De vis stinkt aan de kop

Het is al verandering wat de klok slaat in het Japan van 2013: een nieuwe regering, een nieuw parlement, mogelijk een nieuwe baas voor de centrale bank en een abrupte verschuiving in de demografie. Het stagnerende Japan roept uiteraard om verandering. Veel van de veranderingen dreigen evenwel te smaken als vervallen sushi.

De auteur is bureauchef Tokio van The Economist.

Dat komt omdat de politieke stemming in 2013 scherp naar rechts buigt, begeleid door meer dan een zweem van nationalistisch gebulder. Begin december koos Japan een nieuw parlement. De overwinning van de conservatief-liberale Liberaal-Democratische Partij (LDP) was geen verrassing, de omvang van de overwinning was dat des te meer. Helaas ging de verkiezingscampagne ook deze keer vooral over welke van de belangrijkste twee partijen nu eigenlijk het meest assertief is tegenover het opdringerige China, en niet over wat echt nodig is, namelijk een plan om de Japanse economie weer tot leven te wekken.

De Democratische Partij van Japan (DPJ) van Yoshihiko Noda verloor na drie jaar regeren de macht. Daardoor komt een einde aan een experiment dat met veel bazuingeschal werd ingezet na de nederlaag van de langzittende LDP in 2009. Met de nationalist Shinzo Abe als boegbeeld keert de LDP nu terug. Blijkbaar was de anti-DPJ-stemming voldoende groot om de mensen de neus dicht te laten knijpen en voor hem te stemmen. De volgende premier ontkent dat Japan oorlogsmisdaden beging en steunt het patriottisme in scholen en schoolboeken.

Hoe dan ook is de overwinning van de LDP verrassend groot. Samen met haar coalitiepartner heeft ze 68 procent van de zetels in het Lagerhuis. Het wordt nu uitkijken naar de verkiezingen in juli voor het Hogerhuis, als daar de helft van de 242 zetels vrijkomt. Kan Abe zijn populariteit tot dan volhouden, dan ligt een nieuwe volstrekte meerderheid binnen handbereik.

Paradox

Dat zou toch al een remedie zijn voor een van de Japanse problemen van de voorbije jaren, met name de totale blokkering van het beleid. Al blijft het land wellicht worstelen met wat politicologen de ‘Japanse paradox’ noemen. Wie er ook aan de macht is, uiteindelijk zijn het vooral de ambtenaren die het beleid bepalen. Abe hield dan ook wijselijk een slag om de arm na zijn zege. “Dit betekent niet dat de steun van de bevolking voor de LDP voor 100 procent hersteld is. Het is meer een afwijzing van de laatste drie jaar van verwarring.”

Dat geldt ook voor het buitenlandse beleid. Japan wordt afgeleid door de stroeve relaties met China en Zuid-Korea. Het is verleidelijk te denken dat de herrie over de betwiste eilanden, die een groot deel van 2012 woedde, nu overwaait, deels omdat beide landen nieuwe leiders hebben die eventueel de banden opnieuw willen aanhalen. Het is net zo goed mogelijk dat een stoere nationalist als Abe de rol van een ‘Nixon in China’ speelt en de hand uitsteekt naar de tegenstander, zoals hij al deed toen hij kort aan de macht was in 2006 en 2007.

Waarschijnlijker is dat de politieke cyclus de spanningen nog doet toenemen. Nu Abe, Noda en Hashimoto allen het centrum verlaten, verschuift het strijdtoneel naar rechts en dat moedigt alleen maar het soort nationalisme aan dat de rest van Oost-Azië ontstemt en verontrust.

Yens om uit te geven

In zo’n tumultueus jaar is het goed een vaste hand aan het monetaire roer te hebben. Het mandaat van Masaaki Shirakawa als gouverneur van de Bank of Japan (BoJ) loopt echter af in april. De kans is groot dat hij aan de kant wordt gezet, wegens de politieke druk om meer te doen om de yen te verzwakken en een einde te maken aan de inflatie. BoJ-bashing komt iemand als Abe misschien beter uit dan nieuwe ideeën vinden om de economie te hervormen.

Van de economie komt er allicht goed nieuws. Gesteld dat de LDP niet terugdeinst voor steun aan een verhoging van de verbruikstaks, kan er in 2013 in het vooruitzicht van de belastingverhoging een opleving van de bestedingen komen. Bovendien stijgt het aandeel van de 65-plussers in de bevolking voor het eerst boven 25 procent, nu 1 miljoen babyboomers met pensioen gaan. Op hun 65ste krijgen die toegang tot het pensioensysteem en dat zwengelt hun inkomen en hun uitgaven aan.

Japan kan in 2013 alle hulp van zijn gegoede gepensioneerden gebruiken. Niet alleen blijft de wereldeconomie slap, wat weegt op de Japanse export, maar als ook nog de spanningen tussen Japan en China aanhouden, dan gaat dat ten koste van de handel tussen de tweede en derde grootste economie ter wereld. Economisch komt Japan er dan bekaaider vanaf.

HENRY TRICKS

Een stoere nationalist als Abe kan de rol van een ‘Nixon in China’ spelen.