Amerikaans topinstituut Buck toont de weg naar een gezonde oude dag

Het prestigieuze Amerikaanse Buck Institute onderzoekt al twintig jaar hoe we lang gezond kunnen leven. Eric Verdin, de Belgische CEO van het onderzoekscentrum, schetst de weg naar zo’n gezondere oude dag.

Stiekem hopen we bijna allemaal dat we 100, 110 of zelfs ouder worden. Maar veel belangrijker is de vraag hoe we gezond oud kunnen worden. Dat ‘langer beter leven’ is al twintig jaar het motto en de drijfveer van het Buck Institute for Research on Aging, ‘s werelds eerste onafhankelijke onderzoeksinstituut dat volledig focust op de biologie van veroudering. Het in San Francisco gevestigde instituut wordt sinds 2016 geleid door de 62-jarige Luikse arts en professor Eric Verdin.

Het Buck Institute telt zo’n 250 onderzoekers en heeft een model dat vergelijkbaar is met dat van het VIB, het Vlaams Instituut voor Biotechnologie. Ook Buck lanceert start-ups om het basisonderzoek om te zetten in medicijnen. Zo trok Unity Biotechnology, een van de vijf start-ups van Buck, vorig jaar naar Nasdaq. Het is nu al een half miljard dollar waard.

Al is Unity uiteraard lang niet alleen en wordt wereldwijd koortsachtig gewerkt aan de ontwikkeling van potentiële medicijnen om de veroudering af te remmen. Zo’n antiverouderingspil is voor de farmasector het equivalent van de heilige graal. Maar het jarenlange onderzoek van het Buck-instituut heeft ook het enorme belang aangetoond van andere maatregelen om gezonder oud te worden. En die zijn vaak verrassend simpel. Met andere woorden: u hebt het grotendeels zelf in de hand.

Wat is het doel van het Buck Institute?

ERIC VERDIN. “We hebben geleerd hoe sterk de link is tussen het verouderingsproces en de vele chronische ziektes die gepaard gaan met veroudering. We willen die band nog beter begrijpen om ervoor te zorgen dat mensen langer gezond leven. Er komt nu wel veel lawaai uit Silicon Valley over onsterfelijkheid en al die onzin. Maar niemand is serieus aan het werken aan onsterfelijkheid, ervoor zorgen dat een mens 130, 150 of desnoods honderden jaren zou kunnen leven. Mensen willen langer leven, maar niet als langer leven langer ziek zijn betekent. Want naarmate we langer leven, zullen velen een steeds groter deel van hun leven lijden aan ernstige chronische ziektes.

“We weten dat op de leeftijd van 65 jaar, 85 procent van de bevolking minstens één chronische ziekte heeft, en 60 procent minstens twee. Dan spreken we over vormen van kanker, ALS, parkinson, diabetes type 2 enzovoort. En weet dat over vijftig jaar zowat 40 procent van de westerse bevolking ouder dan 65 zal zijn. Mijn excuses voor al dat slechte nieuws, maar op de leeftijd van 80 zal 30 procent van jullie alzheimer ontwikkelen. En als het alzheimer niet is, zal je waarschijnlijk artritis of diabetes hebben of je gehoor hebben verloren.

“Al die ziektes worden gedreven door eenzelfde proces: veroudering. Dat heeft niet alleen sociale maar ook enorme financiële gevolgen. Denk aan de impact op onze gezondheidszorg. Socialezekerheidsstelsels dreigen kopje-onder te gaan. We staan inzake veroudering op een historisch keerpunt, zowel maatschappelijk als wetenschappelijk.”

Wat kunnen we wel verwachten? Gezond leven tot 110?

VERDIN. “Momenteel sterft de meerderheid van de mensen in het Westen gemiddeld op 88 jaar. Dat cijfer stijgt elk jaar met twee maanden. Als we dat de volgende vijftig jaar volhouden, komen we in de buurt van 100, zeker als de snelheid waarmee nieuwe medicijnen worden ontdekt, toeneemt. Dus het idee dat mensen gemiddeld tot hun honderdste zullen leven en nog gezond kunnen zijn, is helemaal niet gek. Wat daarna zal gebeuren, weten we niet. Misschien zullen er spectaculaire ontdekkingen zijn. Maar slechts heel weinig mensen worden ouder dan 115. Het lijkt daar te plafonneren, dus moeten we aannemen dat dat de maximale levensduur is.”

Wat bepaalt de veroudering?

VERDIN. “Je bent uiteraard niet dezelfde persoon als tien jaar geleden. Het menselijk lichaam, of het nu je huid of je beenderen is, wordt voortdurend onderhouden en hersteld. We hebben geleerd dat die processen van onderhoud en herstel geactiveerd kunnen worden. Je kan ze in overdrive zetten. Dan gebeuren magische dingen. Als je de vraag zou stellen wat de impact is van je genen op langer leven, vergeleken met die van je levenswijze of de omgeving waarin je leeft, zeggen de meesten dat de genen dat voor 75 of 80 procent bepalen. Nochtans wordt lang leven voor 93 procent bepaald door je omgeving, en slechts 7 procent door je genen. En je kunt zelf de duur van je leven en je gezondheid verbeteren via voeding en beweging. Al bestaat daarover veel verwarring en improvisatie, omdat zoveel data opduiken over wat je gezond kan maken. Zeker het debat over voeding gaat alle kanten uit.”

Wat heeft uw onderzoek dan geleerd over voeding?

VERDIN. “We boeken veel vooruitgang in het begrijpen van de rol van voeding in langer leven. Moeten we voor een dieet met weinig vetten gaan? Of een met weinig proteïnen of koolhydraten? Of moeten we gaan voor vasten, of voor een zogenaamd ketogeen dieet (op basis van een minimale koolhydraat- en eiwitinname en een verhoogde vetinname, nvdr)? Dat zijn allemaal vragen waarop we werken. Zo wisten we al uit oude experimenten op muizen dat die een spectaculaire toename van de levensverwachting toonden als ze minder te eten kregen.

“Wel, we kunnen nu steeds beter bewijzen dat dagelijks periodiek vasten het onderhoud van het lichaam en het immuniteitssysteem activeert. Velen van ons eten van zeven uur ‘s ochtends tot elf uur ‘s avonds. Eten beperken tot acht tot tien uur per dag – en dus zestien tot veertien uur niets eten – kan een zeer krachtig positief effect op onze gezondheid hebben, krachtiger dan een of ander dieet. Periodiek vasten activeert een proces, autofagie. Het betekent jezelf eten. Zonder voeding begint het lichaam eigen cellen te eten. Het wonderbaarlijke is dat het eerst de vuilnis verwijdert: verkeerd gevouwen eiwitten, die leiden tot ernstige problemen in de organen, worden eerst verteerd. Ik volg zelf een regime van 8 tot 16. Dat betekent dat als je ontbijt om 8 uur, je om 16 uur je laatste maaltijd neemt. Voor velen is dat heel zwaar, maar je kan bijvoorbeeld ook het ontbijt overslaan, starten met de lunch en dineren om 20 uur. Dan kom je ook aan je acht uur. En als acht uur niet lukt maar tien uur wel kan, garandeer ik je dat je al veel problemen zal elimineren.”

En lichaamsbeweging?

VERDIN. “We weten dat lichaamsbeweging een van de sterkste antiverouderingsmedicijnen is. Mensen die regelmatig bewegen, leven langer en veel gezonder. Ze lopen 40 procent minder kans op de chronische ziektes waarover ik het had. We hebben dus heel wat onderzoeksprogramma’s om te proberen te begrijpen wat precies in die beweging de levensduur doet stijgen. Vast staat dat je daarvoor zelfs niet zoveel moet oefenen. Draagbare toestellen met bewegingssensoren, zoals de Fitbit, roepen op dagelijks 10.000 stappen te doen, maar waarom eigenlijk? Daar is geen wetenschappelijke basis voor. Het is gewoon een rond getal. Uit studies blijkt dat 4500 stappen volstaan. Dat is een wandeling van 20 à 30 minuten. De daling in mortaliteit en onderdrukking van alzheimer, kanker en diabetes type 2 die je daardoor krijgt, is opmerkelijk.”

Een pil die iedereen gezond houdt tot 100 jaar zou natuurlijk ideaal zijn. Zal dat ooit mogelijk zijn?

VERDIN. “Ja, al zijn voeding en beweging nog belangrijker dan pillen. Uiteraard wil iedereen een pil die je gewoon moet slikken en ervoor zorgt dat je langer leeft, terwijl je niet gezond leeft. Maar zo werkt het niet. Nogmaals, als je langer wil leven, moet je bewegen. Je moet geen marathon lopen. Elke dag 20 minuten wandelen volstaat, iets wat de meesten niet doen. Als mensen zich bewuster zouden zijn van de data over hoe krachtig beweging is, zouden er meer beginnen te wandelen. Ons instituut wil daarvoor een bron van informatie worden. We willen met onze website een zeer sterke opvoedkundige component toevoegen aan Buck, door bewijzen en data te bieden over hoe we gezond moeten leven. Ik heb er zelf een blog over: www.buckinstitute.org/blog.”

Maar zijn er medicijnen die de levensduur verlengen?

VERDIN. “We werken zelf aan medicijnen, maar er bestaan eigenlijk al middelen waarop wordt gesprongen, zoals metformine, een medicijn tegen diabetes type 2. Uit onderzoek blijkt dat diabetici die metformine nemen, langer leven dan niet-diabetici. Ze hebben ook minder kanker, minder diabetes type 2, minder hartaanvallen en minder alzheimer. We hopen dat metformine een antiverouderingseffect zal tonen en zo misschien het eerste echte antiverouderingsmedicijn wordt. Het is wel nog niet getest op mensen in een langetermijnstudie, maar dat klinisch onderzoek komt er, op 3000 niet-diabetici. En onze start-up Unity Biotechnology werkt aan een potentieel medicijn dat verouderende cellen doodt. Onderzoek op muizen leert dat die met dat middel 35 procent langer leven en beschermd zijn tegen veel chronische ziektes. Dat wordt niet als een antiverouderingsmiddel aangekondigd, omdat er nog geen regelgevend kader voor is. Dus zal het worden ingezet tegen één ziekte per keer. De eerste zal artritis zijn, de tweede glaucoom.”

Hoe duur is een product als metformine?

VERDIN. “Het laatste dat we willen, is een versnelling van de ongelijkheid in de maatschappij. Metformine bestaat al ongeveer honderd jaar en is niet beschermd door een patent. Het kost een patiënt 28 dollarcent per dag. Al zal de volgende generatie medicijnen die wordt ontwikkeld, een stuk duurder zijn. Zo werkt het farmamodel nu eenmaal.”

Slikt u het zelf?

VERDIN. ( aarzelend) “Ja, zoals veel mensen in het domein van veroudering. Ik neem het omdat het geen neveneffecten heeft. En we weten uit studies dat het echt de levensduur verlengt in alle diersoorten waarop we het hebben getest. Kijk, ik ben 62, op die leeftijd maak je de afweging: extra gezondheid versus de risico’s op complicaties. Het is heel anders voor iemand van amper 40 die in je dokterskabinet komt en een medicijn wil voor de komende 40 jaar.”

U onderzoekt het nut van metformine, terwijl bijvoorbeeld het fel gemediatiseerde resTORbio werkt aan een middel dat het aantal infecties bij bejaarden sterk doet dalen. Wordt het ideale antiverouderingsmedicijn een cocktail van producten, vergelijkbaar met de huidige generatie hiv-remmers?

VERDIN. “We bestuderen die medicijnen een per een. Als ze efficiënt blijken te zijn, kunnen we in een volgende fase onderzoeken of ze te combineren zijn.”

Verwachten we niet te veel van dat soort producten?

VERDIN. “Neen. Er is veel opwinding over wat gaat gebeuren. Over pakweg vijf jaar zullen we weten of zulke producten ook voor mensen kunnen werken. We geloven trouwens ook dat een heel nieuwe generatie van nieuwe geneesmiddelen die in de pijplijn zitten, een diepgaande impact zal hebben op de menselijke gezondheid.”

Wordt dat het einde voor de enorme massa vaak twijfelachtige producten die beweren een gunstige impact te hebben op de gezondheid en die nu vooral online te koop worden aangeboden?

VERDIN. “Ik ga ervan uit dat sommige supplementen mogelijk bijdragen tot iemands gezondheid. Maar het Buck-instituut werkt enkel op basis van bewijzen, niet op beloftes. Veel mensen willen geld verdienen door supplementen te verkopen, en eerlijk gezegd kan het velen niet schelen of ze werken of niet, zolang ze er maar geld aan verdienen. Daarom ook willen we ons op de kaart zetten als een betrouwbare bron van informatie en advies.”

Samengevat: de belangrijke elementen om gezond lang te leven zijn voeding, lichaamsbeweging en medicijnen?

VERDIN. “Er is nog een vierde: slaap. Veel mensen slapen niet genoeg, wat onze hersenfunctie beïnvloedt, en dus ook wat je eet. Na een slechte nacht gaan mensen al minder gedisciplineerd om met hun eten en beginnen ze vaak slechte voedingskeuzes te maken. Ze eten met andere woorden slecht. Twee slechte nachten op rij veranderen al je insulineweerstand.” (wat kan leiden tot diabetes type 2, nvdr)

Wat is een slechte nacht?

VERDIN. “De meeste mensen hebben ongeveer zeven uur slaap nodig. Maar uit ons onderzoek blijkt dat het voor veel mensen moeilijk is een goede slaaphygiëne te behouden. Kunstlicht van tv of tablet, smartphone of pc stuurt signalen naar de hersenen die de slaap verstoren. ‘s Avonds niet staren naar een helder scherm is belangrijk voor de kwaliteit van je slaap. En zoals wel geweten, wordt je slaappatroon ook verstoord door ‘s avonds laat te eten of alcohol te drinken.”

Wat met vaccins?

VERDIN. “Die maken deel uit van de traditionele geneeskunde, die ook zegt dat je jaarlijks op doktersvisite moet, je cholesterol en bloeddruk in de gaten moet houden, na je 50ste een darmonderzoek moet laten doen, enzovoort. Ik ben nog altijd verrast door het beperkte aantal mensen dat een griepvaccin neemt, terwijl alleen al in de VS jaarlijks 28.000 mensen sterven aan griep of complicaties ervan, omdat ze niet gevaccineerd zijn. Onbegrijpelijk.”