Boete voor politiek getreuzel: 400 miljoen euro per jaar

Volgend jaar begint de Europese Unie met de handel in emissierechten om de uitstoot van broeikasgassen te beperken. Ons land wil wel meedoen, maar loopt hopeloos achter met zijn wetgeving. Als we niet in actie schieten, moeten de bedrijven het gelag betalen: een jaarlijkse boete van 150 à 400 miljoen euro.

België heeft nog altijd niet de Europese richtlijn over verhandelbare emissierechten in zijn wetgeving opgenomen. Nochtans liep de deadline op 31 december 2003 af. Begin volgend jaar begint de Europese Unie met haar handel in CO2-certificaten om het broeikaseffect terug te dringen. Als voorbereiding op het nieuwe systeem moet elke lidstaat tegen 31 maart een nationaal allocatieplan op tafel leggen. Dit document legt de quota voor de energie-intensieve installaties vast. Maar daar is onze nationale klimaatcommissie nog lang niet aan toe. Na een hevige discussie ligt er nu een eerste voorstel van lastenverdeling op tafel.

Het Belgische compromis geeft ieder gewest zijn zin. Wallonië en Brussel moeten de uitstoot van hun broeikasgassen verlagen met respectievelijk 7,5 % en 4,1 % in vergelijking met 1990. Vlaanderen, dat het afgelopen decennium een veel sterkere industriële groei kende, krijgt een vermindering van 4,6 % ten opzichte van zijn uitstoot in 2001 opgelegd. De gewesten krijgen de opdracht deze doelstelling via interne maatregelen te realiseren. De federale overheid zal het geraamde saldo – 2,5 miljoen ton aan CO2-equivalenten – ophoesten door in het buitenland schone lucht aan te kopen.

Intussen dringt de tijd. Ondanks de belofte in het regeerakkoord bestaat er nog geen handleiding over het gebruik van de zogenaamde flexibele mechanismen, zoals de verhandelbare emissierechten. De bedrijven dreigen het slachtoffer van het politieke getreuzel te worden. De Europese richtlijn voorziet immers een boete van 40 tot 100 euro per ton CO2 waarvoor de ondernemingen geen emissierechten kunnen voorleggen.

“Ons land loost naar schatting 150 miljoen ton broeikasgassen de lucht in. Dat is al negen miljoen ton meer dan in 1990,” zegt Jan Kretzschmar, onderzoeksdirecteur van de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek ( Vito). “Nochtans moeten we tegen 2010 zakken naar 131 miljoen ton CO2-equivalenten. In de veronderstelling dat de betrokken bedrijven minstens 40 % van de totale uitstoot veroorzaken, hangt hen een jaarlijkse sanctie van 150 à 400 miljoen euro boven het hoofd.”

Rusland verkoopt zijn lucht niet

Tot nu toe rekende de regering nog op de aankoop van schone lucht in Rusland om haar doelstelling van -7,5 % te realiseren. Maar de voormalige sovjetrepubliek weigert voorlopig het Kyoto-protocol te ratificeren. Bij gebrek aan een concreet klimaatbeleid dreigt ons land dus hard tegen de milieulamp te lopen.

Kretzschmar: “Al meer dan een decennium lang engageren Belgische bewindslui zich tot zeer ambitieuze milieudoelstellingen. Toenmalig minister Miet Smet ( CD&V) beloofde al in 1991 de uitstoot van broeikasgassen met 5 % te verminderen. Een jaar later bevestigde ex-premier Jean-Luc Dehaene (CD&V) dat voornemen op de klimaatconferentie van de Verenigde Naties in Rio de Janeiro. Uiteindelijk keurde de paars-groene regering vorige legislatuur een reductie van 7,5 % tegen 2010 goed. Maar al die verklaringen houden te weinig rekening met de economische realiteit. Bovendien zetten de maatregelen te weinig zoden aan de dijk. Hierdoor bleef het energieverbruik in ons land heel die periode door stijgen. Volgens het Europees Milieubureau zal België bij een ongewijzigd beleid 15,4 % meer broeikasgassen in 2010 uitstoten. Het jongste Milieu- en Natuurrapport Vlaanderen ( Mira) bevestigt die cijfers. Tussen 1990 en 2003 nam het energieverbruik in Vlaanderen met bijna een derde toe.”

Mira wijt deze mislukking grotendeels aan een gebrek aan controle. Gelukkig zijn nog elf andere lidstaten in hetzelfde bedje ziek. Alleen Duitsland, Luxemburg, het Verenigd Koninkrijk en Zweden lijken hun doelstellingen te zullen halen. Het Kyoto-protocol dreigt dus een hopeloze zaak te worden, zeker nu Rusland zich net als Amerika wil terugtrekken. Drie weken geleden stelde EU-commissaris voor Energie Loyola De Palacio zelfs voor om van nul opnieuw te beginnen. Volgens De Palacio zullen de ondernemingen op het oude continent in de problemen raken als alleen de EU de uitstoot van broeikasgassen terugdringt. Als alternatief stelt De Palacio investeringen in hernieuwbare energiebronnen en kernenergie voor. Dat is koren op de molen van onze nationale minister voor Energie Fientje Moerman ( VLD), die al langer voor een heropening van het debat pleit. Maar Romano Prodi, de voorzitter van de Europese Commissie, floot zijn Spaanse collega onmiddellijk terug: Kyoto moet onverkort uitgevoerd worden.

“Je kan toch niet zomaar internationale afspraken aan je laars lappen,” beaamt Kurt Deketelaere, hoogleraar Milieu- en Energierecht aan de KU Leuven. “Jammer genoeg heeft de Europese Unie al maatregelen genomen zonder haar huiswerk eerst af te werken. De huidige richtlijn over verhandelbare emissierichtlijnen bevat nog tal van vraagtekens. Welke rechten krijgen nieuwkomers op de markt? Druisen de gratis quota niet in tegen het verbod op onrechtmatige staatssteun? Wat is de verhouding met de internationale handel in emissierechten van de VN?”

Een uitgewerkt draaiboek voor de concrete werking van het systeem bestaat nog niet, klaagt Deketelaere. Hij ziet geen enkele coördinatie met de andere richtlijnen, zoals de Europese energiebelasting en de flexibele mechanismen (investeringen om de uitstoot van broeikasgassen in de ontwikkelingslanden te verminderen). “Ten slotte is de overgangsperiode veel te kort. De definitieve tekst verscheen pas op 25 oktober 2002 in het Publicatieblad, maar moest tegen begin 2004 al geïmplementeerd zijn. Dat is gekkenwerk.”

Poel van onzekerheden

Jammer genoeg verdrinkt de nationale discussie over het Kyoto-protocol in een poel van onzekerheden. Zo bestaat nog altijd geen eenduidigheid over de juiste cijfers die gehaald moeten worden. Begin oktober vorig jaar maakte het Antwerpse chemiebedrijf 3M bekend dat zijn nieuwe productieproces de uitstoot van fluorgassen tot een absoluut minimum beperkt. Hierdoor zou ons land 25 tot 40 % van de vooropgestelde CO2-reductie realiseren. Eén dag later viel de zogenaamde Fraunhofer-studie uit de lucht, nog besteld door voormalig staatssecretaris Olivier Deleuze ( Ecolo). Volgens dit rapport kan België makkelijk met louter interne maatregelen zijn Kyoto-doelstellingen halen.

Kretzschmar: “Rationeel energiegebruik en besparingen zijn de maatregelen bij uitstek, maar we moeten realistisch blijven. Je kan moeilijk op korte termijn de isolatienormen in alle huizen controleren en verbeteren, of op alle daken in het land fotovoltaïsche zonnepanelen plaatsen. Zolang we ons gedragspatroon niet aanpassen, zullen we met de kraan open blijven dweilen. Alle Belgische huisgezinnen verspillen samen jaarlijks 50 miljoen kilowattuur aan elektriciteit – dat kost 7,5 miljoen euro – omdat ze hun videotoestellen niet uit de stekker halen wanner ze die niet gebruiken. En dat is peanuts als we aan alle andere huishoudelijke verkwistingen denken: verwarming, auto, koelkast, diepvries, verlichting, wasmachine enzovoort.”

Vorige maand bevestigde de Vito dat de prestatie van 3M ons land wel degelijk een besparing van 4,1 à 5,1 miljoen ton CO2-equivalenten oplevert. Hierdoor valt de Belgische verplichting terug van 19,6 naar 14,5 miljoen ton. Als de vermindering van het Antwerpse chemiebedrijf integraal aan ons gewest wordt toegekend, realiseert Vlaanderen in één klap de helft van zijn stabilisatiedoelstelling tegen 2005. Voorts schreef Dirk Fransaer, de gedelegeerd bestuurder van de Vito, dat voor de emissie van industriële processen – uitgezonderd de uitstoot van elektriciteitscentrales – het streefcijfer van Kyoto voor heel België nu al bereikt is. Bovendien zal de vrijwillige overeenkomst die de regering met de grootverbruikers van energie heeft gesloten, voor een bijkomende significante vermindering van de CO2-uitstoot zorgen.

Wel blijft nog onduidelijk hoe de federale overheid het Vlaamse benchmarking-convenant zal honoreren. Volgens dit akkoord verbinden niet minder dan 163 energie-intensieve bedrijven zich ertoe tegen 2008 tot de wereldtop van energie-efficiëntie te behoren. In ruil belooft het kabinet van minister-president Bart Somers (VLD) de ondernemingen geen bijkomende milieulasten, zoals een CO2-taks, op te leggen. Maar deze taak behoort tot de bevoegdheden van de federale regering, die zelf onderworpen is aan de Europese richtlijnen. Met andere woorden: onzekerheid troef.

Verzwakking van de nationale economie

Ook over de vraag over de verdeling tussen interne en externe maatregelen bestaat nog grote discussie binnen de nationale klimaatcommissie. Volgens de Vlaamse Milieu- en Natuurraad ( Mina) moet de regering aan de bedrijven een absoluut plafond van emissierechten opleggen om hun CO2-uitstoot tegen 2012 met minstens 15 % te verminderen. De elektriciteitssector zou zelfs een reductie van 30 % kunnen halen, aldus toezichthouder Creg.

Op dit ogenblik ligt er ook nog een voorstel van een Europese richtlijn over projectgebonden mechanismen op tafel. Na goedkeuring zullen bedrijven hun investeringen in uitstootverminderingen in ontwikkelingslanden in aanmerking mogen nemen voor hun totale emissiequota. Maar Mina wil deze bijdrage beperken tot maximaal 8 %. “Anders bestaat het gevaar dat het zogenaamde supplementariteitsprincipe in het gedrang komt,” zegt Bert De Wel van Mina.

De gewesten en de coalitiepartners binnen de nationale klimaatcommissie kibbelen nog steeds over de strategie om de doelstelling van het Kyoto-protocol te halen. “Puur theoretisch zijn verhandelbare emissierechten de beste oplossing om de uitstoot van broeikasgassen zo efficiënt mogelijk te verminderen tegen de laagste prijs,” besluit Lode Vereeck, professor Publieke Economie en Beleidsmanagement aan het Limburgs Universitair Centrum. “Schone lucht in Rusland kopen is namelijk veel goedkoper dan energiebesparende maatregelen in eigen land. Bovendien verrekenen de bedrijven de kostprijs van de uitstootreductie altijd in de prijs van het eindproduct, waardoor hun concurrentiepositie verzwakt en waarvoor de consument de rekening betaalt. Zo verzwak je de nationale economie.”

Intussen zwijgt de politiek als vermoord over de rol van de huishoudens en het transport in de uitstoot van de broeikasgassen. Electoraal gezien zijn bedrijven een veel aantrekkelijker melkkoe.Eric Pompen

eXtra informatie op www.trends.be Het advies van de Mina-raad over verhandelbare emissierechten.

Een artikel van professor Kurt Deketelaere (KU Leuven): ‘Kyoto in België’.

Eric Pompen

Alle Belgische huisgezinnen verspillen samen jaarlijks voor 7,5 miljoen euro aan elektriciteit omdat ze hun videotoestel niet uit de stekker halen wanneer ze het niet gebruiken.

De politiek zwijgt als vermoord over de rol van de huishoudens in de uitstoot van de broeikasgassen.