Het rebellerende buikgevoel

Er bestaat een hardnekkig misverstand over het einde van de Koude Oorlog: de Verenigde Staten stuwden hun defensiebudget de hoogte in, de Sovjet-Unie probeerde te volgen, maar moest uiteindelijk de duimen leggen. De druk die hierdoor op de economie van de Sovjet-Unie gelegd werd, was zo groot dat het regime implodeerde.

Een mooie verklaring, toch strookt ze niet met de werkelijkheid. Essentieel was het feit dat de Amerikaanse president Ronald Reagan en de Sovjetleider Mikhael Gorbatsjov rond de tafel gingen zitten. Dat staat in The Rebellion of Ronald Reagan van James Mann. “Iemand die de top van de Sovjethiërarchie bereikt, is een overtuigd communist”, klonk het advies dat Ronald Reagan voorgeschoteld werd. Toch had hij het gevoel dat met die man zaken te doen vielen. Het was zonder meer een buikgevoel, maar de aard van het beestje indachtig was niet meer nodig. Er werd gepraat, onderhandeld en een terminaal mechanisme in werking gesteld.

Een boek kan in een ander uitmonden. Het idee voor The Rebellion of Ronald Reagan ontstond bij het schrijven van Rise of the Vulcans, over het oorlogskabinet van voormalig president Bush. Het doornemen van allerhande bronnen prikkelde Manns belangstelling en stilaan werd een nieuw onderwerp afgebakend: Ronald Reagan, zijn relatie met Mikhail Gorbatsjov en het einde van de Koude Oorlog.

The Rebellion of Ronald Reagan gaat van start met een focus op de relatie tussen Reagan en die andere ex-bewoner van het Witte Huis, Richard Nixon. Samen met zijn voormalige adviseur Henry Kissinger bestookte hij de kersverse president met advies. Voor beide heren was de Koude Oorlog een structureel gegeven waarin berust moest worden.

Niet voor Reagan. Ondanks alles was hij een idealist. En vooral: hij had het (buik)gevoel dat die Gorbatsjov anders was dan zijn voorgangers. Overigens, Reagan maakte er ooit een grapje over, hij zag verschillende van die voorgangers tijdens zijn presidentsjaren de pijp aan Maarten geven. Tegen de diplomatieke geplogenheden in weigerde hij in 1984 de begrafenis van Andropov bij te wonen. “Die man wens ik niet te eren”, liet hij een medewerker weten.

“Reagan rebelleerde tegen de ideeën en de krachten die de Koude Oorlog eindeloos wilde maken”, merkt Mann op. Zijn optreden was idealistisch geïnspireerd. In tegenstelling tot Nixon, Kissinger, maar ook van zowat iedereen die toen het mooie weer maakte in het ministerie van Buitenlandse Zaken, geloofde hij dat die Koude Oorlog ook écht gewonnen kon worden. Deze overtuiging kreeg echter gestalte in een doortastende politiek. “We zijn gewapend omdat we elkaar niet vertrouwen. Dit verschaft ons twee mogelijkheden: vertrouwen opbouwen of een totale wapenrace. En dat laatste, mijnheer Gorbatsjov, is een wedstrijd die u niet winnen kan.”

JAMES MANN, THE REBELLION OF RONALD REAGAN. A HISTORY OF THE END OF THE COLD WAR, NEW YORK, VIKING, 2009, 396 BLZ

MVD