Crisissen zijn uitdagingen

Een paar duizenden banen op de tocht, de Bel-20 die onder de 2000 punten zakt, en geld dat almaar duurder wordt. België staat voor een recessie. Maar zelfs dat heeft voordelen, ook voor bedrijven.

Spreek niet van crisis. Want het laatste wat iedereen wil, is paniek. “Maar zelfs zonder paniek verwacht ik dat 2009 sowieso een moeilijk jaar wordt”, voorspelt Marc Hofman, gedelegeerd bestuurder van de voedingsproducent Ter Beke. “Want iedereen zet de consumptie en de investeringen on hold, en daardoor treedt een groeivertraging op. Door alle paniekcommunicatie vrees ik dat we last zullen hebben van een selffulfilling prophecy die alles erger maakt: een ergere recessie omdat iedereen dagelijks communiceert over een recessie.”

Wanneer de enge definitie wordt gehanteerd – een periode waarin het reële bruto binnenlands product gedurende twee of meer opeenvolgende kwartalen daalt – is er inderdaad ook nog geen sprake van een recessie. De vijftien landen van de eurozone zagen volgens Eurostat in het tweede kwartaal hun economie krimpen met 0,2 procent. Toch gaat het IMF voor 2008 nog altijd uit van 1,3 procent groei, en van een weliswaar schamele 0,2 procent voor 2009.

Maar al beleven we dan geen recessie, het zijn wel degelijk minder goede tijden. “Tja, na vier, vijf jaar van economische groei mag je een correctie verwachten, en als het, zoals nu, een periode van zeer hoge conjunctuur was, dan is die correctie navenant”, vat de algemeen directeur van VKW-Limburg, Jos Stalmans, de toestand samen.

Slecht, nog slechter, en beter

De lijst van afvloeiingen die de bedrijfswereld de afgelopen weken aankondigde, is indrukwekkend. Volgens Agoria verdwijnen 3000 tot 4000 banen in de technologische industrie, bij de banken wordt voor 3000 jobs gevreesd, en in de textiel voor 2000, al is een deel daarvan al gesneuveld. Nog miserie nodig? Er staan 750 banen op de tocht bij de vrachtwagenproducent Daf in Oevel, 300 bij het IT-bedrijf EDS in Mechelen, 205 bij de zinkproducent Nyrstar, en 154 bij Janssen Pharmaceutica. Philips Lighting in Turnhout verlengt de contracten van 160 tijdelijke medewerkers niet, bij de beeldverwerker Agfa verdwijnen 300 jobs, en Uco sluit zijn laatste Belgische productievestiging in Zwijnaarde, waardoor 400 mensen op zoek moeten naar ander emplooi. Ook de tapijtproducent Domo (150), Volvo Trucks (400) in Oostakker, Volvo Cars (250) in Gent, en Bekaert Textiles (281) kondigden saneringen aan.

De meeste bedrijfsleiders met wie we praatten, zijn voor hun eigen bedrijf niet zo pessimistisch. Maar de toekomst oogt niet rooskleurig. Martine Reynaers, CEO van de gelijknamige aluminiumproducent, gaat ervan uit dat de conjunctuur zal afkoelen. “De voorbije jaren konden we altijd een omzetgroei van 10 procent realiseren. Dit jaar halen we die ook, maar 2009 wordt onzeker.”

Hebben we het ergste gehad? “Het moet eerst slecht worden, vooraleer het weer beter wordt”, is de stellige overtuiging van Michael Teacher, CEO van de luierproducent Ontex. Voor Ontex is hij niet zo pessimistisch, maar Teacher verwacht wel problemen bij zijn klanten, de grote retailbedrijven. “Zij zijn uiterst nerveus. Enerzijds omdat de kredietverzekeraars moeilijk beginnen te doen. De retailers krijgen minder snel hun kredietverzekering, omdat het de verleners zelf aan middelen ontbreekt. Maar zij voelen ook dat de consument het laat afweten, en zeker zijn niet-dagelijkse aankopen begint uit te stellen. Ik verwacht ook dat de auto-, elektronica- en inte-rieursector klappen krijgen de komende maanden.”

Geert Verellen, directeur investor relations van Delhaize Group, bevestigt dat beeld gedeeltelijk. “We merken dat aankopen bewuster en voorzichtiger gebeuren: minder transacties en minder items per transactie – zeker in de VS – en meer privatelabelproducten. In het tweede kwartaal steeg de omzet van ons goedkoop huismerk met 25 procent ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. Wat we ook zien, is een stijging in de omzet van vers bereide diepvriesmaaltijden, ter vervanging van een restaurantbezoek.”

Soms brengen bedrijven andere bedrijven in een lastig parket. “Sommige bestellingen worden geplaatst, maar niet afgehaald. Strikt genomen kun je dan naar de rechtbank stappen. Maar als je iemand in moeilijke tijden het mes op de keel zet, dan is die dat niet vergeten wanneer het weer beter gaat.”

De winnaars

Bij heel wat ondernemingen is het beeld van de recessie diffuus. Bij het chemiebedrijf Tessenderlo Group weegt de vertraging in de bouwsector op enkele activiteiten, geeft CEO Gérard Marchand toe. “Die daling compenseren we vlot met de landbouwproducten, want er is een sterke vraag naar veevoederfosfaten en meststoffen.”

Sommige bedrijven zijn ook recessiebestendig. Conservenproducenten als het Limburgse Scana-Noliko, maar ook makers van privatelabelproducten, zoals Ontex, omdat consumenten in barre tijden sneller de goedkopere versie van een product zoeken. Of de Leuvense technologieconsulent AE, vroeger bekend als Application Engineers. “Onze grootste beperking is nog altijd het vinden van goede medewerkers”, zegt gedelegeerd bestuurder Bruno Denys. “Er komt een vertraging, maar we zullen relatief goed standhouden. Bij de vorige crisis, in 2002-2003, zijn we net sterker kunnen groeien omdat er dan minder concurrentie voor personeel bestaat.”

Andere ondernemingen zitten in marktniches die de wind in de zeilen hebben. Soms zelfs letterlijk, zoals Hansen Transmissions. Dat zag in het boekjaar 2007-2008 zijn inkomsten stijgen met 26 procent tot 421 miljoen euro, en de nettowinst met 29 procent tot 31 miljoen euro. Ook de vooruitzichten zijn uitstekend: het orderboek zit vol tot eind 2009. Topman Ivan Brems verwacht voor volgend jaar een omzetgroei met 50 procent. “Hansen is voornamelijk actief in hernieuwbare energie. Alles wijst erop dat de exponentiële groei van die sector zal doorzetten.”

En dan helpt een sterke balans. Luc Sterckx, topman van de elektriciteitsproducent SPE/Luminus, merkt dat sommige windturbineprojecten wellicht sneller klaar zullen zijn dan gepland. “Er is een wachtrij bij de producenten van turbines. Maar wij financieren onze projecten grotendeels uit eigen middelen, dus elk project waarvoor we een bestelling doen, voeren we ook uit. Sommige concurrenten die dat met vreemd vermogen doen, kunnen dat blijkbaar niet, waardoor we sneller aan onze turbines geraken.”

“Als de financiële crisis één positieve kant heeft, is het dat ze duidelijk maakt dat je maar beter zelf je zaken op orde hebt gezet”, zei Voka-voorzitter Urbain Vandeurzen op het congres van de werkgeversorganisatie vorige week. Dat doen sommige bedrijven dan ook. Zo versnelt de farmagroep UCB haar transformatie van een chemie- en farmabedrijf naar een biofarmaceutische onderneming gefocust op ernstige aandoeningen, zegt CEO Roch Doliveux.

InBev blijft dan weer vasthouden aan zijn focus op sterkere merken, terwijl in crisisjaren toch het risico bestaat van een verschuiving naar goedkopere (huis)merken. “Sterkere merken geven betere marges. Dat leidt mogelijk tijdelijk tot volumeverlies, maar op termijn moet dit beleid, en het uitdunnen van de portefeuille door zwakkere en minder winstgevende merken weg te halen, een goede zaak zijn”, klinkt het.

Wat alle bedrijven doen, is de tering naar de nering zetten. Martine Reynaers: “We versterken onze kostencontrole en kijken kritischer naar lidmaatschappen van organisaties en andere kosten die vermeden kunnen worden. Ik zal trouwens het goede voorbeeld geven en bijvoorbeeld meer het openbaar vervoer gebruiken en minder een beroep te doen op taxi’s.”

Van de overheid verwachten de werkgeversfederaties, na al de inspanningen die werden gevoerd om de banken te redden en de waarborgen voor kredietverstrekking aan kmo’s te versoepelen, nog één belangrijke zaak. “Dat ze in oktober en november hun facturen op tijd betalen. Het is een kwalijke gewoonte geworden om dat uit te stellen tot na 1 januari. Door dat niet te doen, helpen ze een boel bedrijven en besparen ze zichzelf een pak verwijlintresten”, stelt Rudi Thomaes, gedelegeerd bestuurder van het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO).

Bye-bye investeringen?

Unizo-topman Karel Van Eetvelt maakt zich vooral zorgen over het vertrouwen in de banksector. “Ik pleit er voortdurend voor dat de consumenten en onze bedrijven hun vertrouwen moeten behouden in onze banken, maar die moeten dan wel hun rol blijven spelen als kredietverschaffer. Maar ik stel vast dat kredieten duurder worden, dat het langer duurt om ze te krijgen en dat de banken er minder beginnen te verstrekken. Wanneer de banken net als de consumenten de hand op de knip houden, dan vertraagt de economie.”

“Ik verwacht dat de banken de komende maanden wel een tandje bijsteken in hun marketing naar de ondernemingen. En we moeten het probleem ook niet dramatiseren”, sust Thomaes. “We hebben vorige week ons callcenter geopend, en dat heeft tot nu 65 bedrijfsdossiers behandeld. Je kunt dus niet zeggen dat er geen probleem is, maar evenmin dat het een uitslaande brand is.”

Het wordt moeilijker om geld te vinden voor investeringen, zelfs al beweren de meeste bedrijven daar nog geen last van te ondervinden. Volgens Hugo Ciroux, financieel directeur van het technologiebedrijf IPTE, “blijkt uit alle gesprekken met bankiers dat er duidelijk druk is om de prijs van geld te verhogen. Ik heb nog geen aanwijzingen dat ook de criteria voor kredietverschaffing strenger worden, maar als men bij dezelfde solvabiliteit een hogere marge aanrekent, komt het daar wel op neer.”

Ter Beke verwacht niet veel moeilijkheden om aan krediet te raken, zegt gedelegeerd bestuurder Marc Hofman, “al zal het wel tegen een hogere kostprijs zijn dan vandaag”. Toch kijkt hij ook naar andere mogelijkheden. “In plaats van traditionele bankfinanciering zullen we meer aandacht hebben voor bijvoorbeeld leasing en andere financieringsvormen.”

Andere ondernemingen hebben geen last van strengere banken. Callataÿ & Wouters, een softwarefabrikant die de kernactiviteiten van een bank aan de gang houdt, heeft zelfs in deze tijden geen noemenswaardig kredietrisico. “Wij staan vooraan in de rij. Als wij stoppen, ligt de bank plat”, weet salesdirector Johan Martens. Onder andere Kaup-thing Bank is een klant. “Er is een brief vertrokken naar de beheerders met de vraag ons als geprivilegieerde schuld-eiser te beschouwen, zodat wij hun systeem live kunnen houden.”

Ook wie jarenlang een conservatief financieel beleid heeft gevoerd, plukt daar nu de vruchten van. “We hebben een hoog eigen vermogen en een gezonde cashpositie”, zegt Bart Claes, de gedelegeerd bestuurder van de kledingketen JBC. “We kunnen voldoende cash genereren die ons in staat stelt om onze groei te financieren, zonder te moeten aankloppen bij de banken of externe financiers.”

De voordelen

Crisissen zijn uitdagingen, schreef André Leysen. En dus heeft de economische malaise ook enkele voordelen. Zo wil de halfgeleiderproducent Melexis, vooral leverancier van de kwakkelende automobielindustrie, zelfs meer vreemd vermogen aantrekken. Een ambitieuze doelstelling. “We willen bijkomende financiering aangaan om een ‘oorlogskas’ te hebben. De crisis zal de sterke spelers van de zwakke scheiden. Dat kan tot opportuniteiten leiden”, stelt financieel directeur Karen Van Griensven.

“Bedrijven moeten aan hun kosten werken, meer innoveren en anticyclisch durven inzetten op de groeimarkten”, somt Thomaes de belangrijkste uitdagingen op. “Maar vooral zouden we erin moeten slagen onze technologische voorsprong in cleantech te vertalen in wereldleiderschap.”

De vakbonden zullen wellicht meer aandacht krijgen voor werkzekerheid dan voor loonsverhoging. “Onderschat niet dat we ten opzichte van onze buurlanden, zelfs met Nederland, met een loonkostenhandicap van 12 procent zitten”, weet Stalmans. “Ik hoor van bedrijven dat ze er praktisch niet meer in slagen om nog Nederlanders aan te werven. Een verschil van 12 procent is niet houdbaar.”

Karel Van Eetvelt trekt zich aan andere zaken op. “Ik heb liever moeilijke onderhandelingen in een goed economisch klimaat, dan de huidige, waarbij aan beide kanten wordt geroepen dat niets kan. Het positieve vind ik vooral dat ik merk dat bedrijven, weliswaar noodgedwongen, creatiever worden om de kosten te drukken en toch te blijven groeien. Dat is op iets langere termijn positief. En aan die voorbeelden moeten andere ondernemers zich spiegelen.” (T)

Door Luc Huysmans