De wraak van Malthus

Geert Noels

D e prijzen van voeding zijn het afgelopen jaar sterk gestegen. Maar de regering noch de Europese Centrale Bank zal daar veel aan kunnen veranderen. De parallel met de energiehausse is treffend. Door bijkomende vraag vanuit China en jaren van onderinvesteringen is er plots een sterke krapte.

De prijsrecords aan de pomp waren we stilaan gewoon. Maar nu heeft het prijsvirus ook onze voeding aangetast. De eerste reacties zijn voorspelbaar en volgen het scenario van die van de energieprijsstijgingen. Eerst wordt gedacht aan een complot van de grote multinationals, daarna heeft de overheid het over strengere prijscontroles en ten slotte zelfs opgelegde prijzen. Maar een grondige analyse van wat er aan de hand is, is voor (veel) later. Misschien moeten we dus eens eerst wat punten op een rij zetten.

Prijshysterie. De afgelopen tien jaar zijn de voedingsprijzen in euroland exact even sterk gestegen als de consumentenbestedingen, namelijk 2,2 % per jaar. In Nederland namen de voedingsprijzen aanzienlijk minder toe (1,6 % per jaar), in België wat meer (2,4 % per jaar). Het voorbije jaar klom de prijs van voeding in euroland met 4,8 % (in België met 5,7 %, in Nederland met 3,4 %). In ons land is de niet-voeding dan weer behoorlijk minder duurder geworden dan in Nederland. Je koopt dus beter kleren en elektro in België en voeding en drank in Nederland.

Dat de prijzen van voeding zijn gestegen, kan je niet afdoen als een complot van de voedingsbedrijven. De voedingsgrondstoffen zijn sinds 2006 sterk gestegen, na tientallen jaren van winterslaap (zie grafiek). Op achttien maanden tijd verdubbelden de prijzen van zachte grondstoffen zoals graan, soja, rijst of suiker. Dat gaf aanleiding tot een nieuwe term: agriflation. De voedingsprijzen reageren met drie jaar vertraging op de stijgende energieprijzen. Er is substitutie tussen beide, omdat ethanol en andere biobrandstoffen – als antwoord op duurdere energie – natuurlijk een extra vraag naar landbouwproducten genereren. En er is ook een gemeenschappelijke factor: de vraag vanuit China. Het Aziatische land heeft een onstilbare honger naar grondstoffen, daarbij ook voeding.

China deed boterberg smelten. China moet een bevolking die vier keer groter is dan die van de VS voeden met een landbouwoppervlakte die 25 % kleiner is. Het land heeft ook een nijpend tekort aan water, en meer en meer ook aan jonge landbouwkrachten. Nu de strenge winter de oogst heeft beschadigd, neemt de druk alleen maar toe. Wat velen daarbij over het hoofd zien, zijn de veranderende voedingsgewoonten in China. Om het eenvoudig te stellen, schakelt de Chinees over van een rijstdieet naar een ‘rijst met kip’-dieet.

Een meer gevarieerde voeding doet het landbouwbeslag exponentieel stijgen. Om één kilo vlees te produceren, is twee tot zeven kilo graan nodig. De druk op de landbouw stijgt dus enorm. Wie een keer heeft geproefd van kip of een goede steak, zal niet snel meer overschakelen op een rijstdieet. Dat laatste lijkt dan plots op honger lijden.

Zijn er dan geen voorraden? Veertig jaar heeft Europa boterbergen gehad. Ze waren een gevolg van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). En we hadden nog wijnzeeën en melkplassen. Vandaag zijn die allemaal gesmolten of opgedroogd (zie grafiek). Op vier jaar tijd is onze gigantische voedselschuur (en ook die van de VS) zo goed als leeg. Dus is er nog maar één variabele die de stijgende vraag kan opvangen: de prijs van voeding zal sterk stijgen …

Energie & voeding: déjà vu. Het verhaal van de stijgende voedselprijzen is dus verrassend gelijklopend met dat van de stijgende energieprijzen.

Sterke vraag vanuit China zet druk op de markt.

Jarenlange onderinvesteringen, en het geloof dat deze basisbehoefte nooit problemen zou creëren.

Uitputting van het landbouwareaal. De landbouwoppervlakte per capita in de wereld is gehalveerd sinds 1960, onder meer door de continue daling van de landbouwterreinen en door woestijnvorming als gevolg van slechte technieken en global warming.

Het is met andere woorden een wereldwijd en een structureel probleem. Een hoge ECB-rente zal de voedingsinflatie niet stoppen … Multinationals als zondebok aanduiden, is populistisch. Net zoals destijds de grote olieconcerns werden geviseerd voor de hoge olieprijs, terwijl ze er eigenlijk gedeeltelijk slachtoffer van waren.

De waarheid is dat er geen gemakkelijke oplossingen bestaan. Alleen massaal investeren in productievere en moderne landbouw kan helpen. Ook de weerstand tegen genetisch gemodificeerde organismen (gmo’s) zou wel eens even snel kunnen verdwijnen als de weerstand tegen kernenergie wanneer de nood nijpt.

De wereld staat onder druk, omdat onze grondstoffen de groei van de wereldbevolking en haar veeleisende levensgewoonten niet kan volgen. Het lijkt wel de wraak van de achttiende-eeuwse Britse econoom Thomas Robert Malthus, die het weerkerende probleem in de geschiedenis van het overstretchen van de grondstoffen door de mens als eerste in kaart bracht.

DE AUTEUR IS HOOFDECONOOM VAN PETERCAM VERMOGENSBEHEER. REACTIES: visienoels@trends.be