Een Indiase moslimterrorist (met liefdesverdriet)

In zijn nieuwe roman, ‘Shalimar de clown’, beschrijft Salman Rushdie een moslimterrorist. En er is véél meer aan de hand.

Salman Rushdie, Shalimar de clown. Contact, 432 blz., 24,90 euro.

Wanneer worden de weelderige woorden, de mateloze metaforen en excentrieke personages een bron van irritatie in plaats van bewondering? Misschien is het als zweet. Op het ene moment werkt het erotiserend, op het andere is het afstotelijk. Wie de romans van Salman Rushdie leest, wordt vaak met die vraag geconfronteerd. Het antwoord varieert van boek tot boek. Nu eens valt hij van zijn voetstuk, zoals bij Woede (2001), dan weer ontlokken zijn tomeloze verteldrift, multiculturele labyrinten en gecompliceerde verwijzingen groot ontzag, zoals bij De grond onder haar voeten (1999).

Rushdies nieuwe roman, Shalimar de clown, prikkelt de aandacht nog méér dan anders al het geval was voor het oeuvre van de in 1947 in India geboren, in Engeland ontbolsterde en nu in de VS wonende schrijver. Zijn titelpersonage is een moordende moslimfundamentalist. Zo’n personage weekt dezer dagen vanzelf de belangstelling los, maar in een boek van Rushdie gaan de voelhorens dan helemaal op scherp. Na zijn bekendste roman, De duivelsverzen (1988), sprak de Iraanse ayatollah Khomeini een fatwa uit over de schrijver. Hij bestempelde de roman als godslastering en er werd zelfs een hoge prijs gezet op het hoofd van Rushdie, die vele jaren moest onderduiken.

Aanvankelijk is het personage Shalimar de clown een jonge islamitische acteur, die in de Indiase deelstaat Kasjmir trouwt met een betoverend mooi hindoemeisje. Maar zowel de persoonlijke als de politieke geschiedenis maken het tolerante paradijs van het paar tot een hel. Kasjmir ontaardt in een bloederige conflicthaard tussen India en Pakistan, tussen hindoes en moslims. Bovendien wordt Shalimars vrouw verleid door de Amerikaanse ambassadeur, die bij haar een kind verwekt, met wie hij later naar Los Angeles terugkeert. Shalimar trekt verbitterd op met moslimfanatici en neemt bijna een kwarteeuw later wraak – een passioneel moorddrama vermomd als moslimterreur.

De vervlechting tussen feit en fictie, tussen het persoonlijke en het politieke, tussen mythes en actualiteit uit zich in nog heel wat meer aspecten. Het meest opvallend gebeurt dat bij de Amerikaanse ambassadeur, een Frans-Duitse jood, die uit zijn multiculturele paradijs (de Elzas) verdreven werd door de nazi’s.

Overweldigende vergelijkingen spruiten uit die verhalenkronkels voort, maar Rushdie heeft het erg moeilijk om zijn personages méér te laten zijn dan wat karikaturaal aangezette pionnen van zijn ingenieus universeel schaakspel. Hij heeft het ook behoorlijk lastig om dat complexe spel niet te ver te laten uitwaaieren. U merkt het, we hebben het moeilijk bij het zoeken naar de juiste plaats van deze roman op de literaire waardemeter. Het werk vertoont net te veel gebreken om een hoge stek te veroveren. Dat neemt niet weg dat Shalimar de clown veruit de meeste andere romans die de jongste tijd de revue passeerden, diep in de schaduw zet. De envergure van Rushdie blijft glorieus.

Luc De Decker