Petrofina 75. Puriteinse olie

Een baron en een burggraaf. Een Brusselaar en een Vlaming. Bij Petrofina waren Laurent Wolters en Aloys van de Vyvere beslissend. Op 25 februari 1920 stichtten Antwerpse financiers de Compagnie Financière Belge des Pétroles. Petrofina had het meteen knap lastig met de Fransen. 75 jaar later flirten de Fransen opnieuw.

Petrofina mist branie, het hoofdkantoor is puriteins. Strak, zonder draaierijtjes. Het nationale oliebedrijf rust op een humus van plechtstatig burgerdom en Belgisch patriottisme. De geest van baron Wolters dwaalt door de gangen.

“Laurent Boris Wolters was een held zoals Max Weber die schetst in De protestantse ethiek en de geest van het kapitalisme. Hij was streng katoliek, dus geen calvinist, maar toch had hij de kentrekken van de calvinist. Tucht, werklust, soberheid en kiesheid, ” zegt Michel Dumoulin, UCL-historicus en hoogleraar. Hij bestudeert de geschiedenis van Petrofina.

Het ideaaltype van de kapitalistische ondernemer is niet gebrand op vertoon en tierelantijnen. Zijn levenswijze neigt naar het ascetische. Het is niet de uitzondering, maar juist de algemene regel dat hij bescheidenheid aan de dag legt, schrijft Max Weber in zijn roemruchte opstel. Lieven Vandekerckhove, docent aan de KU-Leuven en Weberiaan : “Weber vond dat de religieus gefundeerde etiek van de protestantse puriteinen de ontwikkeling bevorderde van de burgerlijke ekonomisch-rationele levenswijze, die het profiel vormt van de moderne, kapitalistische zakenman. “

Calvinist of een Slavische ziel ? De moeder van baron Wolters, Mathilde-Virginie Ryndzunska, was een Russische, zijn echtgenote, Olga Bogdanova, was een Russische. Laurent Wolters werd geboren in 1901 op 300 kilometer ten zuiden van Moskou in het stadje Orel waar Emile Wolters, zijn vader, een Gentenaar, ingenieur was voor de Tramways van de Groupe Empain. De kaarsrechte baron overleed op 3 september ’94 in de leeftijd van 93 jaar. Maandelijks lunchten baron Wolters en François Cornelis, huidig Petrofina-topman, nog op de direktie-etage. Een Wolters heeft een sterke stam, zijn vader werd 101 (1870-1971).

Laurent Wolters vormde letterlijk de brug tussen het vooroorlogse en het naoorlogse Petrofina. De stichtende aandeelhouders, en hun afstammelingen, verdwenen in 1946 achter de coulissen na een geruchtmakend dossier over ekonomische kollaboratie waar, met een bizarre pudeur, vandaag zelden over gerept worden (zie kader Beschuldigde, sta op).

“Er is echter een kontinuïteit in de stijl van de onderneming : een zekere rigueur, achting voor de medewerkers, vrees voor de chefs, die echter met open deuren werken, ” zegt een kaderlid. Na baron Wolters’ vertrek in 1970 uit de aktieve leiding van Petrofina braken wankele jaren aan. De interne wonde over deze periode heelt langzaam. Einde van de jaren tachtig greep Albert Frère van Groep Brussel Lambert de stuurknuppel van de onderneming. Hij kontroleert vandaag 29,8 % van het kapitaal (Generale Maatschappij 10,3 %). Zonder Frère en zijn nieuwe managers had Petrofina met minder gerust gemoed de 75ste verjaardag gevierd. De Brusselse haute bourgeoisie, die hem voorafging, verteerde de nouveau riche uit Fontaine-l’Evêque niet. François Cornelis haalde de onderneming uit haar penibele situatie en moet koorddansen tussen de traditionele aandeelhouders en Frère.

ANTWERPEN.

Petrofina is een kreatie van Antwerpse ondernemers. Michel Dumoulin : “Het bedrijf is een buitenbeentje als je de start vergelijkt met die van de Shells, Standard Oils, BP’s. De majors zijn van bij het begin volledig geïntegreerd, dat heeft bij Petrofina heel wat voeten in de aarde gehad. Petrofina is geboren uit een financiële operatie, niet uit een industrieel motief, met stichters gerekruteerd bij de kosmopolitische haute finance anversoise. Mensen rond Lloyd Royal Belge, als Aloys van de Vyvere, bekend in het milieu van de reders, Emile Francqui en Martin Gylsen. Petrofina was gebonden aan de reders en de natiebazen. Niet zozeer aan de Duitse kooplui die naar de entrepôt van het westen, Antwerpen, afzakten. “

Petrofina is een toeval. Tijdens de Eerste Wereldoorlog verkoopt Erdöl AG, een dochter van Deutsche Bank, haar aandelen van het Roemeense olieconcern Concordia (inclusief Sirius, Crédit Pétrolifère en Internationale Rumeensche Petroleummaatschappij) aan de Zwitserse vennootschap Terra, om te ontsnappen aan het Roemeense sekwester. Een Hongaarse bemiddelaar prezenteert in 1920 de Concordia-aandelen voor 25 miljoen Zwitserse frank aan de Antwerpse reders Brijs en Gylsen. De onstabiliteit van de jonge staat Roemenië, zijn nabijheid bij de revolutionaire sovjetrepublieken en het onzeker juridisch statuut van de aandelen, leidde tot een lage prijs.

Petrofina werd opgericht met een kapitaal van 50 miljoen Belgische frank om de Roemeense activa te kopen. De Société Générale de Belgique hield via haar dochter Crédit Mobilier de Belgique 42 % van de stukken aan, via een tweede dochter, Banque d’Anvers 4 % en rechtstreeks 6 %. Ook Nafta (20 %) (een Antwerpse onderneming met oliebronnen in Roemenië, gekontroleerd door Crédit Mobilier), de wisselagenten Louis en Leon Becker (11 %), Banque d’Outremer (4 %), Jacques Gunzburg (Parijs) (4 %) schreven in, naast Brijs, Gylsen, Laurent Meeûs, Ferdinand en Hector Carlier, respektievelijk bestuurder van Crédit Mobilier de Belgique en gedelegeerd bestuurder van Banque d’Anvers, Alfred Gevers, baron Passerat de la Chapelle, en Bunge & Co. De Banque d’Anvers had de kontrole, de overige aandeelhouders deden een financiële belegging.

Over de belangen van Petrofina in Roemenië ontstaat meteen een fikse rel tussen België en Frankrijk (zie kader Vive la France). In deze cruciale episode is burggraaf Aloys van de Vyvere, een boeiende politicus-zakenman uit Tielt, beslissend. Op 26 oktober 1961 werd van de Vyvere, hij was 90, ter aarde besteld in Etterbeek. De slippen van het lijkkleed werden vastgehouden door Laurent Wolters, eerste minister Theo Lefèvre, Jean Van Houtte en Charles du Bus de Warnaffe. Zijn biograaf Valéry Janssens : “Het was niet abnormaal dat Aloys van de Vyvere als advokaat belangstelling had voor het zakenleven, te meer daar op dat gebied ook een familietraditie aanwezig was. ” Aloys van de Vyvere werd geboren in 1871 in een textielfamilie (zij is niet verwant met de Van de Vyveres uit Meulebeke van Matexi en Groep Verbeke). Aloys van de Vyvere was een van de drie zogenaamde Vans, naast Alfons Van de Perre en Frans Van Cauwelaert. Drie Vlaamse politici die opkwamen voor de rechten van de Vlamingen. Als minister van Financiën in de oorlogsregering bezegelde Aloys van de Vyvere de oprichting in 1916 van de Lloyd Royal Belge, op voorstel van Brijs en Gylsen. In 1918, hij was minister af, werd Aloys Van de Vyvere raadgever van die firma.

NEUTRAAL.

Concordia wordt in de jaren dertig een soliede onderneming, de derde grootste in de Roemeense oliebranche, met diversifikaties naar de hydro-elektriciteit (met Hydrofina), de koolmijnen en de produktie van anti-tankwapens. Concordia was gebonden aan de politiek-strategische macht van de Roemeense staat. Dit werd voor België een moeilijke positie, ons land streefde de neutraliteit na. Er is een scène waarbij de Duitse ambassadeur woedend met de vuist op de tafel van Paul-Henri Spaak slaat omwille van de aktiviteiten van de neutrale Belgen in Roemenië. Spaak antwoordt dat België niks te zien heeft in de Roemeense ondernemingen.

Na de inval van de Duitsers op 10 mei ’40 verspreidt de leiding van Petrofina zich. De Belgisch-Franse raffinaderij in Duinkerken wordt verwoest door het bombardement op het evacuerende Britse expeditieleger. Petrofina wordt gedwongen zijn Roemeense belangen te verkopen aan Deutsche Bank, die de oliebelangen van het Reich beheert.

Na de oorlog wordt Petrofina onthoofd, het bedrijf staat onder sekwester. Laurent Wolters mag niet meer binnen in zijn eigen kantoor. “Aloys van de Vyvere redde Petrofina in de repressietijd. Hij was Vlaming en ook een goede Belg. Het was handig van Laurent Wolters om hem bij Petrofina te betrekken, ” getuigt professor Dumoulin. Aloys van de Vyvere is de naoorlogse voorzitter van Petrofina.

Er liepen 1500 processen tegen Belgische ondernemingen. Binnenskamers werd druk uitgeoefend op de minister van Justitie om de affaires niet op de spits te drijven. De tewerkstelling en het herstel van de gebroken Belgische ekonomie kwamen in het gedrang. De minister van Justitie berispte zijn auditeur-generaal. Er werd geïnterpelleerd in het parlement. De regering-Van Acker viel over de affaire.

Baron Wolters weigerde in de jaren nadien te praten over die periode. Hij heeft dit tijdvak geïnteriorizeerd, laadde de zonden van Petrofina op de rug en boette in stilte.

FRANS CROLS

EEN DUO, BARON WOLTERS (TWEEDE VAN L.), BURGGRAAF VAN DE VYVERE (TWEEDE VAN R.)Puritanisme bevordert de invloed van de moderne, zakelijke ondernemer, ontdekte Max Weber. Petrofina is daar een mooie illustratie van.

AANDELEN CONCORDIA Voor 25 miljoen Zwitserse frank verkocht.