Yankees gezocht

Aan het hoofd van Lufthansa stond traditioneel een Duitser, aan het hoofd van Swissair een Zwitser, aan het hoofd van Sabena een Belg. Niet langer. Buitenlandse managers, vooral Amerikanen, doen hun intrede in deze van oudsher zeer nationaal getinte Europese luchtvaart- maatschappijen.

“Gewoon de beste man voor de job,” antwoordt Lufthansa koeltjes op de vraag waarom Frederick W. Reid op 1 april jongstleden werd benoemd tot president en chief operating officer van Lufthansa. Dat deze 46-jarige Amerikaan, geboren in San Francisco, met 14 jaar luchtvaartervaring bij onder meer Pan American World Airways en American Airlines geschikt is als topman van Lufthansa, daar twijfelt niemand aan. Dat hij de Amerikaanse en niet de Duitse nationaliteit heeft, is verwonderlijker. In de 71-jarige geschiedenis van de nationale luchtvaartmaatschappij van Duitsland is dit een primeur van jewelste.

Fred Reid is onderhand geen einzelgänger meer in de Europese luchtvaartwereld. Ook in april liet de SAirGroup, de eind ’96 opgefriste naam voor de Swissair Group, weten dat het de Amerikaan Jeffrey G. Katz had benoemd tot COO van Swissair. De 42-jarige Katz wordt op 1 januari chief executive officer van Swissair, ter opvolging van Philippe Bruggisser die president en CEO van de SAirGroup blijft. Jeffrey Katz, die diploma’s van Stanford en MIT op zak heeft, heeft er 17 jaar trouwe dienst bij AMR Corp opzitten. Hij begon er in ’80 bij de dochter American Airlines en werd in ’93 president van Sabre Travel Information Network, dat computerreservatiediensten verkoopt aan alle geledingen van de reisindustrie in meer dan 70 landen.

Dichter bij huis, meer bepaald in Melsbroek, werkt Jonathan Ornstein als CEO van Virgin Express (zie Trends 20 juni ’96, Mensen achter de Cijfers). Jonathan Ornstein, 40 jaar, geboren in New Rochelle in de staat New York, verdiende zijn sporen bij de herstructurering van United Express en de drastische turnaround van Continental Express. Hij werd naar Europa gehaald door Richard Branson na de acquisitie van EuroBelgian Airlines door zijn Virgin Group.

Cultuurschok is onvermijdelijk

Hoewel de expansie en de leiding van de no frills, low cost-luchtvaartmaatschappij Virgin Express Jonathan Ornstein op het lijf geschreven staat, gaat het hem niet altijd voor de wind. De logge bureaucratie, de zware fiscale en parafiscale druk, de hoge kosten van afhandeling en de monopolies op de meeste luchthavens ergeren hem mateloos. “Indien de arbeid hier door de overheid niet zo zou worden belast, zou ik de tewerkstelling van Virgin Express kunnen verdubbelen in twee jaar tijd,” schampt hij. Zijn directe, zeg maar zeer Amerikaanse, agressieve stijl valt alvast niet in in de smaak van het meer afgeborstelde BATC-management. Pierre Klees, gedelegeerd bestuurder van BATC dat de passagiersterminal in Zaventem uitbaat, zei vorig jaar zonder blikken of blozen aan Trends (zie 31 oktober ’96, Inside) : “Geen cowboystijl in mijn luchthaven. Virgin zal zich inpassen in onze structuur.”

Ook zijn landgenoten hebben soms last met de oude cultuur. “Indien iets hier niet wettelijk is, dan is het verboden,” commentarieerde Jeffrey Katz zijn nieuwe Zwitserse werkomgeving onlangs. Katz’ eerste weken in Zürich waren een schokkende ervaring. Iedereen converseerde in het onverstaanbare Zwitserse dialect, topmanagementvergaderingen waren in het Duits. Soms in het Engels. Maar zelfs dan waren communicatiestoornissen schering en inslag. Woorden en uitspraken die in het Amerikaans tot het normale, dagelijkse taalgebruik behoren, werden letterlijk opgenomen. Zijn speech voor het ombuigen van Swissair tot een “killer airline” werd dan ook door zijn werkgever met veel wenkbrauwgefrons onthaald. “Diplomatie is hier essentieel,” aldus Katz.

Jean-Marie Van den Borre, algemeen diecteur van Korn Ferry International Benelux, situeert de recente benoemingen in een bredere context. “De verandering komt door de internationalisering en globalisering van de grote en middelgrote bedrijven,” zegt hij. “Of het nu een Amerikaan is die CEO wordt, speelt op zich geen rol. De Europese luchtvaartmaatschappijen richten zich echter tot de Amerikaanse executive markt omdat daar ervaring én variatie voorhanden is. Waar moet je bij ons gaan zoeken ? Bij Air France ? Alitalia ? Sabena ? Je kan moeilijk de topman van SAS gaan weghalen voor de toppositie bij Swissair. Voor die man is dat geen echte promotie, geen uitdaging. De Europese luchtvaart werkte in een cocoon, ze was zeer nationaal en protectionistisch gezind. Ze is eenvoudigweg niet gewoon geweest om hard te vechten. Nu de concurrentie bikkelhard wordt, moet je de expertise gaan zoeken waar ze je kan vinden : de VS.”

Een soms pijnlijke ervaring

Niet alle Amerikaanse uitverkorenen houden het evenwel vol in de Europese luchtvaart. Een paar jaar terug riep Christian Blanc, sinds half september ex-voorzitter van Air France, de hulp in van Stephen M. Wolf en Rankesh Gangwal, twee United Airlines-veteranen. Het duo stond zelfs in de Amerikaanse luchtvaartannalen hoog aangeschreven omdat het de sociale onrust bij United kon omtoveren tot sociale vrede. United werd meteen de eerste luchtvaartmaatschappij met werknemersparticipatie : vakbonden en personeel houden de meerderheid thans van United Airlines-kapitaal aan. Gangwal en Wolf timmerden bij de Franse luchtvaartmaatschappij aan het yield-management (de opbrengst per zetel), bouwden het hub-and-spoke-netwerk uit, zetten een frequent flyer-programma op punt… Het mocht niet wezen. Beide heren wonen en werken intussen weer aan de overkant van de Atlantische oceaan, waar ze het slabakkende US Air herstructureerden tot het agressieve US Airways. Bij Air France bevestigt men evenwel dat Wolf en Gangwal een blijvende en positieve stempel op het Franse staatsbedrijf hebben gedrukt.

In ’94 deed de Italiaanse overheid beroep op twee Amerikaanse topexecutives, weliswaar van Italiaanse afkomst doch met opleiding en werkervaring in de VS. Hun bikkelhard management moest komaf maken met de aanhoudende verliezen van Alitalia. Wanneer het duo de zo noodzakelijke kostenbesparing wou doorvoeren, legden de vakbonden de luchtvaartmaatschappij lam. Tegen ’95 waren beide heren weg.

CATHY BUYCK

FRED REID (LUFTHANSA) Niet iedereen hier was even enthousiast met mijn benoeming

JONATHAN ORNSTEIN (VIRGIN EXPRESS) Hier houdt men liever verandering tegen dan dat men meegaat met zijn tijd.