REACTIEKETENS

De beurs is een zenuwlijder

Jarenlang groeide de beurs als kool, twee weken geleden zakte ze als een pudding in elkaar, een paar dagen later steeg ze weer als een soufflé. Er is geen chocola van te maken. Dat is normaal : de beurs is niet te voorspellen. Ze reageert op elke verandering in de wereld en op elk sliertje informatie dat daarover binnenkomt. Het gekke van de beurs is het wilde schommelen : hoge pieken, diepe dalen terwijl er geen heftige dingen in de wereld gebeuren. De afgelopen weken waren er geen grote calamiteiten, geen donderslagen bij heldere hemel. De wereldeconomie pruttelde gewoon rustig door. Toch haalde de beurs zwaar uit. De beurs is een zenuwlijder.

RISICO’S.

De beurs vervult een nuttige functie. Het is een supermarkt voor financiering en belegging. Bedrijven kunnen er aandelen uitgeven en middelen werven, beleggers kunnen er hun portefeuille naar wens samenstellen. Het is de plaats waar de risicovermijders zaken doen met de risicodekkers.

We kunnen ons verzekeren tegen heel veel risico’s : brand en diefstal, ziekte en werkloosheid maar niet tegen alles. De overheid noch de particulier verzekeraars bieden polissen aan die bedrijfsverliezen en faillissementen dekken. Toch loopt elke onderneming daar wel eens tegenaan, van het kleine familiebedrijf tot de multinational.

Elke onderneming kan verlies lijden of failliet gaan omdat de klant haar product niet meer wil of omdat de concurrentie een scherpere prijs rekent. In de communistische economie werd verondersteld dat planning die bedrijfsrisico’s deed verdwijnen. Zoals bekend en gebleken, is dat een onjuiste gedachte. In een markteconomie is de beurs de plaats waar die bedrijfsrisico’s worden gedragen door ze te spreiden over de deelnemers.

RENDEMENT.

Omdat veel aandeelhouders slechts een relatief klein deel in een bedrijf beleggen, dragen ze een relatief klein deel van de verliezen in slechte tijden. In ruil daarvoor krijgen ze een stuk van de winst in goede tijden. Gedeelde smart is halve smart, gedeelde vreugd is dubbele vreugd. Beleggers worden goed beloond voor het dragen van risico’s. Wie risico’s draagt, krijgt een hoog rendement.

Beursbeleggers verdienen goed, gemiddeld genomen over een lange periode. Als de beurs op een dag inklapt, moeten ze niet zeuren. Dat doen ze ook niet : een beurskrach hoort erbij. Voor die ellende worden beleggers gecompenseerd met hoge beurswinsten. De grote beurskrach van tien jaar geleden, waar toen zoveel ophef over was, is inmiddels al helemaal vergeten. Als we nu terugkijken naar oktober 1987, was dat gewoon een goedkope maand om aandelen te kopen.

RENTEVOET.

Beurskoersen weerspiegelen fundamentele veranderingen. De verandering in de rentevoet bijvoorbeeld. Wanneer de rentevoet toeneemt, is dat een teken dat de economie oververhit raakt. De centrale bank wil dan afkoelen en de bedrijvigheid afremmen. Het is een signaal dat het niet helemaal goed gaat met de economie ; een hogere rentevoet brengt dan lagere beurskoersen.

De rentevoet is ook een indicator voor het rendement op andere beleggingen (bijvoorbeeld een spaarrekening). Wordt het rendement op andere beleggingen aantrekkelijk, dan is beleggen op de beurs minder interessant en daalt de beurskoers.

Als de beurs alleen op fundamentele zaken reageerde, zou iedereen op zijn zakrekenmachine de koers kunnen voorspellen en rijk worden. De beurs is echter niet alleen logica, het is ook emotie. De beurs is een sociaal gebeuren ; de koersen schommelen wild ten gevolge van kuddegedrag, van collectieve euforie vandaag en paniekstemming morgen.

REACTIE.

Beurskoersen zijn gebaseerd op toekomstverwachtingen. Over de toekomst kan men optimistisch of pessimistisch zijn. Niemand weet wat de goede houding is, maar sommigen weten misschien meer en anderen vermoeden dat zij meer weten.

De zus van jouw zwager kent iemand die bij Philips werkt (in de kantine), dus houd ik jou speciaal in de gaten en volg wat jij doet met je Philips-aandelen.

Indien ik mijn beursgedrag baseer op jouw gedrag en iemand anders baseert zijn gedrag op het mijne, dan ontstaat er een reactieketen waardoor we elkaar collectief in de hoogte duwen of in de diepte sleuren. Reactieketens maken van de beurs een zenuwlijder.

RICHTING.

Reactieketens doen zich ook voor op andere plekken in de samenleving. De populariteit van Prozac is een mogelijk voorbeeld van een reactieketen : omdat de ene het slikt, gaat de andere het ook innemen.

Een dergelijk verschijnsel is eveneens waarneembaar in de dierenwereld. Bij reeën met voortplantingsplannen zijn sommige mannetjesherten meer populair dan andere. Onderzoekers plaatsten een aantal opgezette reeën in het territorium van zo’n eenzaam onpopulair hert ; het gevolg was dat de levende reeën vol belangstelling toestroomden.

Reactieketens kunnen omgebogen worden als iemand met gezag ze een halt toeroept. Toen de beurskoers weer gestegen was, werd in het journaal gesuggereerd dat de toespraak van de Amerikaanse president die dag een kalmerende werking had gehad. Theoretisch kan dat. Praktisch is het toch niet te geloven dat de alle kanten uit wijzende Bill Clinton richting kan geven aan de beurs.

JULES THEEUWES

Dr. Jules Theeuwes is hoogleraar economie aan de Rijksuniversiteit Leiden.