Lage rente bedreigt levensverzekeraars

De overheid heeft de banken gered en stuwde de rente naar historisch lage standen om het economisch herstel aan te wakkeren. Voor levensverzekeraars is dat renteklimaat zeer ongezond. Mogelijk zelfs fataal.

Commotie vorige week bij onze noorderburen. Voor het eerst in de geschiedenis van het Nederlandse pensioenstelsel korten twaalf tot veertien pen-sioenfondsen op hun uitkeringen, vanaf 1 januari. Dat betekent dat 150.000 nieuwe gepensioneerden tot 14 procent minder van hun bijeengespaarde pensioenkapitaal uitgekeerd krijgen.

Oorzaak is de crisis. De financiële positie van de pensioenfondsen is zodanig verslechterd dat ze niet meer helemaal aan hun financiële verplichtingen kunnen voldoen.

Ook in ons land zijn verzekeringen populair als spaarproduct op lange termijn. Maar bij de levensverzekeraars die in België actief zijn, zit alles snor, benadrukt Assuralia, de federatie van de Belgische verzekeringsondernemingen. Voorlopig toch.

Pas als de rente weer stijgt, kunnen verzekeraars en pensioenfondsen opgelucht ademhalen. In het omgekeerde geval is het opletten. De kwestie is brandend actueel. Vorige week zakte de langetermijnrente in België voor het eerst onder de 3 procent. Het gaat om de rente op Belgische staatsobligaties met een looptijd van tien jaar.

Ook in Duitsland bereikte de langetermijnrente vorige week een nieuw dieptepunt van 2,33 procent.

Net als de Nederlandse pensioenfondsen moeten levensverzekeraars de bijeengespaarde kapitalen uitkeren aan de rechthebbenden als een groeps- of een levensverzekeringscontract ten einde loopt. Een levens- of groepsverzekering van het type Tak 21 – de populairste soort – biedt zelfs een minimaal gewaarborgd rendement op het ingelegde kapitaal.

In het eerste geval gaat het om een extraatje van gemiddeld 3 procent en voor een groepsverzekering is dat 3,25 procent (op de bijdragen van de werkgever) of 3,75 procent (op de bijdragen van de werknemer).

De clou van het verhaal? Als de langetermijnrente daalt, stijgt de waarde van al de toekomstige verplichtingen die levensverzekeraars moeten nakomen (zie kader De verraderlijke impact van een lage rente).

Looptijden verschillen

Meer nog, als de rentedaling structureel is, dan zitten levensverzekeraars met een probleem. Geert Noels, hoofdeconoom van Econowealth. “Levensverzekeraars kampen van nature met het euvel dat de gemiddelde looptijd van hun verplichtingen – van een levensverzekering zeg maar – veel langer is dan de gemiddelde looptijd van de beleggingsactiva die daartegenover staan.”

“Activa met een looptijd van pakweg 30 jaar zijn moeilijk te vinden. Obligaties met een looptijd van 30 jaar zijn dun gezaaid. Vastgoed is dan weer weinig liquide en het risico op overwaardering is reëel. Kortom, als de langetermijnrente daalt, stijgt de waarde van de toekomstige verplichtingen van de levensverzekeraars – hun passiva dus – in grotere mate dan de waarde van de beleggingsactiva die daartegenover staan. De balans is dan niet langer in evenwicht.”

Hoe langer de rente laag blijft, hoe meer dat evenwicht wordt scheefgetrokken. In de loop van 2008 en 2009 hadden de Belgische verzekeraars bovendien al nood aan een herkapitalisatie van 5,7 miljard euro. Gelukkig was 2009 een relatief goed beursjaar, in vergelijking met de crash van eind 2008. Saved by the bell, inderdaad. Nog een keer in 2010? Twijfelachtig.

Toxische activa

Het ultieme stress-scenario voor de levensverzekeraars: de langetermijnrente zakt naar 2,5 procent en blijft daar jaren hangen. Japan heeft aangetoond dat zoiets perfect mogelijk is. “Het kan niet anders dat levensverzekeraars op zoek gaan naar beleggingen in risicovolle activa die meer opbrengen”, zegt Noels.

Aandelen? Dat laat de op til zijnde financiële regelgeving maar moeilijk toe. Noels vreest dan ook dat levensverzekeraars verleid worden door activa die onderliggend toxisch zijn. Iets als de beruchte cdo’s ( collateralised debt obligations), met andere woorden, waar de bankensector helemaal aan onderdoor is gegaan.

Aanvankelijk had nagenoeg niemand iets in de gaten, want cdo’s kregen topratings toebedeeld dat het een lieve lust was. “Voor de levensverzekeraars is het net nog niet te laat”, benadrukt Noels. “De oplossing voor hun probleem ligt bij de beleidsmakers. Als zij de verzekeraars toelaten om hun contracten aan te passen aan de realiteit van een structureel lage rente, dan neemt dat al een groot deel van de stress weg.”

Hoe? De levensverzekeraars zelf halen sinds enkele jaren de gewaarborgde rendementen op individuele Tak 21-levensverzekeringen naar beneden, en ze bouwen ook almaar vaker clausules in het verzekeringscontract om die rendementen te kunnen aanpassen in de loop van het spaartraject. “Vraag is dan natuurlijk wat het verschil nog is tussen een gewoon spaarboekje en een Tak 21-levensverzekering”, zegt een bron.

Etienne de Callataÿ, hoofdeconoom bij Bank Degroof, heeft een alternatieve oplossing. “De overheid zou een indexsyteem kunnen invoeren, zodat de gewaarborgde rendementen op levensverzekeringscontracten gekoppeld worden aan de marktconforme langetermijnrente. Als die laatste vervolgens daalt, dalen de gewaarborgde Tak 21-rendementen automatisch mee. Maar het systeem zou uiteraard ook in de omgekeerde richting werken: stijgende gewaarborgde rendementen als de lange termijnrente stijgt.”

De gewaarborgde rendementen op levensverzekeringscontracten moeten hoe dan ook naar omlaag, als ook de rente laag blijft, vindt Noels. “Niks doen is geen optie, want dan zijn de gevolgen niet te overzien.” Assuralia benadrukt geen vragende partij te zijn om de gewaarborgde rendementen te verlagen. De levensverzekeraars volgen de situatie “met verscherpte aandacht” op, klinkt het.

Een waarnemer vraagt zich af of politici er wel zouden in slagen om alle levensverzekeraars samen rond de tafel te krijgen om een kwestie als de gewaarborgde rendementen te bespreken.

“Stel dat slechts één levensverzekeraar in zware problemen raakt door de lage rente, en al de rest niet. Zal de overheid dan ingrijpende maatregelen kunnen opleggen aan de volledige sector? Ik geloof nooit dat de onderlinge solidariteit zo groot zal zijn. Verzekeraars zijn er bijzonder beducht voor dat klanten zullen wegblijven, als de overheid signalen geeft dat één of meerdere spelers kampen met moeilijkheden. De verwarring en de onzekerheid bij het brede publiek zouden sowieso groot zijn.”

Door celine de coster, illustratie inge rylant

“De gewaarborgde rendementen op levensverzekeringscontracten moeten hoe dan ook naar omlaag” Geert Noels, Econowealth