eXistenZ

In “eXistenZ” vervaagt de grens tussen werkelijkheid en spel. Terzelfder tijd maakt David Cronenberg een synthese van zijn filmoeuvre.

In de films van David Cronenberg komen transformaties van het menselijk lichaam in alle vormen terug. Parasieten vormen de mens om tot seksueel opgewonden zombies in ” Shivers“, een moeder baart kinderen vol razernij in ” The Brood“, tikmachines met een anusvormige opening inspireren de schrijver van ” Naked Lunch“, de fusie tussen gescheurd metaal en vlees bevredigt de begeerte van de protagonisten uit ” Crash“, telekinese verandert de identiteit in ” Scanners“, in ” The Fly” transformeert een geleerde tot een mens-vlieg en een scheur in de buik van de protagonist uit ” Videodrome” dient tot het absorberen van videocassettes. De soms viscerale beelden van Cronenberg zijn steeds een metafoor voor het onvermijdelijke verval van het menselijk lichaam en de dood. ” eXistenZ” maakt hierop geen uitzondering.

Het verhaal van “eXistenZ” volgt de logica van een doorsnee computergame. Maar in plaats van via een toetsenbord, muis of helm, treedt de speler een virtuele realiteit binnen, door zijn organische spelconsole via een navelstreng in een opening van de ruggengraat te pluggen. Cronenberg refereert – zoals in zijn vorige films – naar seksualiteit. Maar “eXistenZ” is tevens een film over de positie van de kunstenaar (in casu filmmaker) en diens weergave van de realiteit. Zoals Max Renn in “Videodrome” door een groep moralisten wordt geïndoctrineerd om zijn TV-kanaal van geweld en porno te zuiveren, zo staat een groep extremisten – de “Realisten” – Allegra ( Jennifer Jason Leigh als de ontwerpster van “eXistenZ”) naar het leven omdat haar transformaties van de werkelijkheid als een bedreiging worden ervaren.

Cronenberg, die regelmatig in aanvaring is gekomen met de censuur, nam als uitgangspunt voor het script van “eXistenZ” de fatwa die tegen Salman Rushdie uitgesproken werd. Cronenberg stelt het wezen van realiteit en kunst ter discussie. Het volledig vervagen van realiteit en fictie zet de toeschouwer voortdurend op een dwaalspoor. De meester van het spel is uiteindelijk de regisseur, namelijk: Cronenberg zelf. Het betrekkelijk simpel verhaal wordt bijkomstig en is een excuus om de mogelijkheden te demonstreren waarover de filmmaker beschikt.

Na de abstrahering van zijn thematiek in “Crash” (1996), zet Cronenberg met “eXistenZ” een stap terug. Inhoudelijk lijkt Cronenbergs laatste op een geactualiseerde versie van diens meesterlijke “Videodrome” uit 1982. “eXistenZ” kan tevens bekeken worden als een synthese van zijn opmerkelijk oeuvre. Wat niet wegneemt dat de film op zich een hallucinante trip is.

Piet Goethals