Moord in de Oriënt-Express

Met een noodplan probeert de Amerikaanse regering het financiële stelsel te redden. Krediet is immers zowat de bloedsomloop van de economie, waarzonder alles stilvalt. In volle verkiezingstijd krijgen de Republikeinen nu de huidige crisis op hun bord. Deels terecht, want de Republikeinen regeerden de afgelopen acht jaar in het Witte Huis en hadden van 1994 tot 2006 de macht in het Congres. Maar ze alle schuld geven zou te gemakkelijk zijn. De huidige crisis is een collectieve misdaad met vele medeplichtigen. Het is zoals bij de moord in de Oriënt-Express: alle verdachten hebben een motief en een alibi. Allemaal worden ze vrijgepleit.

Eerste verdachte: Alan Greenspan

Een belangrijke reden voor de huidige crisis is de filosofie van de ‘politiek van goedkoop geld’ die de ex-voorzitter van de Federale Reserve Bank, Alan Greenspan, voerde. In de periode van 2003 tot 2005 was de rente zelfs beneden het te verwachten inflatieniveau; waardoor burgers massaal geld leenden. Geld was immers ‘gratis’ want de rente werd door de inflatie weggevreten. Dat leidde tot de ongekende leningschok die vooral toesloeg in de vastgoedsector. De Fed pompte te veel geld in de economie en de hypotheekmarkt werd een eigentijds casino.

Het is de Republikeinen te verwijten dat zij deze ‘gratisgeldpolitiek’ toelieten in financiële markten. Al deden zij dit met goede bedoelingen. De gratisgeldpolitiek versterkte de kansen van burgers op een eigen huis. Home ownership is een collectief doel van zowel Republikeinen en Democraten. De ‘gratis lening’ werd het tovermiddel.

Tweede verdachte: Freddie Mac en Fannie Mae

Beide hypotheekgiganten, ooit opgericht door het Congres om het bezit van een eigen huis te bevorderen, werden de machine van gratis leningen. Allebei konden ze commerciële banken aftroeven omdat ze grote risico’s konden nemen met de vermeende steun van de Amerikaanse overheid. Freddie en Fannie pompten liquiditeit in de hypotheekmarkt en gaven de markt voor niet-kredietwaardige klanten nieuw leven. Zelfs mensen zonder gedegen kredietgeschiedenis konden nieuwe hypotheekkredieten krijgen. Zo stapelden ze de risico’s op dankzij politieke steun van het Congres, van zowel Republikeinen en Democraten. Freddie en Fannie zijn in dit misdaadverhaal de gifmengers.

Derde verdachte: de zogenaamde ratingbureaus

De agentschappen die het risicogehalte van kredieten en aandelen moeten inschatten, zoals S&P, Moody en Fitch, keken niet serieus naar de risico’s in de markt van onkredietwaardige hypotheekhouders. Toen zakenbanken de aandelen uit de hypotheekmarkten op de markt brachten, werden ze met een ‘AAA-status’ verzegeld, terwijl ze grote risico’s liepen en een veel lagere status verdienden. De aandelen gingen gemakkelijk van de hand omdat ze superveilig leken. Maar de AAA-status was bedrog en beleggers die meenden hoogwaardige aandelen te hebben, zaten al snel met een kat in de zak. Rating agencies werden de helpers van de daders.

Vierde verdachte: de New Yorkse zakenbanken

Zij zijn notoire medeplichtigen en ze betalen nu een hoge prijs. Zij zagen gouden bergen en bonussen. Vorig jaar deelden zakenbanken in New York voor 33 miljard bonussen uit. Toen de hypotheekmarkt na de eerste wanbetalingen in elkaar zakte, luidde de pijnlijke vraag: welke bank gaat als eerste voor de bijl?

De Amerikaanse regering redde dit voorjaar nog BearStearns, dat werd overgenomen door JP Morgan. Maar Lehman Brothers ging failliet en delen werden overgenomen door Barclays. De overgebleven zakenbanken, Goldman Sachs en Morgan Stanley, veranderden van statuut. Van zakenbank werden ze een gewone commerciële bank die valt onder het toezicht van de Federale Reserve Bank.

Vijfde verdachte: de toezichthouders De andere medeplichtige, de toezichthoudende authoriteit, heeft lange tijd geslapen. Toezichthouders zijn meestal bezig met de oorlog van gisteren. De Securities and Exchange Commission (SEC) deed niets toen zakenbanken enorme risico’s namen en transacties buiten de boeken hielden.

Zesde verdachte: het Amerikaanse Congres

Dat hoopt nu met een noodfonds van 700 miljard tot een triljoen dollar redding te bieden. Maar: op die manier werden winsten geprivatiseerd, en worden verliezen genationaliseerd zodat eigenlijk de belastingbetaler betaalt. Congresleden grommen, maar ze stonden mee aan de wieg van het probleem omdat ze werden gepamperd door Freddie en Fannie. Die kochten de steun van congresleden door ze geld te geven voor hun politieke campagnes of zo nodig een goedkope hypotheek, een zogenoemde sweet heart deal, te verstrekken .

Het alternatief voor het huidige reddingsplan is een lange en diepe recessie omdat de kredietstroom opdroogt. De economie krimpt, de werkloosheid loopt op en de welvaart daalt. De operatie treft Amerika vlak voor de presidentsverkiezingen. Het is duidelijk dat de Republikeinen de prijs voorgeschoteld krijgen. De oorzaken zaten in het systeem, maar zij deden te weinig om structurele fouten te corrigeren. Tijdens de beurscrash van 1929 deden Republikeinen onder Herbert Hoover niets met als resultaat dat een generatie hen verafschuwde. Met andere woorden: de kandidatuur van Barack Obama krijgt nieuwe kansen, ook al zijn de Democraten even schuldig als Republikeinen. (T)

DE AUTEUR IS SCHRIJVER EN COLUMNIST. HIJ WOONT EN WERKT IN DE VERENIGDE STATEN.

Derk Jan Eppink