de belofte van een financiële staatsgreep

Vreet Henry ‘Hank’ Paulsons ‘bad bank’ de kredietcrisis met huid en haar op? Of blijft het louter bij een niet-duurzame herkapitalisatie van de vrienden van Wall Street?

Het spijt ons, het was onze schuld, maar we zullen het nooit meer opnieuw doen.” Zo verontschuldigde Ben Bernanke, toen lid van de bestuursraad van de Amerikaanse centrale bank (Fed), zich in 2002 namens de monetaire autoriteiten voor de Grote Depressie van de jaren dertig.

Bernanke, tegenwoordig de voorzitter van de Fed, is blijkbaar een man van zijn woord. De voorbije maanden verdiende hij al een eerste standbeeld door via kordaat crisismanagement het financiële systeem overeind te houden. En nu zou een tweede bronzen lofbetuiging terecht zijn. Omdat hij samen met de Amerikaanse minister van Financiën Henry Paulson de moeder van alle reddingsplannen uit-tekende. De grondregel in dat reddingsplan is dat de overheid met belastinggeld de slechte schulden uit het financiële systeem haalt. De uitvoering van zo’n plan is echter een ander paar mouwen, en het venijn zal in de details zitten.

De slechte schulden overnemen om het banksysteem te reanimeren, dat is precies wat Paulson & co nu willen doen via de oprichting van een ‘bad bank’. Die bank krijgt van de Amerikaanse overheid een werkkapitaal mee van 700 miljard dollar. Dat is ongeveer een kleine 5 % van het Amerikaanse bbp; dat is dus niet weinig. Op een Belgische schaal zou zo’n Belgische ‘bad bank’ 17 miljard euro krijgen, genoeg om tegen de koers van afgelopen maandag 90 % van Fortis over te nemen.

Met dat geld zal Paulsons ‘bad bank’ de commerciële banken verlossen van allerhande ‘giftige’ activa gekoppeld aan Amerikaanse rommelhypotheken. Het gif wordt op die manier uit de maag van het banksysteem gepompt. En als die activa boven de marktprijs worden gekocht (een van die venijnige details), dan betekent dat ook een herkapitalisatie van het Amerikaanse banksysteem.

Opvallend is ook dat Paulson carte blanche wil. In een eerste versie van het offi-ciële persbericht stond letterlijk: “De acties van de schatkist kunnen niet worden herzien door gelijk welke rechtbank, wet of instelling.” Criticasters beweren: “Dit komt neer op een financiële staatsgreep. “Dit is een economisch Guantanamo”, vindt ook Ivan Van de Cloot, hoofdeconoom van de denktank Itinera.

Kans op succes?

Wil het plan een kans op slagen hebben, dan moet de negatieve spiraal van dalende huizenprijzen en het stijgend aantal wanbetalingen op hypotheken gebroken worden. “Daarom is het van cruciaal belang dat de hypotheken van de gezinnen met betalingsmoeilijkheden geherstructureerd worden. Dat is essentieel om tot een stabilisering van de huizenmarkt te komen”, zegt professor Erik Buyst (KU Leuven). Of de gezinnen geholpen worden, is op dit moment nog niet helemaal duidelijk, maar er is in elk geval in de VS heel wat politieke druk, zowel van Republikeinen als de Democraten, om niet alleen de banken, maar ook de gezinnen uit de nood te helpen.

Ook de ‘bad bank’ heeft er belang bij om de hypotheken van de gezinnen te herstructureren, kwestie van op termijn zoveel mogelijk geld te recupereren voor de belastingbetaler. De jaren dertig hebben aangetoond dat een ‘bad bank’ die ook de gezinnen helpt, haar activiteiten zelfs met winst kan afronden (zie kader Lessen uit de jaren dertig).

Blijft het plan-Paulson beperkt tot een herkapitalisatie van de Amerikaanse banken, dan wordt deze spiraal mogelijk niet doorbroken. In dat geval doen de VS louter aan symptoombestrijding, en roeien ze de wortels van de kredietcrisis niet uit. Nieuwe verliezen op hypotheekactiva zullen het verse kapitaal dan opnieuw wegvreten. Verlost van de slechte leningen kan het banksysteem weliswaar een nieuwe start nemen, en via verse hypotheekkredieten de huizenmarkt nieuwe zuurstof geven, maar zeker is dat niet. “Mogelijk willen de banken hun herstelde kapitaalbasis geen tweede keer riskeren op de hypotheekmarkt, en rantsoeneren ze dus verse kredieten”, zegt Ivan Van de Cloot.

Ook voor Erik Buyst is de oprichting van een ‘bad bank’ een noodzakelijk kwaad, maar geen wondermiddel. “Dit plan zal de banken zuurstof geven, maar een analoog plan in 1934 kon niet verhinderen dat het banksysteem in de tweede helft van de jaren dertig met een aanhoudende vertrouwenscrisis bleef kampen. Gezinnen stopten hun cash liever onder de matras, en de banken gaven met de schaarse deposito’s enkel krediet aan de overheid, en niet aan het bedrijfsleven of de gezinnen.”

Een meer structurele, maar controversiële oplossing is een grondige hervorming van het Amerikaanse belastingsys-teem, zegt Erik Buyst. “Dat is te weinig herverdelend. Een belastingvermindering voor de lagere inkomens kan de gezinnen meer ademruimte geven, ook om hun hypotheek af te lossen, en een belastingverhoging op de hoogste inkomens kan het plan-Paulson financieren.”

De lessen van het verleden

De geschiedenis leert dat een plan als dat van Paulson wel degelijk voor een keerpunt kan zorgen. Ervaringen uit het verleden leverden onderstaand draaischema op om bij een zware bankcrisis de schade tot een minimum te beperken:

Centrale banken moeten in de eerste fase hun rol als ‘lender of last resort’ voluit spelen, om de geldmarkten en het banksysteem overeind te houden. De Fed, de Europese Centrale Bank en andere centrale banken hebben die rol met verve gespeeld. Wel maakten ze de voorbije weken aan de politiek al duidelijk dat zij niet langer alleen de meubelen konden redden, en dat het aan de overheid was om de solvabiliteitscrisis bij de banken aan te pakken.

Richt een ‘bad bank’ op. Dat is een cruciale maatregel in elke bankencrisis om de slechte schulden (in dit geval de rommelhypotheken die door gezinnen niet kunnen worden terugbetaald) zo snel mogelijk uit de balansen van de banken te halen.

Help de gezinnen met betalingsmoeilijkheden om het probleem bij de wortel aan te pakken. Het is nog niet duidelijk of dat nu ook gebeurt.

Knikker de zwakkere spelers uit het banksysteem. Dat kan gebeuren via faillissementen en overnames. Een verdere fusiegolf in de banksector staat in de sterren geschreven. De decimering van het aantal spelers moet ook helpen de winst-mogelijkheden van de overblijvende banken te herstellen. “En banken zijn spotgoedkoop vandaag. Wie diepe zakken heeft, kan zaken doen. De deur staat wagenwijd open voor de vorming van een oligopolie”, zegt Erik Buyst

Hoopgevend aan deze crisis is de internationale samenwerking. Alle regeringen verbijten – voorlopig – zonder al te veel morren de zwakke dollar. “Dat is een enorm verschil met de jaren dertig, toen het ieder voor zich was”, zegt Erik Buyst.

De crisis mag niet onderschat worden. Japan maakte die fatale vergissing en betaalde daar veertien jaar lang de prijs voor. De VS hebben al bij al nog lang geaarzeld om het moederplan boven te halen. “Beter laat dat nooit”, zegt professor Rudi Vander Vennet (Universiteit Gent). “Maar hadden ze dit één jaar eerder gedaan, was de crisis niet zo geëscaleerd. De ernst van de situatie werd onderschat. Het bleef niet bij een liquiditeitscrisis die door de centrale banken kon worden opgelost. Het werd een solvabiliteitscrisis, waarbij het ingrijpen van de overheid als enige uitweg overbleef.”

En het eeuwige probleem met deze reddingsacties: hoe voorkom je de volgende crisis als de overheid elke keer weer een vangnet spant onder de waaghalzen? “Het is fundamenteel fout om de verliezen te socialiseren, maar het is nauwelijks te vermijden om de crisis te bezweren”, zucht Rudi Vander Vennet. Toch kan worden opgemerkt dat Bernanke en Paulson zo veel mogelijk de aandeelhouders hebben laten bloeden, vraag het bijvoorbeeld maar aan die van Lehman Brothers. “Maar banken failliet laten gaan, is een heel gevaarlijke oefening. Het is als een kampvuur maken op de droge heide”, zegt Peter Vanden Houte, hoofdeconoom van ING België. De banken zullen daarom vooral de rekening gepresenteerd krijgen in de vorm van strengere regels en kapitaalvereisten. Met het risico dat de slinger te ver in de andere richting doorslaat. (T)

Door Daan Killemaes