muziek. Het artistieke mentorprogramma van Rolex geeft zo al meer dan tien jaar lang aanleiding tot unieke dialogen tussen kunstenaars van verschillende culturen en generaties. Een bijzonder dynamische wisselwerking waarbij de jonge protegés de kans krijgen om binnen te treden in het universum van de grootste kunstenaars ter wereld ; mentoren die bereid zijn om hun ideeën, kennis en ervaringen te delen. De internationale dimensie en de culturele diversiteit, ook al op het vlak van de beoefende kunstvormen, zijn de steunpijlers van het programma. Via dit platform kwam met de jaren een merkwaardige artistieke gemeenschap tot stand, die er ook voor zorgt dat inzichten en ervaringen van generatie op generatie worden doorgegeven.

VEEL SAMEN ZIJN

Een essentiële regel die Rolex oplegt aan mentor en protegé : samen tijd doorbrengen. One to one. Het programma schrijft concreet minimaal zes weken voor, maar in de praktijk mondt dat vaak uit in veel langere periodes, waarbij de protegé soms zelfs verhuist om dichter bij zijn mentor te kunnen werken. Eliasson en Baloji bijvoorbeeld, het koppel in de categorie visuele kunsten, spendeerden het voorbije jaar zeer veel tijd samen in de Berlijnse studio van Olafur.

Hun relatie overstijgt de klassieke ‘leraar-leerling’-verhouding. Zelf spreken ze liever over een open uitwisseling, met nu eens abstracte en dan weer pragmatische discussies. Uiteraard kon de mentor de protegé in het begin veel leren. Maar ook het omgekeerde geldt, zegt Eliasson enthousiast. Dat is ook de reden waarom hij voor Sammy koos tijdens het selectieproces van Rolex. “Ik was vooral bijzonder geïnteresseerd in het feit dat Sammy zowel in Brussel als in Congo woont en werkt. Ik was geboeid door de complexiteit van die identiteit die stoelt op twee culturen. Sammy kon me veel bijbrengen over een onderwerp waar ik maar zeer weinig van af wist. Een goede relatie heeft een uitwisselingspotentieel. Als de ene alleen geeft en de andere alleen neemt, wordt het snel vermoeiend en vervelend.”

En van de kant van Sammy ? “Het is een groot geluk dat ik dit mag meemaken, het is een grote ervaring in mijn leven en het is ook belangrijk voor mijn toekomst. Ik heb kunnen zien hoe Olafur werkt, ik heb van nabij alle etappes kunnen observeren tussen het eerste idee en de opeenvolgende creatieprocessen in zijn studio, waar alle afdelingen input leveren.”

OP ZOEK NAAR HET HOE EN WAAROM

Het is een beetje kort door de bocht, maar de teneur van de gesprekken tussen Olafur en Sammy valt onder de noemers ‘hoe’ en ‘waarom’. “Het was de bedoeling om te weten te komen hoe Sammy uitdrukt wat hij voelt, en waarom hij het uitdrukt op die manier”, legt Eliasson uit. “Het vraagt tijd om te begrijpen hoe een kunstenaar werkt, maar het waarom vraagt nog meer tijd.”

Olafur Eliasson is niet alleen een universiteitsprofessor en wereldwijd bejubeld kunstenaar, hij staat ook aan het hoofd van een studio van meer dan tachtig mensen die rond drie interactieve pijlers (ambachten, onderzoek en ontwikkeling, architectuur) gestructureerd is. Olafur kneedt ideeën zoals iemand anders boetseerklei, en zijn studio is dan ook een immens projectenlabo. In deze vroegere brasserie waar het lentelicht volop naar binnen straalt, zitten de kunstenaars – zichtbaar gelukkig – geconcentreerd te werken.

De studio lijkt wel een wereld op zich. En de keuken, die ook letterlijk een centrale plaats inneemt, is er de ziel van. Precies van 13 uur tot 13.45 uur blaast iedereen verzamelen om van een gemeenschappelijke maaltijd te genieten, barstensvol smaken, kleuren en vitaminen. Geen vlees hier, alles is vegetarisch. En het wordt al vanaf ‘s ochtends met veel zorg en liefde klaargemaakt. Of hoe ook eten hier tot kunst wordt verheven, net zoals de rest. “De keuken heeft een belangrijke sociale functie, zorgt voor de connectie tussen de kunstenaars”, zegt Olaf. “Voeding is hier eigenlijk een vorm van creatieve verantwoordelijkheid. Twee jaar geleden hebben we zelfs een boek met onze studiorecepten, culinaire ervaringen en kleur- en smaakconcepten uitgebracht. Dat illustreert de creativiteit en de energie die gepaard gaat met dat proces van samen eten.” nnn nnn En het is ook een voorproefje van de artistieke visie van Olafur Eliasson.

EEN IDEE KRIJGT VORM

“In dit leven is het een echt geschenk als je kunst kan maken”, poneert Eliasson. Waarom ? “We mogen nooit vergeten dat kunst iets heel bijzonders is, iets unieks. Hoewel we soms de neiging hebben om te denken dat het iets normaals of zelfs banaals is. Je hebt een idee over een bepaald onderwerp en je zet die feeling om in woorden, in vormen, in actie, in materie, en beetje bij beetje komt daar dan een kunstwerk van. Het is alsof je een lichaam geeft aan dat idee, het een fysieke vorm geeft. Dat vind ik dus een ongelooflijke luxe, ronduit fantastisch. En Sammy werkt op dezelfde manier : hij vindt iets interessant en vervolgens gaat hij daarmee experimenteel aan de slag, test hij het uit. Kunst is altijd een vertaal-proces.”

“Toen ik Olafur ontmoette, was ik vooral bezig met fotografie en videokunst, maar ik had al ideeën om te evolueren naar een ander medium. We hebben dus niet over fotografie of video gepraat, maar wel over hoe ik iets anders zou kunnen creëren”, vertelt Sammy Baloji. “We hebben meerdere gemeenschappelijke interesses, zoals de vragen die samenhangen met identiteit en de betekenis van de publieke ruimte als communicatie-instrument.”

CAMPAGNE TEGEN VLIEGEN

Het bleek een goede voedingsbodem voor de dialoog tussen beide kunstenaars. Baloji : “Ik had al gewerkt met inkervingen op koperplaten, maar ik zocht naar een link met stadsplanning en stedenbouw in Congo. Toen ik onderzoek deed naar de manier waarop Lubumbashi gebouwd werd, stootte ik op twee archiefstukken die geleid hebben tot een werk dat ik zelf toch belangrijk vind. Het ene is een foto uit 1929 van twee arbeiders die tegenover elkaar zitten. Tussen hen in ligt een stapel dode vliegen. Het bijschrift op de achterkant vermeldt : ‘campagne tegen vliegen’. Elke arbeider moest 50 dode vliegen naar de kantine brengen vooraleer hij zijn dagelijkse voedselrantsoen kreeg. Het andere archiefstuk komt uit een publicatie over urbanisme en gaat over het scheidingsprincipe tussen de blanke en zwarte gemeenschap in het koloniale tijdperk. De fysieke afstand tussen hen beide, een soort cordon sanitaire, was 700 meter. Die afstand was berekend op basis van de vlieglimiet van muggen, om zo de overdracht van malaria tegen te gaan. Ik heb luchtfoto’s gemaakt van de stad en in het nationaal museum van Lubumbashi vond ik een collectie vliegen en muggen uit de periode 1918-1951 terug. In mijn werk laat ik die verschillende archiefstukken een dialoog aangaan met het principe van de stedelijke expansie. Op een cartografische manier, waarbij ik gebruik maak van koper met inkervingen die verwijzen naar symbolische elementen van de cultuur van mijn land.”

Olafur Eliasson en Sammy Baloji: artistieke tête-à-tête.

Olafur Eliasson knikt instemmend. “Sammy is een eigentijdse kunstenaar. Hij gebruikt een taal die betrekking heeft op bepaalde plaatsen, maar die ook internationaal toegankelijk is, en waarmee ook mensen van buiten Congo zich kunnen identificeren. Hij is ook bezig met de manier waarop kunst gecommuniceerd wordt. Voor een kunstenaar is het belangrijk om zowel te creëren als te tonen wat hij creëert, zich tot een publiek te richten. Het is een polyfonie van competenties.”

“Ik wil met mijn artistieke werk vragen oproepen”, besluit Sammy Baloji. “Ik vind het belangrijk om een middel te zijn, en geen doel.”

_{Tekst: Nathalie Marchal}