Farma racet tegen de coronaklok

Wereldwijd halen tientallen farma- en biotechbedrijven en academische onderzoeksgroepen alles uit de kast om in een recordtempo vaccins en medicijnen tegen het coronavirus covid-19 te identificeren, te ontwikkelen en te testen. Een overzicht.

Het goede nieuws is dat de big pharma ervan overtuigd is dat er een vaccin zal komen, uiterlijk over achttien maanden. Het zou sneller kunnen, als de goedkeuringsautoriteiten toelaten dat een stuk van het testparcours wordt overgeslagen. In het allerbeste geval zou een vaccin dan zelfs over tien maanden ongeveer klaar kunnen zijn. Het belang van zo’n vaccin kan onmogelijk worden overschat, vooral nu duidelijk lijkt te worden dat covid-19 een blijver is, die ons elk jaar het leven zuur kan maken zoals het griepvirus.

Wie intussen wordt getroffen door het virus, moet hopen op virusremmende medicijnen die de potentieel verwoestende impact van covid-19 op het menselijk lichaam afstoppen of minstens verzachten. Onderzoekers richten hun pijlen vooral op bestaande geneesmiddelen van divers pluimage en mogelijke combinaties ervan. Wereldwijd wordt die rist medicijnen en medicijncocktails klaargestoomd voor tests op mensen, of zijn die tests net gestart. In dat kluwen van mogelijke sporen voor vaccins en virusremmers, lopen deze in de kijker:

Medicijnen

1. Remdesivir, een product van het Amerikaanse Gilead, dat werd ontwikkeld als medicijn tegen het ebolavirus. Eind volgende maand maakt Gilead de eerste resultaten bekend van tests in Chinese en Amerikaanse ziekenhuizen. Ook in België wordt geprobeerd een test met remdesivir op te zetten.

2. Kaletra, de merknaam voor een combinatietherapie van lopinavir en ritonavir van het Amerikaanse AbbVie. Dat zijn twee oudere remmers van hiv, het virus dat aids veroorzaakt.

3. Chloroquine, een oud medicijn tegen malaria. Viroloog Marc Van Ranst ontdekte in 2004 dat het de groei van SARS, een ander coronavirus dat in 2003 een epidemie veroorzaakte, in menselijke cellen kon afremmen. Onderzoekers hopen dat een combinatie van chloroquine en Kaletra het verschil maakt. Nog meer wordt verwacht van de combinatie chloroquine en het antibioticum azitromycine. “Mocht ik zelf covid-19 hebben, dan zou ik dat nemen”, aldus Van Ranst.

4. Favipiravir, een Japans griepmedicijn, zou in tests vooral werken bij patiënten die pas ziek zijn.

5. Het Laboratorium Virologie (Rega Instituut) van de KU Leuven test onder leiding van professor Johan Neyts en in opdracht van de Bill & Melinda Gates Foundation 15.000 bestanddelen van bestaande of te ontwikkelen geneesmiddelen op hun werkzaamheid tegen covid-19. Ook het team van professor Xavier Saelens (UGent en VIB) werkt aan een medicijn.

Vaccins

1. CEPI, een alliantie die is opgericht na de ebolacrisis van 2014 om versneld vaccins te ontwikkelen tegen virale infectieziekten, steunt al negen kandidaat-vaccins tegen covid-19. Een daarvan is dat van het Duitse CureVac. Dat kwam onlangs in het nieuws door de vermeende poging van de Amerikaanse president Donald Trump om het bedrijf en zijn vaccintechnologie te kopen en te reserveren voor de Verenigde Staten. CureVac, dat de klinische testen in juni zou starten, ontkent die berichten. Intussen besliste de Europese Unie 80 miljoen euro te pompen in CureVac. Commissievoorzitster Ursula von der Leyen maakt zich sterk dat een vaccin nog deze herfst klaar zal zijn. Wishful thinking.

2. Ook het biotechbedrijf Moderna kreeg een duwtje in de rug van CEPI en heeft zijn eerste klinische test op gezonde vrijwilligers gelanceerd.

3. Het eveneens Amerikaanse Inovio, dat eerder een vaccin ontwikkelde tegen het coronavirus MERS, werkt samen met een Chinese partner en met de steun van CEPI, aan een covid-19-vaccin.

4. Alle grote vaccinontwikkelaars, met op kop Johnson & Johnson (het moederbedrijf van Janssen Pharma), GSK en Sanofi, hebben covid-19 bovenaan op hun prioriteitenlijst staan. J&J beslist een dezer dagen welk vaccin het zal kiezen uit twaalf mogelijke sporen om verder te ontwikkelen.

5. Ook het Rega Instituut werkt aan een vaccin.

Alternatieve test kleurt Belgisch

De radioloog Erik Ranschaert werkt aan een Europees onderzoeks- project om CT-scans van longen te analyseren met de hulp van arti- ficiële intelligentie. Hij wordt onder meer ondersteund door het Gentse techbedrijf Robovision.

Het nieuwe coronavirus veroorzaakt specifieke longaandoeningen die radiologen snel herkennen zodra ze weten op welke kenmerken ze moeten letten. “Nog niet alle ziekenhuizen zijn vertrouwd genoeg met het herkennen van covid-patiënten via CT-scans”, zegt Erik Ranschaert. De Belg is als radioloog verbonden aan het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis in Tilburg. “Het kan een goed alternatief zijn voor de serologische test in het labo, waar je in de regel minstens 24 uur op moeten wachten. CT-scanners zijn nauwkeurig genoeg om de schade in de longen door het coronavirus te herkennen. China en Italië hebben daar goede ervaringen mee. Het komt erop aan die expertise uit te bouwen en te verspreiden via dit project.”

Artificiële intelligentie speelt een cruciale rol in die aanpak, om radiologen die nog niet vertrouwd zijn met het ziektebeeld te helpen, het proces te versnellen en de werklast te verlichten. “Onlangs is een wetenschappelijk artikel online gekomen dat dat spoort onderzoekt”, zegt Ranschaert. “De resultaten zijn veelbelovend. Chinese software die automatisch CT-scans analyseerde, had 10 seconden nodig voor een diagnose. Manueel moet je op een kwartier rekenen. Ons onderzoeksproject wil nog een stapje verder gaan en de longschade in kaart brengen. Zo kunnen we beter inschatten hoe erg patiënten eraan toe zijn. De uitdaging is zo snel mogelijk scans te maken die de software met artificiële intelligentie kan lezen. Het Nederlands Kanker Instituut heeft het geïnitieerd en nu zetten we in een recordtempo een onderzoeksproject op om zo veel en zo snel mogelijk relevante scans te verzamelen. We werken samen met ziekenhuizen in Italië, Spanje, België, Nederland, Duitsland, Groot-Brittannië en Iran. De snelheid waarmee we elkaar vinden is nooit gezien. Dit is een krachttoer.”

Het project krijgt steun van twee techbedrijven. Het Spaanse Quibim, gespecialiseerd in artificiële intelligentie voor de medische sector, en Robovision. De Gentse specialist in artificiële intelligentie heeft veel ervaring in de medische sector, maar vooral in het trainen van deep learning-modellen op basis van miljarden beelden.