Celstraf voor sociale fraude is geen fictie meer

Een nieuw sociaal strafwetboek maakt een einde aan de criminalisering van ondernemers die domweg een inbreuk begaan. Maar echte criminelen kunnen eindelijk met harde hand worden aangepakt.

Amerikaanse cliënten weten niet wat hen overkomt als ze worden geconfronteerd met ons sociaal recht”, getuigt Bart Adriaens, vennoot van het advocatenkantoor Claeys & Engels. “Ze vragen om een compliance procedure op te starten omdat ze een investering in België plannen. Dan melden we dat hun zelfstandige medewerkers eventueel geherkwalificeerd worden als werknemers. Daar staat volgens de letter van de wet een gevangenisstraf van drie maanden op.”

” I can go to jail, reageren die ondernemers dan verbijsterd. Neen, zeg ik dan, want die sanctie wordt nooit toegepast. Sommigen klappen dan de deur dicht en zetten hier nooit meer een voet aan de grond. Gelukkig beëindigt het nieuwe Sociaal Strafwetboek deze dubieuze toestand. De situatie is minder flou.”

Echte schurken in vizier

Vanaf 1 juli worden gewone inbreuken op het sociaal recht alleen beteugeld met strafrechtelijke of administratieve boetes. “Ondernemers die domweg een overtreding begaan herstellen die gewoon, mits ze een administratieve boete betalen”, zegt staatssecretaris voor Fraudebestrijding Carl Devlies (CD&V).

“Ze blijven zo uit de buurt van het strafgerecht. Het gerecht heeft nu de handen vrij voor echte schurken, zoals de criminele netwerken van koppelbazen en complexe zaken. Zo’n vereenvoudiging gebeurt mutatis mutandis ook in fiscale zaken met het una via-beginsel. Er wordt slechts één scenario gevolgd bij inbreuken: het administratieve of het strafrechtelijke. Het gerecht onderzoekt criminaliteit, terwijl de administratie doet waarvoor zij bestemd is: geld innen.”

De administratie vindt dat een goede zaak, zegt Karel Deridder, de directeur-generaal die de inspectiediensten van de RSZ leidt. “Bij kleinere inbreuken gebeurt het dat het parket seponeert omdat er belangrijkere dossiers zijn. Maar zo’n sepot creëert wel wat ongenoegen bij mijn medewerkers die tijd in dat dossier hebben gestoken. Met de nieuwe wet kunnen we na een sepot de administratieve boete innen. Net zoals we ook kunnen doen met inbreuken tegen het arbeidsrecht.”

Vier strafniveaus

Vandaag gelden er nog veertig penale boetes en vijftien administratieve boetes in sociaal recht. Voortaan zijn er vaste sancties voor vier soorten inbreuken. Niveau 1 zijn lichte inbreuken, zoals het ontbreken van bepaalde vermeldingen in het arbeidsreglement. Daarvoor geldt alleen een administratieve boete tot 100 euro (door opcentiemen vermenigvuldigd met factor 5,5, dus 550 euro).

De meeste inbreuken, zoals het laat uitbetalen van het loon, vallen onder ‘gemiddelde zwaarte’. Daarvoor geldt een strafrechtelijke sanctie tot 500 euro of een administratieve tot 250 euro (maal 5,5). Een ‘zware inbreuk’ (niveau 3) is bijvoorbeeld het ontbreken van een individuele rekening (van de arbeidsprestaties van de werknemer). Hier kunnen beide boetes worden verdubbeld. Alleen de heel zware inbreuken ‘niveau vier’ kunnen worden bestraft met een gevangenisstraf, en wel tot drie jaar. De strafrechtelijke boete kan oplopen tot 6000 euro (maal 5,5). Ze geldt onder meer voor inbreuken die hebben geleid tot gezondheidsschade of een arbeidsongeval. Ook typische misdrijven door koppelbazen vallen hieronder, zoals inbreuken op de regelgeving over gedetacheerden, zelfstandigen of buitenlanders.

‘Valsheid en gebruik van valse stukken in sociaal strafrecht’ behoren ook tot deze categorie. Dit instrument geeft arbeidsauditoraten meer slagkracht. “Vroeger was de maximumstraf op sociale fraude een jaar. Dat is te laag om iemand in voorlopige hechtenis te nemen. Via de omweg van het gewone strafrecht werd dan valsheid in geschrifte ingeroepen. De bewijslast hiervan is erg zwaar. Nu is het veel eenvoudiger. Als het auditoraat stelt dat er mogelijk sprake is van socialezekerheidsfraude niveau vier, moet er niet meer gediscussieerd worden. Wie niet meewerkt of een gevaar is voor de samenleving, kan onmiddellijk in de cel vliegen”, zegt Adriaens.

Sociale zekerheid heeft in de nieuwe wet een apart hoofdstuk. De rechtsfiguur ‘sociale oplichting’ wordt ingevoerd. “Vanaf nu kan de rechtbank een straf opleggen bij onvolledige of onjuiste verklaringen die hebben geleid tot onterechte uitkeringen. Socialezekerheidsfraude kan eindelijk hard worden aangepakt.”

Socialefraudebendes

Karel Deridder beschrijft de ernst van deze criminele niche. “Sociale oplichting gebeurt door goed georganiseerde bendes. Fictieve personen en bedrijven onttrekken miljoenen aan de sociale zekerheid. Nu kan het gerecht veel gerichter kwalificeren, dus efficiënter optreden.”

Naast de gevangenisstraffen en de geldboetes, bestaan er ook bijzondere strafsancties, zoals het exploitatieverbod- of het beroepsverbod. Als een bestuurder voor een derde keer is betrokken bij een faillissement met RSZ-schulden, kunnen zijn medebestuurders mee aansprakelijk worden gesteld. “Die straf is een dam tegen steeds dezelfde figuren die een bedrijf opstarten, geen RSZ betalen, failliet gaan en een nieuw bedrijf beginnen. Ze vormen een bedreiging voor legitieme ondernemers”, zegt Deridder.

“Bestuurders kunnen in de toekomst van hun kandidaat-medebestuurders beter checken of zij betrokken zijn geweest bij een herhaald faillissement met RSZ-schulden, want zij kunnen bij een nieuw debacle persoonlijk aansprakelijk gesteld worden voor de niet-betaalde bijdragen”, zegt Adriaens.

HANS BROCKMANS, FOTOGRAFIE THOMAS DE BOEVER

Het gerecht heeft nu de handen vrij voor echte schurken, zoals de criminele netwerken van koppelbazen.