Laat Duisenberg maar zalig niets doen

De dip van de financiële markten was geen tijdelijke zomerflauwte. Integendeel, er is een gevaar voor een kettingreactie. In de VS en Japan grijpen de centrale banken in. In Europa, waar de meeste klappen vallen, kijkt men lijdzaam toe. Of lijkt dat maar zo?

Systemisch risico is het risico dat een bepaald probleem in de financiële markten een kettingreactie veroorzaakt en uiteindelijk de werking van de markten verlamd. Voor mij bestaat er weinig twijfel dat er in elk van de drie belangrijkste financiële regio’s momenteel een gevaar voor systemisch risico bestaat. De recente gebeurtenissen bewijzen dit.

1. Japan. De afgelopen weken werden enkele nieuwe paragrafen bijgeschreven in de lange financiële tragedie van Japan. Het begon met een opmerkelijke verklaring via het persagentschap Reuters van de vroegere vice-minister van Financiën Sakakibara dat hij een (nieuwe) financiële crisis in Japan onafwendbaar achtte. “Het kan binnen een maand, binnen drie of binnen zes maanden zijn, maar het zal vroeg of laat gebeuren,” zei Mister Yen, zoals hij genoemd wordt, alluderend op het probleem in de banksector en het feit dat monetaire en budgettaire wapens uitgeput waren om de deflatie te bestrijden. Enkele dagen later besloot de Japanse centrale bank om voor 200 miljard dollar steunaankopen te doen van aandelen die nu in de portefeuilles van de veelgeplaagde banken zitten. Een actie die duidelijk gericht is om de vicieuze spiraal van lagere aandelenkoersen te doorbreken, en een bevestiging van systemische problemen in de Japanse banksector.

2. VS. Maar ook in Amerika zijn er gerichte interventies in de financiële markten. Op rentevlak zijn er uiteraard de elf rentedalingen geweest van de Federal Reserve, en het stimuleren van de stijging van de vastgoedprijzen. Er lijkt ook al een tijdje een onzichtbare hand aan het werk, die gerichte steunaankopen doet van pijlers van het Amerikaanse financiële systeem. Dit was maar al te duidelijk na de desastreuze winstwaarschuwing van JPMorgan Chase vorige week. De vrees voor systemische risico’s bestaat dus ook in de VS, maar er wordt met meer schroom over gepraat.

3. Europa. De regio die sinds de zomer echter het dichtste bij een totale crisis van het financiële systeem staat, is Europa. De verzekeringssector voldoet bijna volledig aan de bovenvermelde definitie. De daling van de aandelenmarkten en de verliezen op sommige kredietrisico’s verplichten hen om hun portefeuilles te verkopen, wat verdere dalingen veroorzaakt. Daarbij komt dat ze verplicht worden op het slechtst denkbare moment hun kapitaal te verhogen om de vereiste financiële veiligheidsmarges te respecteren. Er is een file van nieuwe emissies en dit overaanbod zorgt voor een bijkomende druk op de aandelenmarkten. In Europa is er echter geen sprake van interventie. Het is ironisch dat de Europese financiële sector meer daalde op het nieuws van de winstwaarschuwing van JPMorgan dan JPMorgan zelf.

Via de Europese verzekeraars werden de Amerikaanse problemen geïmporteerd. Een gigantische transatlantische risicotransfer vond in de afgelopen jaren plaats. Zowel het marktrisico als de dramatische fraudegevallen en zelfs de schade van het terrorisme wordt grotendeels gedragen door de Europeanen. Het mechanisme van kredietverzekering en overnames van Amerikaanse verzekeraars en financiële instellingen door Europeanen, maakte hen de facto de belangrijkste drager van de Amerikaanse excessen. De transfer van de Amerikaanse ellende via de verzekeraars zorgt er bijgevolg voor dat Europese aandelen al onder het dieptepunt van juli noteren, terwijl Wall Street er nog een goede 10% boven blijft.

Hoewel alle regio’s vandaag te maken hebben met systemisch risico, lijkt Europa momenteel het zwaarst getroffen en tegelijk het minst te reageren. Volgens sommigen wijst dit op de zwakte van het Oude Continent en vooral een te passieve rol van de Europese Centrale Bank ( ECB), die de ultieme verantwoordelijkheid draagt voor systeemproblemen.

Zalig niets doen. Dit lijkt volgens mij echter niet juist. Ten eerste kan de ECB weinig doen. De problemen in de verzekeringssector zijn het gevolg van slecht beheer en het nemen van te veel risico, en ingrijpen zou dit gedrag in de toekomst alleen maar aanmoedigen (” moral hazard“). Ten tweede grijpt de ECB waarschijnlijk al door niets te doen. De korte rente op 3,25% steunt de sector eigenlijk. Die rente nu verlagen zou dramatisch zijn voor de verzekeraars, want zij hebben behoefte aan zoveel mogelijk (risicovrij) rendement.

Ten slotte mag er worden opgemerkt dat Europa de enige regio is die momenteel de vrije markt ten volle laat werken en de financiële markt laat zoeken naar een nieuw evenwicht. Dit is zeer pijnlijk en desastreus voor heel wat bedrijven. Maar deze korte pijn zou ons wel eens kunnen behouden voor een langere periode van miserie. De erfenis van mijnheer Duisenberg ziet er beter uit dan die van mijnheer Greenspan.

Geert Noels [{ssquf}]

De auteur is hoofdeconoom van de vermogensbeheerder Petercam.

Europa is de enige regio die momenteel de vrije markt ten volle laat werken en de financiële markt laat zoeken naar een nieuw evenwicht.