EEN WERELD ? Sisters, wij zijn superieur

De vrouwenkonferentie was er en is opnieuw verdwenen

uit de kranten. Anne Applebaum zag de gijzeling van de konferentie

door Amerikanen die geobsedeerd zijn door “hun agenda”, tot afschuw van veel afgevaardigden uit de Derde Wereld. Is het feminisme de laatste stuiptrekking van het westerse imperialisme ?

Locatie : Beijing (China).

Het restaurant in een afgelegen voorgeborchte van Beijing ligt er nagenoeg verlaten bij. Terwijl de meeste kelners op een groot televisiescherm kijken naar iets wat lijkt op een sportprogramma, praat ik met Dr. Zhang die in het ziekenhuis aan de overkant van de straat werkt. We hebben hier afgesproken, en niet in Dr. Zhangs kantoor in de gynekologische afdeling, omdat de dokters die daar werken gezegd is niet met vreemdelingen te praten in de week dat Beijing onderdak biedt aan de Vierde Vrouwenkonferentie van de VN.

Dr. Zhang is in het gezelschap van een kollega, Dr. Li, die ooit als gynekologische verpleegster werkte op het platteland. Beiden herinneren ze zich nog de oude dagen van Mao’s “één-kind-politiek”, het gedwongen geboortebeperkingsprogramma aan het einde van de jaren ’70 dat erop gericht was de meeste Chinese families te beperken tot één of twee kinderen. “Ik herinner me dat ambtenaren ooit een vrouw binnendroegen die gilde als een varken, ” zegt Dr. Li. De vrouw was vier of vijf maanden zwanger ; niemand had haar man verteld dat ze zou binnengebracht worden voor een abortus. “Ze stierf op de operatietafel voor hij haar nog een laatste keer kon zien. ” Dr. Li herinnert zich ook het geval van een vrouw die acht maanden zwanger was en door de plaatselijke ambtenarij verplicht werd te aborteren. “We moesten het hoofdje van de baby in de buik van de vrouw breken. Iedereen in de kamer voelde zich schuldig. “

Net zoals de meesten van hun patiënten, aanvaarden de twee vrouwen de “één-kind-politiek” nu. Ze vinden ook dat China te veel volk heeft, alles is overbevolkt, er zijn veel te veel kinderen in de klassen. Vandaag zijn er nog maar erg weinig verplichte abortussen. Maar er zijn wel andere problemen.

JONGEN.

“De meeste mannen geven de voorkeur aan jongens, ” zo legt ze uit. “Een kind is OK als het maar geen meisje is. ” De voorkeur voor jongens bestaat in China, zoals ook in andere landen, al sinds mensenheugenis. Wat echter verwonderlijk is : het blijft hier een krachtig gegeven, niet alleen bij de boeren maar ook bij sommige intellektuelen.

Dr. Zhang bijvoorbeeld is een ontwikkelde vrouw die zich gelukkig prijst dat ze een zoon heeft gekregen. “Ik zou alvast aan status ingeboet hebben binnen de familie als ik een meisje had gekregen, ” legt ze uit. In haar job ziet ze elke dag Chinese vrouwen die in de steek gelaten en genegeerd worden door hun families omdat ze een meisje ter wereld gebracht hebben en anderen die omringd worden door familieleden en voedsel omdat ze een zoon baarden.

De voorkeur voor jongens, in kombinatie met de druk om minder kinderen te krijgen en de druk om zonen te hebben, hebben heel wat vrouwen ertoe gebracht om uitzonderlijke maatregelen te nemen. Een studie uit 1992 toont aan dat de seks ratio van pasgeborenen 118,5 jongens voor elke 100 meisjes bedroeg. Een normale verhouding zou 105,5 op 100 zijn. Met andere woorden : elk jaar verdwijnt 12 % van alle Chinese meisjesbaby’s (dat komt neer op 1,7 miljoen baby’s). Sommigen omdat ze verborgen of geadopteerd worden door familieleden, de meesten echter omdat ze gewoon nooit ter wereld komen. Hun ouders laten de zwangerschap afbreken eens het geslacht van de foetus bekend is.

Voor of tegen leven.

De volgende dag, in het Uno-konferentiecentrum in Huairou, ver van het verlaten restaurant, diskussieert een nogal verschillende groep vrouwen over onderwerpen die in teorie de twee Chinese dokters niet vreemd in de oren mogen klinken. De zaal is zo overvol, dat mensen tot buiten de deuren rechtstaan en cassetterecorders en camera’s boven de hoofden van de mensen voor hen houden. Ze zijn er bij elkaar gekomen voor een workshop georganizeerd door de International Right to Life Federation. In de zaal daarnaast kibbelen islamitische vrouwen driftig over de positie van de vrouw in de koran en nog iets verder in de gang hebben dames van Harvard het over borstkanker.

Hier staan we nu… in China, waar intelligente vrouwen er de voorkeur aan geven geen dochters te krijgen en waar dokters ooit een metode uitvonden om hen dat noodlot te besparen. Het debat over het recht op leven raakt echter geen van die onderwerpen : niet vrouwen in de islam, noch de vraag waarom zoveel borstkankers genegeerd worden voor het te laat is, zelfs niet waarom Chinese vrouwen liever jongens dan meisjes krijgen, wat uiteindelijk niets te maken heeft met abortus op zich.

Hoe komt het dan dat het abortusdebat centraal staat op deze vrouwenkonferentie ? Om het botweg te zeggen : omdat het tot de verbeelding van de Amerikaanse vrouwen spreekt. Het abortusdebat verdeelt de Amerikaanse vrouwen in feministen en antifeministen. Hillary Clinton, die tijdens die week aanwezig was, kantte zich tegen gedwongen abortus en het gebruik van vruchtafdrijving als middel voor geboortenbeperking, blijft niettemin voorstandster van pro-choice, het recht op vrije keuze van de vrouw om de zwangerschap al dan niet te onderbreken. Hetzelfde geldt voor alle weldenkende Amerikaanse vrouwen. Abortus is in Amerika uitgegroeid tot een onontkoombaar tema waarmee elke kandidaat-politicus vroeg of laat te maken krijgt. Zich tot voor- of tegenstander verklaren, betekent meteen dat je in een vakje wordt geplaatst, gekatalogizeerd als pro-choice of pro-life.

Scheidslijn.

Abortus trekt een scheidslijn doorheen Amerika. “I’m from Iowa and I’m pro-choice” stond te lezen op een T-shirt die ik in Huairou zag. Pro-choice zijn, houdt meteen in dat u gelooft dat vrouwen die pro-life kiezen tegelijk ook anti-vrouwen zijn. In brede kringen is men ervan overtuigd dat abortus om bij de terminologie van de konferentie te blijven vrouwen empowerment, macht biedt. En omdat het voor Amerikanen belangrijk is, is het abortusdebat ook belangrijk voor de Uno en andere instellingen die geld geven voor ontwikkelingsprogramma’s in de Derde Wereld.

Doorheen de jaren zijn de opeenvolgende Amerikaanse regeringen begonnen en later weer opgehouden met het subsidiëren van internationale programma’s voor gezinsplanning, naargelang het geld al dan niet gebruikt werd voor zwangerschapsonderbreking. Amerikaanse feministen noemen die beslissingen vooruitstrevend of achterlijk, al naargelang. Tot voor kort, toen de gedwongen bevolkingsprogramma’s zoals die in China meer aandacht begonnen te krijgen, steunden de Amerikaanse vrouwen de internationale consensus over die hulpverlening, met name dat geboortenkontrole het meest fundamentele vrouwelijke tema is. Tim Wirth, de Amerikaanse vice-minister van Buitenlandse Zaken voor Wereldaangelegenheden, heeft verklaard dat “vrouwen minder geneigd zullen zijn om een gezin te stichten als we hen een opleiding geven”. Is dat dan de enige bedoeling bij de opleiding van vrouwen ? Het debat wordt hier voortgezet : het verwondert niemand dat de meest controversiële passage in het 149 pagina’s tellende dokument Platform for Action dat (zoals aan het einde van de konferentie werd ondertekend) precies over abortus gaat. Toegegeven, de paragraaf bestaat grotendeels uit het zinloze koeterwaals waarover al overeenstemming bereikt werd op de Uno-konferentie over het Recht op Voortplanting in Kaïro. Hij veroordeelt noch gedoogt abortus. “In geen geval mag abortus naar voor geschoven worden als een metode voor geboortenbeperking, ” staat er te lezen. Maar : “Vrouwen met een ongewenste zwangerschap moeten geredelijk toegang krijgen tot betrouwbare informatie en medelevende begeleiding… In omstandigheden waar abortus niet onwettig is, moeten de vruchtafdrijvingen in veilige omstandigheden gebeuren…, enz. ” Wat er ook van zij, om onder meer de anti-abortustaal van de paragraaf kracht bij te zetten, stuurde het Vaticaan een delegatie, geleid door een Amerikaanse vrouw van Harvard, iets wat ervaren werd als een briljante PR-zet. Daarnaast hebben vrouwengroepen maandenlang gelobbyd bij regeringsvertegenwoordigers in een poging om elke verandering aan de verwoording van de paragraaf te verhinderen. Nog voor de konferentie begon, hielden de leidsters van de Britse niet-goevernementele groep een perskonferentie waarop gezegd werd dat de “taal van Kaïro bedreigd werd” en beloofd dat aktie zou ondernomen worden om dat te verhinderen. De Uno-vergadering was amper drie dagen oud of International Planned Parenthood gaf al een communiqué uit waarin stond dat “een minderheid van landen op de Vierde Uno-Vrouwenkonferentie dreigde de overeenkomst over de bevolkingskontrole te kelderen. “

Gegeven echter het feit dat deze konferentie in China gehouden wordt een speling van het lot die heel wat afgevaardigden zich al snel beklaagden lijkt het eigenaardig zoveel tijd te besteden en papier te verspillen aan dat tema. Dat wil niet zeggen dat het om een triviaal debat gaat : de strijd over abortus wordt geleverd tussen vrouwen die er diep van overtuigd zijn dat ze het recht hebben om te beslissen wat er met hun lichaam gebeurt en vrouwen die rotsvast geloven dat abortus moord is.

Ikzelf ben geneigd te denken dat die argumenten eerder ingegeven worden door instinkt dan door intellekt : men voelt vanaf het eerste moment aan dat een foetus een menselijk wezen is of men voelt dat niet ik voel het niet. Ik wil hier niet redetwisten of abortus juist of verkeerd is ; ik zeg alleen dat de loutere mogelijkheid om voor abortus of zelfs gezinsplanning te kiezen niet voldoende is om het taalgebruik van de konferentie nog een keer te hanteren om vrouwen macht te geven. Chinese vrouwen kunnen kiezen voor abortus, maar in 12 percent van de gevallen komt die mogelijkheid neer op het recht van de Chinese vrouw om geen vrouwelijke kroost te hebben.

Recht op respekt.

Hoe fundamenteel het probleem ook mag lijken voor Amerikaanse vrouwen, en hoe breed het recht op abortus ook mag uitgesmeerd worden in Uno-dokumenten, wat vrouwen uit traditionele maatschappijen nodig hebben, is vaak iets heel anders : namelijk het recht op respekt zelfs al blijven ze binnen die traditionele samenleving leven. Voor een handvol vrouwen op de konferentie, vooral uit India, Afrika en het Midden-Oosten, stond het buiten kijf dat vrouwentema’s verschillen van land tot land. Op een paar dagen tijd hoorde ik een Ghanese uitleggen dat ze werkte aan het behoud van sommige stampraktijken (die meestal draaien rond de rituele overlevering van moeder op dochter) binnen een moderne kontekst ; ik zag Filipijnsen uit een vergadering van Catholics for a Free Choice sluipen met de klacht dat ze geloofden “in de waardigheid van de menselijke seksualiteit” en zich ongemakkelijk voelden bij al dat gepraat over “een aangepaste levensstijl zoeken”. Sommigen lopen ook rond met de overtuiging dat vrouwen niet zouden moeten werken, een wel erg eigenaardig idee gezien de wetten van de moderne ekonomie en de moderne echtscheidingswetten vrouwen nauwelijks een andere keus laten. Als u die twee groepen tegen elkaar hoorde schreeuwen in Huairou, dan leek het net alsof een plastic stereotype van familiale waarden uit de jaren ’50 naast een even onhoudbaar portret gehouden werd van de vrouw uit de jaren ’90 die voor niks nog een man nodig heeft. Geen van beide bestaat.

ANNE APPLEBAUM

(c) The Spectator

MIET SMET Surfend op de laatste golf van het imperialisme ?