Op de vlucht

Meer mensen zullen proberen te ontsnappen aan de gevolgen van de klimaatverandering. De meesten zullen in eigen land blijven.

Elke ochtend rijden tientallen bussen Dhaka binnen. De passagiers, beladen met pak en zak, hopen er een nieuw leven te beginnen. Volgens één schatting arriveren elke dag zowat 2.000 migranten in de uitgestrekte hoofdstad van Bangladesh. Bijna allemaal komen ze van het platteland, en voor de meesten is de impact van het veranderende klimaat een van de redenen om daar weg te trekken. Voor de enen is die impact een plotse ramp, voor anderen heeft het veranderende klimaat het leven er onhoudbaar gemaakt.

In 2023 en verder in de toekomst zal dat fenomeen toenemen. Afrika ten zuiden van de Sahara, Oost-Azië en de Stille Oceaan, en Zuid-Azië zijn het zwaarst getroffen. Sommige migranten zullen uit hun huizen verdreven zijn door extreem weer, verergerd door de stijgende temperatuur. Een recent voorbeeld zijn de buitengewone overstromingen in Pakistan in augustus en september 2022, die 33 miljoen mensen dakloos maakten. Het fenomeen La Niña, dat de neerslagpatronen over de hele wereld beïnvloedt, zou er ook toe bijdragen. In arme landen put de opeenstapeling van rampspoed de hulpmiddelen uit, waardoor elke nieuwe catastrofe meer schade berokkent.

De klimaatverandering heeft ook minder snel zichtbare effecten. De oogsten worden kleiner, stijgende zeeën bedreigen dorpen. De opwarming van de aarde vermenigvuldigt bedreigingen, en maakt andere drijfveren voor migratie, zoals armoede of conflicten, erger. De Wereldbank voorspelt dat tegen 2050 liefst 143 miljoen mensen (2,8% van de bevolking) in Afrika ten zuiden van de Sahara, Zuid-Azië en Latijns-Amerika in eigen land ontheemd zullen zijn als gevolg van traag werkende klimaatfactoren.

In tegenstelling tot wat paniekzaaiers bij ons beweren, zullen drie op de vier migranten in hun eigen land blijven. Die landen zullen van de rijke landen, die het meest verantwoordelijk zijn voor de historische koolstofuitstoot, steeds meer herstelbetalingen eisen. Dat zal een belangrijk thema zijn van de klimaatonderhandelingen in 2023. Een driejarige internationale dialoog over die kwestie moet volgend jaar afgerond zijn.

Klimaatvluchtelingen

Ondertussen zullen landen met grote groepen klimaatmigranten op zoek gaan naar manieren om het probleem op te vangen. Bangladesh beseft dat Dhaka de instroom niet kan verwerken en probeert migranten naar andere delen van het land te lokken met de belofte dat ze daar werk, plaatsen op school en een klimaatbestendige infrastructuur zullen vinden. Het meest opvallende voorbeeld is de havenstad Mongla, waar de bevolking na aanzienlijke investeringen de afgelopen tien jaar verdrievoudigd is. In Ethiopië en Ghana lopen gelijkaardige initiatieven.

De landen zullen ook proberen het hoofd te bieden aan het zeldzamere maar groeiende fenomeen van grensoverschrijdende klimaatmigratie, dat lang een bureaucratische blinde vlek is geweest. Officieel bestaat het statuut van ‘klimaatvluchteling’ nog altijd niet. Klimaatverandering is op zich doorgaans geen basis om asiel aan te vragen, in tegenstelling tot oorlog of vervolging.

De erkenning groeit echter, stelt Jane McAdam, die het Kaldor Centre for International Refugee Law aan de Universiteit van New South Wales in Australië leidt. In 2020 heeft het vluchtelingenagentschap van de VN (UNCHR) zijn richtlijnen een update gegeven. Nu pleit de organisatie voor een bredere bescherming van mensen die te maken krijgen met milieurisico’s. Het thema zal opnieuw aan de orde zijn op het Wereldvluchtelingenforum in december 2023. Het is echter weinig waarschijnlijk dat het officiële standpunt zal veranderen. Landen die minder kwetsbaar zijn voor de klimaatverandering willen geen formele verplichting om meer migranten op te nemen.

In de plaats daarvan zal de vooruitgang stapsgewijs verlopen. In 2022 creëerde Argentinië een speciaal visum voor mensen die ontheemd zijn door natuurrampen. Finland overweegt ook vluchtelingen te aanvaarden om klimaatredenen. Australië wil een regeling invoeren, die het voor de bewoners van de eilanden in de Stille Oceaan (een van de bevolkingsgroepen die het meest kwetsbaar zijn voor de klimaatverandering) gemakkelijker maakt de oversteek te maken voor seizoensarbeid. Op andere plaatsen worden gelijkaardige maatregelen besproken. Maar het beste wat de wereld kan doen, is nog altijd de opwarming van de aarde aanpakken door de uitstoot te verminderen.