Bezoek Utopia

Waals-Brabant is berucht in Vlaanderen om zijn roze balletten en “tueurs”. De Université Catholique de Louvain en haar wetenschapspark dansen daar de balletten van het vernuft. Op 20 oktober 1972 riepen de Franstalige universitairen na 500 jaar samenleven in Leuven hun onafhankelijkheid uit. Is de UCL de voorloper van een zelfstandig en welvarend Wallonië ? Portret van een Waalse onderneming. Universiteiten worden fabrieken van nuttige kennis. En verdienen zo het recht op overheidsmiljarden.

Louvain-La-Neuve is jong, de stad heeft geen kerkhof. Thysville, Jadotville, Coquilhatville. In de kolonie werden steden genoemd naar de pioniers. Woitrinville bestaat niet, hoewel het academische stadje Louvain-la-Neuve met zijn 21.000 studenten in de gemeente Ottignies zo mag heten. Zonder de voortvarendheid van Michel Woitrin, oud-algemeen beheerder van de UCL, een Namurois, had België niet na 300 jaar opnieuw zijn new town. De militaire stad Charleroi werd gesticht in 1666. “In de jaren zestig werd me gezegd, wij kennen geen nieuwe stad met succes, in godsnaam, wat doe je ? Louvain-la-Neuve is geen les voor Wallonië, maar een experiment. Het is een succesvolle Waalse onderneming, een bewijs dat de Walen mits een wil en een strategie niet hoeven te blozen voor Vlaanderen. Ik ben een atypische Waal. Ik ben bereid op te komen voor een autonoom Wallonië met een band naar Brussel als ons politieke beleid kwalitatiever wordt. Dan moet ook de ondernemer hier maatschappelijk worden aanvaard. Je souffre de voir le dynamisme flamand et la lenteur wallonne,” bekent Michel Woitrin, levendig, pezig en voortreffelijk in het pak met lefdoekje. Een hooggeleerde met de uitstraling van een geldmagnaat. De overheid betaalde 25 miljard frank voor Louvain-la-Neuve, de privé-sector investeerde miljarden frank in huizen, labo’s en fabrieken. De huidige waarde van universiteit en stad is 100 miljard frank. De olievlek verspreidt zich. Aan het station van Ottignies verrijzen nieuwe kantoren, langs de rand van het woud stralen kokette bungalows. Michel Woitrin : “België zou sterker staan met een onderzoeksdriehoek. Ik ben fout begrepen, omdat ik me ook niet correct heb uitgedrukt in het beruchte interview met het studentenblad L’Ergot. Ik had nooit mogen zeggen Grand Bruxelles, ik bedoelde iets veel onschuldigers, een politiek-neutraal stedelijk systeem, een megapolis, een driehoek zoals Oxford, Cambridge en Londen of Lund, Stockholm, Uppsala of de Research Triangle in Noord-Carolina.”

Op de tafelranden

van Wallonië leeft de toekomst, het hart is ziek. Waals-Brabant, Oost-Luxemburg en Moeskroen hebben navelstrengen naar vitaal gebied buiten het Walenland. Op 20 jaar klom de bevolking van Waals-Brabant van 274.800 tot 336.500. De winkelstraten van Waver kunnen wedijveren met de hoofdstedelijke galerijen. De koopkracht van de driehoek Waver-Ottignies-Louvain-la-Neuve ligt 15 % hoger dan het nationale gemiddelde. De provincie zit niet vastgeklonken aan de negentiende-eeuwse mentaliteit die grote delen van Wallonië vernietigde. Prof. dr. Georges Allaert van de Universiteit Gent (UG) analyseert, hij is de Belgische specialist van de relatie tussen economie en ruimte : “Hoewel de Waalse rand rond Brussel inzake economische kracht veel bescheidener is dan de Vlaamse rand rond Brussel zit ook de Waalse gordel in de lift inzake omzet, toegevoegde waarde en investeringen. De traditonele Waalse stadsgewesten Luik en Charleroi boeren verder achteruit, Waals-Brabant wordt sterker.”

Michel Woitrin : ” Le pari est réussi, à froid on n’aura pas quitté Leuven, il fallaitla frousse de mourir. De Vlaamse studenten met hun spandoeken tegen de Franstalige bourgeois, de klassevijanden van Paul Goossens, speelden in mijn kaart. Ik was meteen een déménageur, Leuven werd te eng voor de KUL/UCL-universiteit. De logica was dat de UCL vertrok naar Wallonië zonder met Brussel te breken. Dat kon ik niet opbiechten aan mijn Franstalige vrienden, en zeker niet aan de Vlamingen, voor de verhuismiljarden gewaarborgd waren. Vandaag zou Louvain-la-Neuve niet meer mogelijk zijn, de politieke wil ontbreekt en de financiering ondraaglijk zwaar.” Een speelse glimlach volgt : “Waarom schenkt de KU Leuven ons geen historische steen van de Hallen aan de Naamsestraat op onze 25ste verjaardag ? Samen feesten kan, ook voor haar is 1997 een viering waard. We waren vijf eeuwen solidair voor we zelfstandig werden.”

De geleerdenstad

Geleerdenstad en universiteit beslaan 700 hectaren, het wetenschapspark van de UCL 220 hectaren. De professoren Barabas van Shell, Monsanto, American Home Products, IBA, Iris, Perlarom, Carmeuse, Lhoist, Nissan voelen zich thuis in de Waalse Akademgorod (zie kader : Spin-offs). Tussen de lijnen hoor je lichte kritiek op een falende synergie tussen ondernemingen en de UCL. 82 bedrijven 25 % buitenlandse en 12 miljard investeringen brachten 3300 banen naar Louvain-la-Neuve. Gemiddeld 1000 onderzoekscontracten per jaar voor 3 miljard frank, die leiden tot 1500 researchers voor bepaalde duur, staan de jongste jaren op het palmares. Hun Thank God It’s Friday-biertje drinken de onderzoekers tussen de laboratoria bij Patrick Hombergen van de Tennis Club du Parc, elfmaal Belgische kampioen.

In ’71 was het Waals-Brabantse universiteitspark een Belgische nieuwigheid. Buitenlandse voorbeelden waren het Cambridge Science Park en het Zuid-Franse Sophia Antipolis. Directeur-generaal Claire Demain van de UCL-Administration de la Recherche : “Belangrijk voor de werving waren en zijn de combinatie van stad en campus, de uitstekende wegverbindingen met Brussel en Namen, de nabijheid van de hoofdstad en Zaventem, plus de overvloed van groen en bomen. Op wandelafstand ligt een droom van een golfclub.” Monsanto landde in ’72 als eerste investeerder. Twee procent van de investeringen gaan naar kunstwerken, 80 frank per vierkante meter naar groen, slechts 40 % van de oppervlakte naar bebouwing. De mix van onderzoek, hightech-architectuur, beeldhouwwerken, universiteit en stad plus de nieuwe landscaping van tuinarchitect Wirtz hagen, bomen en paden snoeren de band tussen de universiteit en het wetenschapspark aan boeken resultaat. Bibliotheken, aula’s, feestzalen en sportvelden van de UCL staan gratis ter beschikking van de investeerders. “We zijn streng,” getuigt Claire Demain. “Labo’s zijn zeer welkom, eveneens fabrikanten met hightech-product, spin-offs van de UCL, bijvoorbeeld IBA en Ibis, plus dienstenbedrijven voor de universiteit en het wetenschapspark. Conctractueel wordt bedongen dat onderzoek waaraan onze academici hebben meegewerkt na korte tijd ter beschikking komt voor vrije verspreiding. We specialiseren het park niet, er is nu bijvoorbeeld een cluster van uitgeversbedrijven.” Het dochterpark van UCL in Seneffe (Henegouwen) geniet van de EU-steunmaatregelen Doelstelling I.

Het gevoelen van verstoting

“Ik had een gevoelen van verstoting, de wonde is intussen geheeld en de splitsing werd een positieve ontwikkeling voor de Franstaligen. Ze paste in de politieke logica van de Belgische decentralisering,” getuigt managementprofessor en UCL-intimus Philippe de Woot. Michel Woitrin vult aan : “De 21.000 studenten in Louvain-la-Neuve hebben nooit iets anders gekend en vragen niet waarom ze in een nieuwe Waals-Brabantse stad wonen. Bij de oudere hoogleraren vind je wrevel en verdriet, onder de jongere docenten niet.” Achter de beregende ramen van zijn zitkamer vlammen de herfstkleuren. Symbolisch woont Michel Woitrin in de kern van de stad. Hij merkt meteen op dat ze nog vele decennia moet groeien voor ze de lieflijkheid en de omvangrijkheid van Leuven evenaart. Michel Woitrin straalt : “Ik heb iets essentieels naar hier gekregen met volle medewerking van de Vlaamse minister van Verkeer Alfred Bertrand (CVP), een treinstation. Steden groeien rond een spoorweglijn. Jaarlijks wachten honderdvijftig gezinnen op een huis, vorige week kocht een echtpaar van Brasschaat een schitterend appartement aan het meer. België heeft in Louvain-la-Neuve een labo voor experimentele urbanistiek. Dit is een stad met weinig auto’s, met schone lucht, met lezingen, theaters, bibliotheken, boekhandels, 48 restaurants, filmzalen, binnenkort een mall voor winkelplezier, een Academie voor de Derde Leeftijd, jonge mensen, voetgangersstraten.” Michel Woitrin voerde een town and gown-politiek : “Ik hou van Cambridge, waar ik studeerde aan Queens College. Zo’n ambiance wil ik. De universiteit dialogeert op drie vlakken, interdisciplinair, intergenerationeel alle restaurants zijn altijd voor iedereen open en met de gemeenschap. De UCL heeft een Faculté Ouverte Politique, Economique et Sociale met driejarig onderwijs voor syndicalisten.”

De bietenboeren

van de hoogvlakte noemden de plek Les Terres Froides. De wind rukt aan de toques en de regenzeilen. Bier, hamburgers, worsten, muziekbands, rood aangelopen studenten ondersteunen de 24 H Vélos, de jaarlijkse fietscorrida (zie kader : Louvain-La-Nuit). Michel Woitrin : “Ik wil een goede burger zijn, efficiënter dan de staat. Ik kreeg verwijten, je bent voorbij je project geschoten, nu ben je ook al vastgoedontwikkelaar. Ik had liever geprofiteerd van een bestaand stadsweefsel, maar de socialistische burgemeester van Waver wilde geen katholiek bolwerk in zijn voortuin. In de velden bij Yves du Monceau de Bergendael mochten we wel bouwen. Mijn grote probleem met de architecten was hun plannen voor een campus. Ik wilde een stad, geen ivoren toren. De UCL heeft een Dienst voor Vastgoed en Promotie met beslissingen als, we hebben genoeg Italiaanse restaurants, we moeten een bloemenwinkel. Vastgoed is niet ons beroep, maar we deden het behoorlijk, niemand van onze diensten zit in de gevangenis om gesjoemel. Het Rekenhof schreef dat we gewetensvoller waren dan nodig.”

Apartheid in Leuven

Wetenschappelijk leidde de splitsing tot geen ravage, wat door de doemdenkers in de beide kampen werd voorspeld : Christian de Duve ontving de Nobelprijs voor Geneeskunde in 1974, de Francqui-prijzen blijven toestromen, de managementopleiding IAG van de UCL stak de Ecole Solvay voorbij als Belgische topschool, de onderzoeksbedrijven vormen een smakelijke banaan aan de oostzijde van de campus. Michel Woitrin : “Het peil van het wetenschappelijk onderzoek zakte bij de UCL noch bij de KU Leuven. Wat me niet verbaast. Ik zag in de jaren zestig dat de samenwerking tussen de twee vleugels van de unitaire universiteit zwak tot onbestaande was. De Vlaamse onderzoekers keken naar de Verenigde Staten, de Waalse onderzoekers eveneens. Ze wisten weinig van elkaar en de splitsing bezegelde deze toestand. UCL en KU Leuven zijn meteen nog internationaler geworden.” Hij schatert : “Bij een eerste officieel bezoek van de Vlaamse KU Leuven-alumni per trein hing op het station van Louvain-la-Neuve een spandoek met de groet Vlamingen Binnen.”.

De zelfstandigheid

verplichtte Louvain-la-Neuve tot zielsontleding. Rector Macq stichtte het ComitéUCL 575 voor een toekomstvisie in 2000 bestaat de universiteit 575 jaar. Philippe de Woot : “Op de eerste plaats komt het onderzoek, op de tweede de opvoeding, niet het onderwijs wat een technische opdracht is, op de derde, en dat is vernieuwend, le service de la société. Die drie taken worden multidisciplinair, internationaal en pluricultureel verricht. T.S. Eliott zei How much wisdom have we lost in knowledge, how much knowledge have we lost in information.” In 2010 telt de wereld 50 steden met over 20 miljoen inwoners : “De UCL brengt daarrond de urbanisten, de specialisten van de sustainable development, de opvoedkundigen, de economen en de ingenieurs samen.” Zeventig procent van de octrooien in Europa worden neergelegd door universiteiten. Philippe de Woot is voorzitter van de Waals-Brabantse hightech-onderneming IBA (zie kader : Spin-offs) : “De universiteit is de motor van de vernieuwing. Dat willen we ook stimuleren door cursussen voor starters. De faculteiten rechten, beheer en toegepaste wetenschappen doceren vanaf dit jaar het keuzevak ondernemen.” Les gens sont en panique in het Samber-Maas-bekken. Jaar in jaar uit horen zij onheilstijdingen over dalende omzetten, stijgende verliezen, sluitingen, afdankingen, zegt Philippe de Woot : “De zoveelste buitenlander bij FN werd aangevoeld als een voortzetten van de rampenreeks. Robert Collignon ziet de souffrance sociale réelle en reageert pragmatisch met zijn steun van 2,5 miljard frank. De vraag is of het evenwicht bewaard blijft tot de nieuwe performante Waalse kmo’s de sociale spanningen afzwakken. Collignon heeft weinig tijd en keuze.”

FRANS CROLS

VLAAMSE STUDENTENOPSTAND IN LEUVEN Paul Goossens en het Walen Go Home speelden in de kaart van Michel Woitrin. Hij wou weg uit Leuven omdat de stad te klein was voor de expansie van de unitaire universiteit. Hij zweeg jaren over zijn oogmerk om eerst de