De draaischijf van het sociaal overleg

De voorbereidingen voor het interprofessioneel overleg gebeuren in alle stilte, ver weg van de televisiecamera’s, in de Nationale Arbeidsraad. 87 cao’s werden er al gesloten. Een blik achter de schermen van deze unieke instelling in Europa.

De sociale partners zijn unaniem lovend over de Nationale Arbeidsraad (NAR). “De NAR is van het grootste belang,” vindt Pieter Timmermans, directeur-generaal van werkgeversorganisatie VBO. “Hij geeft mogelijkheden om dag in, dag uit met elkaar te spreken. Zonder camera’s, zonder pers, zonder politiek, zonder achterban. Daardoor houden we het overleg draaiende.”

“De NAR is de draaischijf van het overleg,” zegt ABVV-voorzitter Rudy De Leeuw. “De interprofessionele akkoorden worden er voorbereid. Daarom ga ik zelf naar de NAR om de slagkracht te versterken.”

De vier functies van de NAR

De NAR verenigt functies: adviesverlening aan de regering, afsluiten van cao’s, kenniscentrum van het sociaal overleg en internationale activiteiten.

Adviesverlening aan de regering

Toen de NAR in 1952 werd opgericht (zie kader: Dam tegen het communisme), was het geven van adviezen aan de regering de belangrijkste functie. Het meest recente voorbeeld is het unanieme advies dat vorige week werd bereikt in het dossier van de welvaartsvastheid van de sociale uitkeringen.

In 2004 en 2005 (de periode die gedekt wordt door het jongste jaarverslag van de NAR) werden er 86 adviezen uitgebracht. De laatste tijd wordt de NAR overspoeld door adviesaanvragen: in juli alleen al een tiental. De verschillende werven van premier Guy Verhofstadt hebben daar veel mee te maken. Toch wordt soms, meer dan in het verleden, al eens geen advies gevraagd waar het eigenlijk wel gewenst zou zijn.

“Politici die adviezen moeten vragen aan de NAR nemen het niet altijd zo nauw met de procedures,” zegt Marc Leemans, nationaal secretaris van het ACV. “Zo kregen we voor het betaald educatief verlof een adviesaanvraag op 24 juli. We moesten op veertien dagen een spoedadvies geven, terwijl iedereen weet dat tussen 21 juli en half augustus de meeste mensen op vakantie zijn. Dat is niet ernstig.”

80 % van de uitgebrachte adviezen is unaniem. “Als een verdeeld advies wordt uitgebracht, dan verschuift het dossier naar de politieke lobbying,” weet Paul Windey, voorzitter van de NAR. “Unanieme adviezen geven macht en gewicht. Iedereen doet dan ook wat hij kan om het eigenbelang te overstijgen. Voor de werkgever geeft een unaniem akkoord stabiliteit en dat is belangrijker dan een via de politiek afgedwongen voordeliger regeling. Voor de regering is het moeilijk om naast unanieme adviezen te kijken.” Volgens Windey wordt slechts 2 % à 3 % van de unanieme adviezen niet gevolgd.

Afsluiten van cao’s

In 1968 kreeg de NAR er een taak bij: het afsluiten van cao’s. De cao’s die in de NAR worden gesloten, krijgen een nummer. Inmiddels is nummer 87 bereikt. “Er bestaan in het buitenland min of meer gelijkaardige instellingen, maar het afsluiten van cao’s is uniek,” zegt Paul Windey.

Cao 1 ging over het niet-concurrentiebeding en is nog steeds geldig. “Geen enkele van onze 87 cao’s is opgezegd,” meldt Windey trots. Sommige van die cao’s zijn mijlpalen en steunpilaren in het sociaal overleg. Zo bijvoorbeeld cao’s 5 en 9 over de syndicale delegatie en de ondernemingsraad.

Doorheen de tijd is de inhoud van de cao’s wel veranderd. Aanvankelijk ging het vooral om het toekennen van voordelen zoals het gewaarborgd minimumloon. Recentere cao’s hebben meer te maken met nieuwe thema’s zoals de relatie arbeid-gezin (tijdskrediet, ouderschapsverlof) of de bescherming van de privacy (e-mail, gebruik van videocamera’s op het werk, telewerk).

De cao’s van de NAR zijn bijna altijd kaderakkoorden die minimumnormen bevatten. De verdere uitwerking wordt geregeld in de paritaire comités en de ondernemingen. “Dan moet niet alles vanaf nul onderhandeld worden in sectoren of ondernemingen,” legt Windey uit. Een buitenbeentje is cao 74 over het tijdskrediet. “Die regelt veel zelf en dat lukt niet zo goed,” zegt Windey. “Als je vanuit de hoogte alles wil regelen, dan geraak je in de knoei.” Die cao is ook tekenend voor de verschuiving naar het tripartiete overleg (zie kader: Tegen de verdeel-en-heerspolitiek van de regering). Het tijdskrediet bevat ook een uitkering van de overheid en die wil dus ook zijn zeg hebben.

Kenniscentrumvan het overleg

“We hebben op sociaal vlak een van de beste bibliotheken van België,” aldus Paul Windey. “We zijn een sociaal kenniscentrum geworden, en de administratie en de regering doen vaak een beroep op ons. Want bij hen vervaagt de kennis. De kwaliteit van veel KB’s is schrijnend. Wij analyseren ontwerp-KB’s. Vaak zijn er belangrijke verschillen tussen beide taalversies. We onderzoeken wat de bedoeling van de auteurs is en nodigen hen ook uit.”

Vanuit die kennis kan de NAR ook eigen initiatieven nemen. Zo werd in 2005 een rapport opgesteld over de financiering van de sociale zekerheid. “Dat was door sommigen zelfs niet gewenst,” licht Windey toe. “Het werd de leidraad in de discussie over de welvaartsvastheid.”

Internationale activiteiten

Indien in het kader van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) nationaal overleg nodig is, dan gebeurt dat binnen de NAR. Belangrijker is de poging van de NAR om de Belgische overlegtraditie over te dragen naar Europa. Maandelijks vergadert een commissie die zich buigt over het omzetten van Europese aanbevelingen. “We zijn uniek in Europa,” zegt Windey. “We zijn het enige land dat sociale Europese richtlijnen heeft omgezet in nationale cao’s. Een derde van onze dossiers nu is Europees. En Europa probeert eenzelfde techniek als de onze te organiseren in andere landen.”

De werking van de NAR

De NAR is een autonome instelling die beheerd wordt door de sociale partners. Het budget van 2,5 miljoen euro wordt aangedragen door de FOD Arbeid. De NAR wordt geleid door het secretariaat (zie organogram), dat bestaat uit een voorzitter (Paul Windey), een secretaris en een adjunct (Jan Glorieus). De huidige secretaris Pierre-Paul Maeter wordt de nieuwe baas van de FOD Arbeid (in opvolging van de gepensioneerde Michel Jadot). Maeter wordt vanaf 1 januari 2007 hoogstwaarschijnlijk opgevolgd door Jean-Paul Delcroix, tot nu toe hoofd van de sociale studiedienst van het ABVV en enige kandidaat voor de functie.

Voorzitter Windey heeft ontslag uit de administratie genomen. Een KB geeft de voorzitter van de NAR een apart statuut, zodat hij onafhankelijk kan werken. Windey is contractueel benoemd voor onbepaalde duur, maar wel met een ambtenarenstatuut niveau 16, de op één na hoogste rang.

De secretaris zorgt voor de interne werking, zodat de voorzitter de handen vrij heeft om zich volledig met het overleg in te laten. “Ik probeer op alle vergaderingen aanwezig te zijn,” zegt Paul Windey. “Daardoor heb ik zicht op alle dossiers en dat is een enorm voordeel. Ik moet objectief blijven. Maar om naar unanimiteit te streven, is het belangrijk dat we elkaar goed verstaan.”

Het secretariaat wordt aangewezen door de sociale partners. Windey heeft een ACV-kleur, de secretaris is een FGTB’er, de adjunct-secretaris is gelieerd met het VBO. Unizo heeft geen formele post in het secretariaat, maar draagt wel mee de kandidaturen voor.

De NAR telt veertig eigen werknemers, onder wie tien stafmedewerkers. Zij stellen de basisdossiers op voor de sociale partners. “Dat zijn de beste mensen die er zijn binnen de overheid,” prijst Windey. “Ze hebben een ambtenarenstatuut en een gelijkaardig loon. Maar dit is een zeer aantrekkelijke job. Onze mensen zijn geboeid door hun vak. Ze hebben een grote verantwoordelijkheid over de dossiers. Het zijn allemaal juristen, meestal jonge mensen, want door het loon kunnen we hier geen ouderen aantrekken. Degenen die carrière willen maken, gaan na drie of vier jaar weg.”

De partners bevestigen die kwaliteit. “Het NAR-personeel is sterk verjongd de laatste jaren,” getuigt Marc Leemans. “Ik kan over hun werkstukken geen kwaad woord spreken.” Pieter Timmermans treedt dat bij: “De dossiers van de NAR staan echt op niveau. Het is ondankbaar werk, want die mensen komen niet naar buiten, niemand ziet hoe goed ze zijn. Wij trekken die dossiers altijd naar ons toe.”

Guido Muelenaer