BEHOEDZAAM IN DE STORM

In de rails van de tram in Den Haag worden door de lakeien van de koningin elk jaar in september dikke touwen geslagen. Op die manier willen ze vermijden dat de vorstin vast komt te zitten als ze met haar gouden koets naar de Ridderzaal rijdt voor haar troonrede op de derde dinsdag van september.

De troonrede en de plannen van de nieuwe Nederlandse regering veroorzaakten dit jaar nauwelijks opwinding. In de begeleidende tekst van het overheidsbudget staat op elke pagina het woord behoedzaam, en daar springen de vonken echt niet van af. Wat in dit rimpelloze land nog enige commotie veroorzaakt, is de onverhoeds opgevangen opmerking van Koningin Beatrix die – niet wetend dat de microfoon al open staat – haar echtgenoot toefluistert even door zijn haar te strijken omdat het in de war zit.

VUURWERK.

Toch is er alle aanleiding voor enig vuurwerk. Ten eerste heeft het nieuwe kabinet grootse plannen op het terrein van de belastinghervorming en wil zij fors meer uitgeven aan infrastructuur (oplossen van het fileprobleem) en aan de zorgsector en het onderwijs. Men zou verwachten dat over dergelijke zware plannen gediscussieerd zou worden tijdens de behandeling in de Tweede Kamer en dat de oppositie enig weerwerk zou leveren. Maar op de oppositiebanken heerste matheid.

Veel dreigender zijn de donderwolken aan de horizon. De wereld staat tot zijn knieën in een moeras van onzekerheid. Wereldleiders zwalken en de wereldeconomie wankelt. Een diepe recessie is niet onwaarschijnlijk. In de afgelopen jaren werd in het buitenland het succes van het poldermodel geroemd. De cruciale vraag is of de dijken die de polder beschermen zullen standhouden onder het jarenlang beuken van zwaar economisch ontij. Niemand maakt zich zorgen. Dat is onterecht.

DOEMSCENARIO.

De recente ontwikkelingen in de wereldeconomie leiden inmiddels bij vele professionele voorspellers tot de angst dat de dagen van hoogconjunctuur en jubelbeurzen geteld zijn. Sweder van Wijnbergen, secretaris-generaal van het Nederlandse ministerie van Economische Zaken, schetste een paar weken geleden een doemscenario voor de volgende jaren. Annemarie Jorritsma, zijn minister van Economische zaken, floot hem terug omdat hij voor zijn beurt had gesproken.

Men kan echter moeilijk zeggen dat hij ongelijk had. In de Macro Economische Verkenningen, de publicatie van het Centraal Planbureau met voorspellingen over de volgende jaren, worden allerlei – duidelijk op het laatste ogenblik toegevoegde – onzekerheidsvarianten geschetst, die verband houden met het verhoogd risico van het uitblijven van groeiherstel in Azië en van mogelijke forse koersdalingen op de effectenbeurzen. Was de aanvankelijke voorspelling 3,5% groei voor 1999, pessimistische scenario’s komen nu in de buurt van 2,5%. Bij haar berekeningen voor de Rijksbegroting gaat de regering inmiddels uit van een behoedzaam scenario met een gemiddelde groei van 2,3% per jaar voor de periode 1999 tot en met 2002. Door sommigen wordt al 2% geroepen.

Voortdurend wordt de verwachte groei naar beneden bijgesteld. Men voelt de dreiging.

ARBEIDSMARKT.

Op dit moment gaat het economisch nog erg goed met Nederland. De Sociale Nota 1999, uitgebracht door het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, ademt deze sfeer. En niet zonder reden, want alle cijfers wijzen in de goede richting. Zo is het aantal geregistreerde werklozen tussen 1994 en 1997 gedaald van 486.000 tot 375.000 personen. De werkgelegenheid is in dezelfde periode toegenomen van 5,8 miljoen tot 6,2 miljoen personen.

Toch blijft het oppassen. Aan de ene kant zal in de toekomst de werkgelegenheid zich gunstig ontwikkelen om demografische redenen. Vergrijzing van de bevolking en verminderde toetreding door jongeren betekenen dat binnen nu en tien jaar de groei van het arbeidsaanbod sterk vermindert. Op dit moment zijn er al op vele plekken moeilijk vervulbare vacatures. Er is vooral een tekort aan mensen met een technische en een economische opleiding en aan mensen in de zorg. Door de huidige krapte op de arbeidsmarkt bestaat het gevaar dat dit zal leiden tot fors hogere looneisen in de aankomende CAO-onderhandelingen. Hoge loongroei gecombineerd met een mogelijke diepe economische recessie zou een ramp betekenen.

WERKLOOSHEID.

Ondanks de hoogconjunctuur van de afgelopen vier jaar staan er nog steeds een kleine 200.000 mensen geregistreerd als langdurig werkloos (langer dan een jaar). Het betreft vooral een groep van laaggeschoolden en etnische minderheden. Er is ook nog een groot aantal verborgen werklozen in de arbeidsongeschiktheid en in de bijstand. De breed gedefinieerde werkloosheid is nog erg hoog in Nederland, ondanks de jarenlange aanhoudende gunstige arbeidsmarktsituatie. Het veelgeprezen poldermodel slaagt er niet in om zelfs onder de meest gunstige omstandigheden iedereen aan het werk te krijgen.

Ik houd mijn hart vast wat er gaat gebeuren als straks een diepe recessie over ons heen komt. De sterkte van een relatie tussen een vrouw en een man wordt niet getest op huwelijksreis, maar bij financiële problemen en zorgen om de toekomst. Dat laatste geldt ook voor het poldermodel. Er is te veel stilte voor de storm.

Prof. dr. Jules Theeuwes is Vlaming en hoogleraar economie aan de Universiteit Amsterdam.

JULES THEEUWES