kredietkraan is nog niet stuk

Dat banken de kredietkraan toedraaien voor bedrijven is een zekerheid, toch in de hoofden van bedrijfleiders. Maar perceptie is zoals zo vaak nog geen realiteit. De cijfers tonen een afkoeling van de kredietmarkt, maar geen crash. De jaren van goedkoop geld zijn wel voorbij.

Eerst was er de financiële crisis die de banken op hun kop zette, toen kwam de recessie op de proppen en nu vrezen bedrijfsleiders wereldwijd dat er een kredietschaarste voor de deur staat. Op heden is het nog een welles-nietesdebat . Bedrijfleiders geven aan te voelen dat de banken hun minder krediet geven en hogere vergoedingen vragen, terwijl bankiers en cijferonderzoeken aantonen dat er nog geen kredietschaarste is. KBC-topman André Bergen verwoordde het vorige week zo in Trends: “Krediet in België is er nog voor bedrijven en gezinnen, maar het is duurder. En de kredietvoorwaarden zijn strenger geworden, maar een van de redenen van deze crisis waren net de veel te soepele kredietvoorwaarden tegen te lage tarieven. De bedrijven moeten echter niet vrezen voor kredietschaarste.”

Ook bij de andere banken klinkt het geruststellend. “Zoals bij elke recessie zal de kredietverlening aan bedrijven achteruitgaan, maar dat komt evengoed doordat de vraag van bedrijven naar kredieten afneemt”, zegt ING-hoofdeconoom Peter Vanden Houte. Fortis benadrukt dat de bank meer dan voldoende solvabel is om de kredietkraan te laten lopen. “Goede projecten blijven we financieren”, bevestigt Brigitte Boone, CEO commercial en investment banking. Dexia is naar eigen zeggen een te kleine speler in het bedrijvensegment om representatieve uitspraken te kunnen doen voor de Belgische markt.

Minder aanbod of minder vraag?

De cijfers spreken tegen dat er een substantiële terugval is van het aantal verleende kredieten. Volgens recente gegevens van de Nationale Bank steeg in het tweede kwartaal van 2008 de kredietverlening door Belgische financiële instellingen aan ondernemingen. Het record van het eerste kwartaal van 2007 werd niet meer gehaald, maar het bankkrediet steeg op jaarbasis toch met ongeveer 13,4 procent. De grootste ondernemingen zagen de kredietverstrekking het minst snel groeien (zie grafiek). “Ook in de eurozone zien we de kredieten nog groeien, maar toch minder snel dan in het verleden”, zegt Vanden Houte.

Het is belangrijk de cijfers over kredietverstrekking juist te interpreteren. “Er is wat aan de hand aan de kant van de aanbodzijde”, bevestigt Vanden Houte. “Banken hebben nu minder kapitaal op de balans staan, waardoor ze wat selectiever zijn in de kredietverlening. Ook de trend is minder positief. We zien dat steeds hogere kapitaalvereisten van de banken worden gevraagd. Er is een grote marktdruk om meer eigen vermogen aan te houden dan wettelijk nodig is. Banken kunnen aan deze eis voldoen door kapitaal op te halen, wat niet vanzelfsprekend is. Of ze kunnen wat op de kredietrem gaan staan.” De jongste cijfers over de interbankenmarkt verontrusten op dat vlak: volgens de Bank for International Settlements (BIS) daalde het wereldwijde volume aan interbancair krediet in het tweede kwartaal van dit jaar met drie procent. Als die evolutie doorzet, kan dat de kredietverlening aan bedrijven negatief beïnvloeden.

Dat er minder krediettoezeggingen zijn, heeft ook te maken met minder aanvragen van ondernemingen. Volgens de Europese Centrale Bank rapporteerden de financiële instellingen in de eurozone een dalend aantal kredietaanvragen door bedrijven in het tweede kwartaal van dit jaar. Bedrijven duwen zelf op de rem wegens de economische onzekerheid, waardoor investeringen naar de achtergrond verdwijnen. “We merken sinds de zomer dat de bedrijven wat voorzichtiger worden”, bevestigt Brigitte Boone van Fortis. “In een aantal kmo-sectoren, zoals textiel en transport, merken we de effecten van de economische achteruitgang.” Maar ook het verhoogde aantal fusies, overnames en herstructureringen veroorzaakt een dalende vraag. Voor het derde kwartaal voorspelt de ECB een verdere daling van het aantal kredietaanvragen. Peter Vanden Houte: “We zien de capaciteitsbenutting bij bedrijven afnemen en dus ook de investeringen. Volgens mij zal de vraag naar kredieten sneller afnemen dan het aanbod.”

Strenger en duurder

Hoewel de cijfers op het eerste gezicht een kredietschaarste tegenspreken, zijn de verwachtingen minder positief. Zowel het Internationaal Monetair Fonds (IMF) als de ECB verwacht dat de kredietverlening de komende maanden fel kan terugvallen. Zij bekijken met argusogen hoe de vraag van bedrijven evolueert en hoe de banken de kredietvoorwaarden verscherpen. Want de cijfers over de kredietvoorwaarden bevestigen wel degelijk het sentiment van de ondernemers. Een rond-vraag van de ECB bij bankiers leert dat de financiële instellingen hun voorwaarden verstrakken.

Strengere voorwaarden vertalen zich in hogere tarieven. In België liggen de rentes nog iets onder het gemiddelde van de eurozone. Het jongste jaar zijn ze echter gestegen (zie grafiek). De Nationale Bank van België zag de tarieven tussen juni 2007 en juni 2008 met 24 tot 83 basispunten stijgen, gemeten op jaarbasis en per krediettype. De stijging voltrok zich voornamelijk in juni. Een zelfde evolutie was te zien in de eurozone.

Vanden Houte: “De tarieven zijn natuurlijk voor een flink stuk gestegen omdat de rente waarop ze gebaseerd zijn, de euribor drie maanden, eveneens de hoogte is ingegaan. De financiering tussen de banken was de jongste maanden zeer duur door de risicopremies die werden gevraagd. Dat had een impact op de prijzen voor kredieten. Er is nu een kentering door het overheidsoptreden, die daarom nog niet snel op de markt te merken zal zijn.”

Zowel de ECB als de Fed liet de afgelopen maanden de rente dalen, wat een positief effect zou moeten hebben op de kredietverlening van banken aan bedrijven. Maar waarnemers merken op dat de renteverlaging blijft hangen bij de banken en de reële economie nog niet heeft bereikt. Daarom pleiten verschillende economen, onder wie Vanden Houte, voor verdere rentedalingen: “Wij vinden dat de ECB de rente nog met 1,5 procentpunt moet laten zakken om de markten te stimuleren. Een steile rentecurve, waarbij de korte- en de langetermijnrente verder uit elkaar liggen, is ook voor de financiering van de banken een goede zaak.”

Andere hulpmiddelen

De meeste bedrijven hebben de afgelopen jaren gebruikt om hun balans te verstevigen, waardoor ze robuust aan deze moeilijke periode kunnen beginnen. “In België staan de bedrijven er misschien nog wat beter voor dan hun Europese collega’s, dankzij de notionele-intrestaftrek,” stipt Vanden Houte aan (zie kader Met een verstevigde sloep de storm in).

En er bestaan natuurlijk andere manieren om geld aan te trekken of de liquiditeiten in het bedrijf te verhogen. Grote ondernemingen konden zich vroeger financieren op de obligatiemarkt. Maar ook die ligt bijna plat, en ook daar zijn goedkopere tarieven verleden tijd. Consultants merken dan ook een verhoogde interesse voor alles wat te maken heeft met het efficiënter beheren van het geld door het beter aanwenden van werkkapitaal, voorraadbeheer en het leasen van materiaal.

Her en der wordt gepleit voor meer directe overheidsinterventie op de kredietmarkt. Zo is er een idee dat de Europese Investeringbank meer kredieten moet verschaffen aan bedrijven. De Vlaamse overheid trok een half miljard extra uit om via het Waarborgfonds bedrijven te helpen. Febelfin (de federatie van de financiële sector) en de werkgeversorganisatie VBO hebben dan weer een meldpunt opgericht dat bedrijven die geen positief antwoord kregen op hun kredietaanvraag, moet bijstaan om hun dossier te verbeteren.

En tot slot dienen durfkapitalisten zich aan als redders in nood. Volgens Brigitte Boone kijken ondernemers nog een beetje de kat uit de boom als het gaat over een beroep doen op private equity in plaats van bankfinanciering. De leveraged deals, waarbij overnames onder meer met geleend geld worden gefinancierd, worden eveneens moeilijker. Toch getuigen veel durfkapitalisten in eigen land dat ze het geld en de wil hebben om volop te investeren. De vraag is of de Belgische ondernemers voldoende openstaan voor deze partners om hen in het kapitaal te verwelkomen. (T)

Door An Goovaerts