De zon heeft een batterij nodig

Zonnepanelen hebben in ons land flink wat van hun glans verloren door de oversubsidiëring. Maar wereldwijd is het een groeimarkt, die uw energiehuishouding op zijn kop kan zetten.

Drijvende zonnepanelen, zwarte zonnepanalen, zonnepanelen in de vorm van dakpannen, zelfs drie- of zeshoekig. Op Intersolar, ‘s werelds grootste vakbeurs voor zonne-energie in München, blaast midden juni le tout soleil verzamelen.

De zonnepanelensector zag er tien jaar geleden zeer Europees uit: Duitse bedrijven, aangevuld met enkele Spaanse en Japanse ondernemingen, vulden de hallen van München Messe. Nu zwaaien Chinese, en in iets mindere mate Koreaanse zonnepanelenbouwers er de plak. Maar de meeste aandacht op de beurs gaat naar batterijen.

Dat is minder eigenaardig dan het misschien op het eerste gezicht lijkt. Want zon en wind produceren behoorlijk veel energie wanneer die niet wordt verbruikt: op zomerse namiddagen of ‘s nachts, wanneer er amper vraag naar elektriciteit is.

“Opslag van energie wordt een essentieel instrument om fluctuaties op het stroomnet, én stroomonderbrekingen op te vangen”, voorspelt Lode Herreweghe, general manager van Smartroof. Het Ardooise bedrijf verkoopt en installeert ‘zonnepannen’: fotovoltaïsche elementen die ingebouwd zijn in dakpannen.

De West-Vlamingen zetten hun oplossingen ook in de praktijk om. Bij Herreweghe thuis gaat de gascondensatieketel tussen mei en oktober uit. De opbrengst van de zonnepannen is ruim voldoende om de nodige energie te produceren voor de warmtepompboiler. In Kalkan, bij het Turkse Antalya, sleepte het bedrijf al een vervolgorder in de wacht voor een vastgoedproject waarvan de eigenaar het beu was dat de stroom drie keer per dag werd onderbroken.

Op die trend wil ook Elon Musk inspelen. De charismatische topman van de elektrischewagenbouwer Tesla kondigde begin mei aan dat zijn bedrijf 2 miljard Powerwalls wil verkopen, een batterij waarmee bedrijven of particulieren zonne-energie kunnen opslaan. Al is enige relativering op zijn plaats: Musk werkt samen met Panasonic, dat de batterij al sinds 2012 in Japan verkoopt. Op Intersolar volgde de reactie van onder andere Daimler, het moederbedrijf van de Duitse autobouwer Mercedes-Benz. Dat brengt vanaf september Home-batterijen op de markt, al ligt de capaciteit voorlopig nog flink lager dan die van de Tesla-versie.

Duitsland gidsland

De batterijmarkt is dan ook booming business. “Wij zagen vijftien jaar geleden al dat dit een groeimarkt was. We hebben geen ongelijk gekregen”, vertelt Alexander De Soete, die samen met Hans Weyme in 1999 begon met Battery Supplies. Dat bedrijf koopt, verkoopt en assembleert alle soorten batterijen, voor hoorapparaten en gsm’s over rolstoelen en fietsen tot vorkheftrucks en vrachtwagens. “We proberen ons zo weinig mogelijk afhankelijk te maken van één toepassing.”

Al zijn er overal fijne niches te vinden. Energic Plus, een dochter van TVH (Thermote & Vanhalst), ontwikkelde een batterijregenerator, waarvan het er sinds de start in 2011 al zowat 500 verkocht. Het toestel ontlaadt batterijen, analyseert en herstelt ze, indien mogelijk en nuttig. Lode Baert, teamleader technical sales: “In onze buurlanden wordt het vooral gebruikt als analyseapparaat, in Oost-Europa en de ontwikkelingslanden is ook de herstelling van belang. Een batterij die opnieuw 60 of 85 procent van haar vermogen oplaadt, kan daar nog heel nuttig zijn.”

Voor opslag van zonne-energie is Afrika een logische markt, omdat het netwerk er doorgaans vrij slecht is. In België speelt dat minder, al was er wel het incident bij Belgocontrol dat eind mei urenlang het luchtverkeer lamlegde.

De grootste motor achter de batterijhype is echter Duitsland. Want, net zoals met de zonnepanelen destijds, ondersteunen onze oosterburen fors de aankoop van privébatterijen, met voor kleine vermogens een subsidie die kan oplopen tot enkele honderden euro’s per opgeslagen kWh. Dat moet niet alleen de Duitse batterij-industrie ondersteunen, het land speelt daarmee ook in op de gevolgen van zijn Energiewende.

Dat beleid van sluiting van de kerncentrales, gekoppeld aan de ondersteuning van hernieuwbare energie, zorgt immers onder andere voor steeds grotere onevenwichten op het stroomnet: periodes waarin er veel meer of veel te weinig wordt geproduceerd in verhouding tot de vraag. Dat kan tot stroom-onderbrekingen leiden.

Door de subsidies hoopt de Duitse regering de productie uit hernieuwbare-energiebronnen af te vlakken, doordat de energie niet op het net terechtkomt, maar in een batterij wordt opgeslagen. In België wordt gewerkt met een terugdraaiende teller, waardoor eigenlijk het net als batterij wordt gebruikt.

Toch blijven er nog een aantal uitdagingen, weet Raf Ponnette, projectmanager energy technology van de onderzoeksinstellingen Vito en Energyville. “Het is vooral zaak de total cost of ownership te bekijken. Veel mensen kiezen voor een iets goedkopere batterij, die echter minder lang meegaat. Terwijl de levensduur net bepaalt hoe snel je de batterij terugverdient en hoeveel winst je maakt.”

In Vlaanderen zijn batterijen vandaag vooral nuttig voor wie een noodstroomvoorziening wil, vindt Ponnette. “Maar het wordt pas echt interessant wanneer je in huis slimme meters hebt, die afname en injectie op het net apart meten, en ervoor zorgen dat je kunt inspelen op de markttarieven. Nu heeft een particulier enkel een dag- en nachttarief, maar als dat er meerdere zijn per dag, kan je afhankelijk van de stroomprijs beslissen of je de energie van je batterij wil verkopen, of die gebruiken om je wasmachine te laten draaien. Dat zal mensen stimuleren om elektriciteit van het net af te nemen wanneer die goedkoop is, en minder bij schaarste, zodat het energiesysteem stabiel blijft.”

Zonnepanelensector groeit

De groei van de batterijmarkt betekent ook goed nieuws voor de zonnepanelensector zelf. Die doet het sowieso lang niet slecht, weet Luc Graré, senior vice president verkoop en marketing en nummer twee van Europa’s grootste zonnepanelenproducent, het Noorse REC (Renewable Energy Corporation). Vorig jaar werd volgens het Internationaal Energie Agentschap wereldwijd 38,7 gigawatt geïnstalleerd, zowat drie keer het stroomproductiepark van België. “Dit jaar zou dat moeten stijgen tot 55 GW”, meent Graré. “Met een jaarlijkse groei van 26 procent verwachten we in 2020 rond de 100 GW te zitten.”

Het beeld is echter niet overal even rooskleurig. De belangrijkste markten zijn nu China (10 GW), Japan (9,7 GW), en de Verenigde Staten (6,2 GW). Duitsland, tot 2011 de belangrijkste markt wereldwijd, is in Europa afgelost door het Verenigd Koninkrijk als grootste afzetmarkt. In Duitsland gaat vooral de socialistische oppositiepartij SPD tekeer tegen de kosten van de Energiewende. De Britse regering heeft dan weer een eilandversie van een Energiewende als leidraad genomen, mét een nieuwe kerncentrale, maar ook tegen 2020 liefst 20 gigawatt zonne-energie.

De crisis houdt in sommige landen lelijk huis: in Spanje is er dit jaar nog geen zonnepaneel bij gekomen. Omdat het geld op is, maar ook omdat de verbindingen met Frankrijk ontoereikend zijn om het teveel aan productie op te vangen.

In België kwam er volgens berekeningen van Greenpeace in 2014 netto slechts 78 MWp aan PV-installaties bij, een fors eind verwijderd van de piek van 1026 MWp in 2011. Dat er toch nog in zonnepanelen is geïnvesteerd, heeft veel te maken met de verplichting voor nieuwbouw om een minimumaandeel hernieuwbare energie te hebben. Zonne-energie is dan technisch makkelijk te plaatsen, en financieel het interessantst.

Graré: “In normale omstandigheden moet België een markt zijn van 300 tot 400 MWp. Er is, net als in Duitsland, vooral behoefte aan een positieve boodschap. De netvergoedingen die vanaf juli worden geheven, liggen te hoog. Voor een particuliere installatie van 4 kilowatt zijn ze even duur als de stroom zelf.”

Dat weegt op de PV-markt, want eerder dan de grootschalige parken van nutsbedrijven, zorgen vooral de residentiële en de bedrijvenmarkt voor de vraag. De belangrijkste groeimotor is echter het steeds dalende kostenplaatje. “Een installatie nu is 40 procent goedkoper dan in 2010”, schat Graré.

Daar stopt het niet. Volgens een studie van het gerenommeerde Duitse Fraunhofer Institut zou tegen 2050 een kilowattuur zonnestroom nog amper 2 tot 4 cent kosten, waarmee het veruit de goedkoopste vorm van elektriciteitsopwekking zal zijn. Graré: “De Europese markt stagneert, maar ik verwacht dat die vanaf 2017 aantrekt, en door de batterijen vanaf 2018 weer sterk stijgt. De zon heeft een batterij nodig. (lacht)”

Niches zoeken

Tal van nichebedrijven hopen van die ontwikkelingen een graantje mee te pikken. Zo lanceerde het Limburgse engineeringbureau Ilumen van Ismaël Ben-Al-Lal en Pieter Vangeel enkele jaren geleden de PIDbox, een toestel dat het rendement van zonnepanelen verhoogt door beschadigde zonnecellen te herstellen.

Net over de grens lanceerde het Rijselse Ciel et Terre drijvende zonnepanelen, waarvoor het met REC samenwerkt. “We mikken vooral op plaatsen waar de grondprijzen duur, en de waterprijzen laag zijn”, vertelt Eva Pauly, international businessmanager van Ciel et Terre. “Zo hopen we tegen eind dit jaar 30 MW te hebben in Japan. Maar we hebben ook projecten in het Verenigd Koninkrijk, Thailand en de VS.” De drijvende zonnepanelen komen niet in recreatiegebieden, maar eerder op terreinen van landbouwers, of kunstmatige meren van bijvoorbeeld waterzuiveringsinstallaties.

Het Luikse Issol bouwde een reputatie op door zijn architecturale PV-oplossingen, die zowel de Financiëntoren en Tour & Taxis in Brussel sieren, maar ook het Franse ministerie van Defensie in Parijs en het treinstation van Perpignan. Geëtst PV-glas met verschillende zeefdrukmotieven, boogvormig PV-glas, zwarte of terracotta-modules: de keuze is uitgebreid.

Ook Smartroof speelt in op die behoefte aan esthetiek. “Mensen willen groene energie, maar storen zich aan het uitzicht van klassieke panelen.” Intussen hebben Herreweghe & co al een kleine 200 panden belegd met zonnepannen, waaronder een beschermd Victor Horta-huis in Jette.

En de West-Vlamingen koesteren nog plannen. De enige Belgische zonnepanelenproducent, Photovoltech in Tienen, sloot in 2012 de deuren, maar Herreweghe en Deneire “willen echt Vlaanderen op de kaart zetten. Nu voeren we onze zonnepanelen nog in uit Azië, maar we mikken op panelen ‘made in Belgium’. We werken nu al samen met imec. NovoPolymers uit Puurs en het Limburgse Ducatt zijn potentiële leveranciers voor het solar glass. Niet de productie van cellen of wafers, maar de assemblage van de zonnepanelen moet ook in de Benelux kunnen. Dan wordt alles voor 100 procent aangemaakt in eigen beheer. Na de vakantieperiode nemen we een beslissing.”

Luc Huysmans in München

Tegen 2050 zal zon de goedkoopste vorm van elektriciteitsopwekking zijn.

“Wij zagen vijftien jaar geleden al dat batterijen een groeimarkt waren” Alexander De Soete, Battery Supplies