Fragiel maar vastberaden

Zuid-Afrika, dat behoort tot de club van de fragile five, heeft drastische maatregelen genomen. De vooruitzichten op korte termijn blijven somber, maar op lange termijn kan het land voor beleggers fungeren als de toegangspoort tot Afrika.

Zuid-Afrika heeft twee belangrijke zwakke punten: zijn afhankelijkheid van de productie van grondstoffen (platina, steenkool en goud) en zijn aanzienlijke tekort op de lopende rekening (saldo van de betalingen aan en de inkomsten uit het buitenland). Dat betekent dat het de gevolgen ondervindt van elke Amerikaanse renteverhoging, die de instroom van fondsen op zoek naar rendement doet opdrogen. Daardoor keldert niet alleen de Zuid-Afrikaanse rand, ook de kosten van onontbeerlijke importgoederen zoals olie, machines, voertuigen en farmaceutische producten schieten erdoor de hoogte in. De voorbije lente is de inflatie op die manier gestegen tot 6,6 procent. Pas onlangs is ze gedaald tot 5,9 procent, onder invloed van de lagere olieprijs.

Sombere conjunctuur

Ondanks de basisrente van 5,75 procent voert de Zuid-Afrikaanse centrale bank een beleid van financiële repressie, zoals in de westerse landen gebeurt. Het rendement van benchmarkobligaties kan de inflatie daardoor maar moeilijk bijbenen.

Net zoals Europa en de Verenigde Staten kampt Zuid-Afrika met een aanzienlijk tekort (4 % van het bruto binnenlands product voor 2014) en met een overheidsschuld die in vijf jaar is opgelopen van 27,8 tot 46,1 procent van het bbp. De schuldenlast is minder groot dan die in het Westen, maar ze is even verontrustend door de hoge rente die het land moet betalen. De tienjarige rente voor overheidsobligaties bedraagt momenteel 7,7 procent. Standard & Poor’s geeft Zuid-Afrika de rating BBB-, de laatste stap boven het niveau van de rommelobligaties.

Ook de sterke conjunctuurvertraging heeft de houdbaarheid van de schuld doen verslechteren. De groei is gedaald van bijna 4 procent in 2011 tot 1 procent in het tweede kwartaal — het laagste niveau sinds 2009. Die negatieve trend, die verband houdt met de grondstoffenproductie, is verergerd door enkele grote stakingen: vijf maanden in de platinamijnen (70.000 mijnwerkers) en bijna een maand in de staalindustrie (220.000 arbeiders). Nu is het de beurt aan de ambtenaren: zij eisen een loonsverhoging van 15 procent.

Nieuw vertrouwen

Maar de Zuid-Afrikaanse regering deelt geen cadeaus meer uit. Nhlanhla Nene, die in mei minister van Financiën werd, heeft vorige week een plan aangekondigd om het begrotingstekort te drukken door de inkomsten te verhogen en de uitgaven terug te dringen. De maatregelen gaan duidelijk de goede richting uit. Raia Khan, directeur macro-economisch onderzoek voor Afrika bij Standard Chartered, maakte gewag van een “een budgettair herstelplan dat nieuw vertrouwen zal geven”. Konrad Reuss, directeur voor Subsaharaans Afrika bij S&P, vindt er “positieve verrassingen” in.

Toch zal dat de problemen van Zuid-Afrika niet vanzelf doen verdwijnen. De mix van belastingverhogingen en lagere overheidsuitgaven zal wegen op de groei, zoals Nene zelf toegeeft. Hij beschouwt het als een noodzakelijk kwaad om te vermijden dat de overheidsschuld de grens van 50 procent overschrijdt.

Nene hoopt het begrotingstraject binnen de drie jaar weer op de rails te krijgen, zodat het land tegen 2017 relancemaatregelen kan nemen om de werkloosheid aan te pakken. Maar liefst 25,5 procent van de Zuid-Afrikanen is werkloos — het hoogste cijfer van de veertig opkomende landen die het agentschap Bloomberg volgt.

Fragiele munt

Voor beleggers is de boodschap duidelijk: het heeft geen zin op korte termijn groei te verwachten in Zuid-Afrika. Voor obligaties oogt de rente aantrekkelijk (zie tabel Vier obligaties in Zuid-Afrikaanse rand). Hoewel het extra rendement tegenover de euro potentieel wisselkoersverliezen compenseert, doen beleggers er verstandig aan alleen obligaties in rand te kopen om hun portefeuille te diversifiëren. Nieuwe monetaire schokken na een renteverhoging in de Verenigde Staten kunnen heel schadelijk zijn, terwijl de rand een fragiele munt blijft door het hoge Zuid-Afrikaanse overheidstekort, het externe tekort, de zwakke groei en de afhankelijkheid van het land van de mijnbouw.

Toegangspoort tot Afrika

De beurs van Johannesburg fungeert als de financiële toegangspoort tot Afrika. Er noteren verscheidene Afrikaanse referentiewaarden waarmee beleggers kunnen inspelen op de ontwikkeling van het continent. Het bekendste bedrijf is SABMiller, de op één na grootste brouwer ter wereld en de marktleider in Afrika, waar het 15 procent van zijn winst en zijn grootste winstgroei realiseert. De brouwer noteert in Londen. Gezien de huidige koers van het aandeel — 21 keer de verwachte winst voor dit jaar — is het interessanter in te zetten op de aantrekkingskracht die Afrika uitoefent op AB InBev. Dat zou zich volgens hardnekkige geruchten klaarmaken om een bod uit te brengen op SAB Miller.

Het mobieletelefoniebedrijf Vodacom, dat voor 65 procent in handen is van Vodafone, is actief in vijf Afrikaanse landen: Zuid-Afrika, waar het marktleider is, de Democratische Republiek Congo, Lesotho, Tanzania en Mozambique. Op 30 juni telde het bijna 60 miljoen klanten — een stijging met 15 procent in één jaar. Iets meer dan de helft van de klanten woont in Zuid-Afrika, waar de markt verzadigd begint te raken. Toch blijft de operator interessant voor beleggers, aangezien Vodafone in de verleiding kan komen het filiaal volledig over te nemen, zoals het in India heeft gedaan. Bovendien is het mogelijk dat de Zuid-Afrikaanse regering haar restbelang van 14 procent verkoopt.

De grootste mobiele operator in Afrika is MTN Group, dat 215 miljoen gebruikers heeft in zeventien landen. Zijn belangrijkste markt is Nigeria, waar het 37 procent van zijn inkomsten vandaan haalt. De groep blijft haar rentabiliteit verbeteren: de ebitda en de omzet zijn in het eerste halfjaar gestegen met 19,6 en 10,7 procent. MTN Group heeft een lichte nettoschuld van nauwelijks 0,2 keer haar nettowinst door de verkoop van filialen in een aantal landen. Op de beurs wordt het aandeel verhandeld tegen 15,5 keer de verwachte winst voor dit jaar, wat een correcte waardering is.

De aandelen van Vodacom en MTN noteren op de beurs van Johannesburg. Beleggers kunnen ze ook kopen in de vorm van ADR’s in de Verenigde Staten, maar de liquiditeit is redelijk beperkt.

CÉDRIC BOITTE

Het heeft geen zin op korte termijn groei te verwachten in Zuid-Afrika.