“Bergop zie je wie de sterkste benen heeft”

Geert Noels is geen doemdenker. De financiële en economische ellende zal tanen, voorspelt hij. Tenminste als we het hoofd niet laten hangen. In zijn boek Econoshock, dat deze week verschijnt, schetst de hoofdeconoom van vermogensbeheerder Petercam de oorzaken en de gevolgen van de crisis. Trends sprokkelde vooraf wat gratis advies.

Ik moet zorgen dat ik het hoofd koel kan houden”, zucht hij. De immer afgetraind ogende Geert Noels ontvangt ons op het hoofdkwartier van Petercam in hartje Brussel. De kredietcrisis weegt op de vaak gesolliciteerde econoom. Hij wordt overstelpt met telefoontjes en mails. Zelfs het fietsen, zijn geliefde hobby, moet hij er tegenwoordig door laten schieten. “En dat is jammer, want dankzij het fietsen kan ik mijn mentale frisheid en weerbaarheid bewaren”, zegt Noels, die de impact van de crisis ten volle beseft. “Deze crisis is een heel grote schok die ons land buiten proportie treft en we moeten er heel snel lessen uit trekken of onze bevolking zal verder verarmen”, waarschuwt hij. Maar de financiële en economische ellende kunnen volgens hem ook een louterend effect hebben.

Hoezo?

GEERT NOELS (PETERCAM). “Wanneer je het systeem onder maximale spanning zet, komen de zwakke punten naar boven. En het valt mij op dat er in België heel veel zwakke punten duidelijk worden, zoals de verlamming in de politiek, maar ook problemen van organisatie en efficiëntie bij de overheid en bij bedrijven die te lang hun noodzakelijke herstructureringen hebben uitgesteld en daartoe nu veel sneller verplicht worden omdat ze met de rug tegen de muur staan.

“Daarom is dit een heel nuttige en heel leerrijke periode. Op zulke crisismomenten kunnen dingen gemakkelijker geregeld worden en daarvan moeten we profiteren om een soort nieuw globaal plan te maken. Het is nu duidelijk dat we onvoldoende concurrentiekracht hebben. Ook leiderschap en efficiëntie moeten verbeteren. Ik hoop bovendien dat de vakbonden lessen trekken uit wat nu gebeurt en zij meer voor tewerkstelling kiezen en minder voor het loonaspect alleen. Normaal zouden de sociale partners elkaar in zulke omstandigheden moeten kunnen vinden, in plaats van de confrontatie aan te gaan. Het zou in elk geval een heel krachtig signaal zijn. Maar misschien ben ik wel naïef ( grijnst).”

Volgens verscheidene ramingen kost de crisis tienduizenden banen.

NOELS. “Je moet niet excessief optimistisch zijn, maar ook niet buitensporig pessimistisch. Als de financiële sector uit de wurggreep raakt en de financiële markten normaliseren, komt er ook een inhaalbeweging voor projecten die nu volledig stilliggen. Onderschat het aanpassingsvermogen en de wil van de mens niet. Zelfs oorlogen overleven wij.

“Dit was een ongelofelijk zware schok met een gigantisch kapitaalverlies en enorme gevolgen. Als de genomen maatregelen werken, zullen de zwartgallige scenario’s niet uitkomen. Een recessie lijkt mij normaal, maar er zal een heel groot verschil zijn tussen de recessie in Europa en die in de VS. Bij ons is het een conjunctuurinzinking, terwijl het in de VS een structurele inzinking is. Eigenlijk begon die al in 2000 met verkeerde reacties op de technologiezeepbel en 9/11. De toen genomen maatregelen hebben de leverage en de schulden vergroot.”

De structurele handicap van Europa, die verdeeldheid bij crisismomenten, bezorgt de euro toch klappen?

NOELS. “Absoluut. Maar stel dat de euro er niet was geweest, dan zou het voor België, Nederland en de andere landen een ramp geweest zijn. Het feit dat de euro gespreid werd over een groter geheel is een enorm voordeel geweest. Landen als Denemarken of IJsland overwegen trouwens om tot de euro toe te treden. Die hebben het voordeel gezien van een munt met meer stabiliteit.”

Het komt dus allemaal goed?

NOELS. “Als je ervan uitgaat dat het een slechte droom is waaruit je wel zal ontwaken, ben je verkeerd bezig. Pas je zo snel mogelijk aan: uitgavenpatroon, levenshouding, misschien zelfs job en locatie. Dat geldt ook voor bedrijven. De écht goede bedrijven passen zich onmiddellijk aan en nemen maatregelen om te maken dat hun cashflows goed blijven. Colruyt is daarvan een goed voorbeeld. Bergop zie je wie de sterkste benen heeft, niet bergaf.”

Werd er genoeg gedaan om de crisis in te perken?

NOELS. “De plannen in Europa reiken zeer ver. Ik vind dat ze het plan-Paulson (naar de Amerikaanse minister van Financiën, die een reddingsplan voor de banksector uitwerkte, nvdr) overstijgen. Maar ze werden heel slecht verpakt. De algemene teneur was tot voor kort dat Europa niets deed. Niet waar! De Europese Centrale Bank (ECB) haalde het zware geschut boven. Maar de verpakking ontbrak.

“Op zo’n moment had José Manuel Barroso als voorzitter van de Europese Commissie of ECB-voorzitter Jean-Claude Trichet ons dat plan enthousiast moeten komen verkopen. Op zulke momenten van paniek is het heel belangrijk de mensen hoop te geven. Het volstaat niet om geld op tafel te leggen.

“Vergelijk het met een piloot van een vliegtuig dat een motor verliest. De passagiers panikeren, vooral als de piloot dan nog zegt dat de kans op een harde landing vrij groot is. Maar als hij zegt dat hij is opgeleid om dat vliegtuig veilig aan de grond te zetten, kalmeren de passagiers. Men heeft in Europa ook gekozen voor een figuur die niet te sterk was, omdat men ooit een heel sterke Commissievoorzitter had die presidenten en eerste ministers overvleugelde. En nu betalen ze daar de prijs voor. Jammer, een gemiste kans voor Europa.”

Gebrek aan leiderschap leidt tot een gebrek aan vertrouwen.

NOELS. “Je merkt dat mensen die nu het leiderschap op zich nemen, het gemakkelijker krijgen. De Franse president Sarkozy bijvoorbeeld, voor wat die nu tracht te doen, krijgt hij normaal gezien nooit zoveel steun.”

Er was nogal wat kritiek op premier Leterme over Fortis. Terecht?

NOELS. “De geschiedenis zal het leren. Alleen beschikt die over meer tijd om na te denken over de ontmanteling van Fortis, dan de premier dat bewuste weekend had. Als je in 48 uur een oplossing moet hebben of het is chaos, heb je niet de luxe om uitgebreid alle mogelijke opties te evalueren. En wetende dat de meeste medewerkers en adviseurs meer bezig waren met communautaire dingen dan met financiële zaken, is de oplossing zeker niet de beste maar absoluut ook niet de slechtste. We mogen heel blij zijn dat het geen IJsland-scenario is geworden. Men is heel streng geweest voor de regering, terwijl de alternatieven veel slechter waren en ik absoluut niet zeker ben dat de oppositie het beter zou hebben gedaan.”

De vraag is hoe het zo ver kon komen.

NOELS. “Het is ook een enorme les geweest dat je altijd goed bewust moet zijn van je zwakke punten en je af en toe eens moet stresstesten. Dat werd wat verwaarloosd.”

De banken pleiten onschuldig. De CBFA zegt dat die stresstests werden gedaan en dat het systeem stevig in elkaar zat.

NOELS. “Het was ook psychologisch, want je had die run on the bank. Eigenlijk moet je er als centrale bank rekening mee houden dat dit kan gebeuren en moet je een procedure hebben om het te vermijden, want een bankenrun is echt niet zo uitzonderlijk.”

Zou er zonder de ondergang van Lehman Brothers een crisis bij Fortis gekomen zijn?

NOELS. “Lehman opende de doos van Pandora. Zonder Lehman zouden we hier niet die paniek gehad hebben. Dat was echt een complete misschatting en een grove fout, want nu kost het de VS tien keer meer dan wanneer men Lehman had gered.”

Hebt u begrip voor de woede en frustratie van de vele Fortis-beleggers, die zich nog lang zullen roeren via juridische acties?

NOELS. “We leven in een maatschappij waarin iedereen verwacht meteen te worden gecompenseerd als er iets gebeurt. Je krijgt een ‘zondebokeffect’. Men wil schuldigen. Nu lijkt het wel alsof alle gekken en alle hebzuchtigen in de wereld zich hebben verzameld in de banksector. Maar stel eens dat een parlementaire onderzoekscommissie besluit dat het ook de schuld is van de 500.000 spaarders die hun geld hebben weggetrokken en daardoor de funding bij de banken onderuithaalden. Gaat men dan die 500.000 spaarders ook voor de rechtbank brengen?

“Een ander verhaal is dat van de Kaupthing-bank. Waarom moet België die spaarders vergoeden? Ik vind dat absoluut niet zo evident. Het is ook de fout van het systeem om banken toe te laten spaargelden op te halen in de vorm van een spaarboekje, zonder bij te dragen aan het garantiefonds, terwijl die bank ook geen Belgische banklicentie heeft. Volgens mij is er voldoende regulering, alleen moet men die beter toepassen. Een soort ‘eurozone-paspoort’ voor banken lijkt me toch evident. Als Kaupthing dat paspoort om hier te mogen opereren dan niet heeft, betekent het dat de ECB of de nationale centrale banken daar geen volledig toezicht op hebben.

“Er is een stuk normvervaging geweest. Spaarders hebben zich laten opjagen voor die laatste paar centiemen, zonder rekening te houden met de wetmatigheid in financiële markten dat er geen free lunch bestaat. Wie meer wil, neemt meer risico.”

Uw boodschap is ‘laten we die bladzijde omdraaien’?

NOELS. “Ja, we zouden beter nadenken over het verbeteren van de situatie zodat dit nooit meer kan gebeuren.”

Een zwaar zieke patiënt doorloopt doorgaans vier fasen: ongeloof, woede, depressie en tot slot berusting. In welke fase zitten we nu?

NOELS. “Er zijn al woedefases geweest en nu is het de fase van een redelijke depressie. We moeten naar de fase van aanvaarding en herstel. Zeggen dat het ergste achter de rug is, zou een mooie titel opleveren, maar dat kun je niet zeggen. Er gebeuren misschien nog zeer erge dingen. Maar: de paniekpiek die we twee weken geleden hebben gehad, valt nog maar moeilijk te overtreffen. Dat was echt extreem. We gaan nog piek-stressmomenten krijgen, maar niet meer zo’n culminatie. Dat maakten we nog maar drie keer eerder mee: in 1929, de jaren zeventig en in 2003. Intussen roepen sommigen: ‘schaf de beurs af!’ Waar slaat dat nu op? Dat betekent ook het einde van langetermijnsparen, gedaan met pensioenen, gedaan met verzekeringen. Dat is als de thermometer afschaffen voor zieken, omdat hij zou kunnen aantonen dat ze koorts hebben.” (T)

Door Bert Lauwers en Daan Killemaes