Het beste van Trends in 2021: Trump zet een turbo op een economie van haat

Enkele internetfora en Facebook: meer hadden de relschoppers niet nodig om de bestorming van het Amerikaanse parlement te organiseren. Nieuwszenders en sociaalnetwerksites verdienen miljoenen aan die polarisering. Uittredend president Donald Trump heeft een turbo gezet op een economie van haatzaaierij en complottheorieën in de Verenigde Staten.

Donald Trump liet zich vorige week van zijn meest controversiële kant zien door eerst op te roepen om de bekrachtiging van de verkiezingsuitslag in het Amerikaanse parlement te verstoren, en na de bestorming van het Capitool te melden dat hij hield van de neonazi’s en de relschoppers die er een spoor van vernieling hadden achtergelaten. Een volle dag later veroordeelde hij alsnog het geweld, dat zou zijn gepleegd door “infiltranten” ¬ linkse herrieschoppers die zijn fans in diskrediet probeerden te brengen. Nochtans zijn veel daders al geïdentificeerd als Trump-fans, neonazi’s en Holocaustontkenners.

“Het is een los verband van extremisten. Er is geen centrale organisatie”, zegt de onderzoeksjournalist Judd Legum. Hij bijt zich vast in de lakse houding van het Amerikaanse bedrijfsleven tegenover extreemrechts. “Die relschoppers kijken op naar Trump. Voor hem hebben ze het Capitool bestormd. Met wat tweets en posts op sociale media heeft hij hen naar Washington gelokt. Daarin zinspeelde hij op geweld en intimidatie. ‘It will be wild’, zei hij.”

De mobilisatie van de radicale aanhang van Trump kostte dus weinig geld en moeite. Dat geldt bij uitbreiding voor het hele ecosysteem van haatzaaierij en complottheorieën dat onder Trumps presidentschap floreert. Trump is de spil van een economie waar een allegaartje van opportunisten en grote bedrijven van meeprofiteren.

Complotten voor het plebs

Hoe groot Trumps achterban is, is moeilijk in te schatten. Bij de presidentsverkiezingen haalde hij 74 miljoen stemmen, maar daar waren ongetwijfeld kiezers bij die op iedere Republikeinse kandidaat hadden gestemd. Ongeveer 15.000 mensen zouden hebben deelgenomen aan het protest in Washington, van wie enkele duizenden het Capitool hebben bestormd. Die 15.000 diehards zijn gerekruteerd via klassieke sociale media en gespecialiseerde internetfora, waaronder Donald.win.

Experts in online-extremisme signaleerden al weken dat op Facebook en gespecialiseerde internetfora werd opgeroepen om de bevestiging van de verkiezingsresultaten door het Amerikaanse parlement met geweld te verstoren. De relatief obscure internetfora, die samen een paar miljoen vaste leden tellen, winnen aan belang, nu de bekende sociaalnetwerksites die discussiegroepen weren. Donald.win was vroeger r/theDonald, een populaire subsectie van Reddit over Trump, die haar aantal volgers in drie jaar zag verdubbelen tot 800.000. Tot Reddit de boel afsloot.

Zulke gespecialiseerde internetfora zijn goedkoop om te runnen. De server- en de beheerskosten zijn laag. Een tiental mensen volstaat om een website met enkele miljoenen maandelijkse bezoekers in de lucht te houden. Financieel zijn al die nichesites niet van belang, maar ze zijn wel de broedplaats van waanzinnige en invloedrijke complottheorieën. Zo is de invloedrijke QAnon-beweging ontstaan, waarvan het bekendste lid, Jake ‘bizonkop’ Agnelli, prominent aanwezig was bij de bestorming van het Capitool. QAnon-aanhangers geloven dat er een wereldwijd en heel machtig netwerk van satanistische pedofielen bestaat, waarvan prominente Democraten zoals Hillary Clinton lid zijn en waartegen Donald Trump strijdt.

“Die internetfora maken de complottheorieën waarmee conservatieve nieuwszenders, zoals Fox News, miljoenen kijkers en de bredere Trump-aanhang radicaliseren”, zegt Legum. “Er gaat een soort witwasoperatie aan vooraf. Onlinenieuwssites, zoals The Washington Times, berichten kritiekloos over verhalen die ze op die obscure internetfora vinden. Zonder dat ‘nieuws’ te checken nemen Fox News en andere populaire tv-zenders het over. Nu herhaalt Fox News bijvoorbeeld de leugen dat het Capitool bestormd is door vermomde linkse anarchisten. Die geruchten zijn gelanceerd op dezelfde sites die gebruikt werden voor oproepen om het Capitool te bestormen.”

De meeste extreemrechtse internetfora ogen spartaans. Zij kunnen geen grote adverteerders aantrekken en zoeken naar alternatieve inkomsten. Een voorbeeld is het internetforum 8kun, het vroegere 8chan, dat in de problemen kwam door de afscheidsbrieven van en de verafgoding van racistische massamoordenaars. De beheerder, Jim Watkins, wordt door sommigen gezien als Q, de verspreider van de QAnon-complottheorieën. De Amerikaan woont in Japan en was voordien varkensboer in de Filipijnen. Hij bekostigt de site deels met zijn bijverdienste: hij schrijft en verkoopt erotische romans en audioboeken, onder meer via Amazon.

Professionelere en dus duurdere netwerksites, zoals Parler en Gab, zoeken een leefbaar businessmodel. Ze presenteren zich als niet-politiek correcte maar volwaardige alternatieven voor Facebook. De toekomst van Parler is ook onzeker, nu het de IT-infrastructuur van Amazon niet meer mag gebruiken. Het heeft wel de miljardairsfamilie Mercier achter zich, die haar kapitaal vergaarde met fondsenbeheer. Ze werd bekend als geldschieter van Steve Bannon, even een vertrouweling van Trump, en Cambridge Analytica, de onlinemarketingconsultant die zowel de verkiezing van Trump in 2016 als de brexit probeerde te forceren. Gab, dat de bestorming van het Capitool live streamde, mocht geen geld ophalen via crowdfunding van de Amerikaanse beurswaakhond SEC. Het verkoopt nu een soort erelidmaatschappen.

Miljoenen voor de elite

Een andere, ietwat elitaire groep verdient wel grof geld aan het rondbazuinen en aanvaardbaar maken van complottheorieën en haatzaaierij. Het gaat om mediapersoonlijkheden, van wie sommigen vooral online actief zijn, zoals Ben Shapiro met The Daily Wire. Die website bestaat amper vijf jaar en is nu populairder dan CNN en Fox News op Facebook.

Fox News, de grootste Amerikaanse nieuwszender, ontpopte zich tijdens de ambtstermijn van Trump tot een propagandakanaal voor de president. Er werken enkele grootverdieners. Sean Hannity, Lauren Ingraham en Tucker Carlson domineren de primetime van Fox en verspreiden de complottheoriëen van de internetfora naar een breder publiek. Ze presenteren zich als opiniemakers en niet als nieuwsankers, maar hebben desondanks meer aanzien bij de kijkers. Hoewel hun gortige uitspraken af en toe adverteerders wegjagen, blijft Fox News zijn kijkcijfermagneten belonen met een vast loon tussen 5 en 25 miljoen dollar. De inkomsten van Sean Hannity, inclusief extra’s, zijn volgens Forbes sinds het aantreden van Trump met 20 procent gestegen, tot 43 miljoen dollar.

Hun rol van superverspreider spelen ze niet zonder risico. Verschillende sleutelfiguren, van wie Alex Jones van Infowars de bekendste is, zijn de voorbije jaren van Twitter en Facebook gegooid en verloren zo de connectie met hun miljoenenpubliek. Daardoor zagen ze hun inkomsten fors terugvallen.

Miljarden voor de tv-zenders

Al bij al zijn die miljonairs nog kleine garnalen. Fox News draait volgens het onderzoeksbureau SNL Kagan een jaaromzet van 3 miljard dollar. Ongeveer een derde komt uit reclame, de rest van de kabeloperatoren die Fox News in hun tv-pakket aanbieden. Fox News, waarvan de cijfers weggemoffeld zijn in de holding van de familie Murdoch, zou ook enorme marges hebben. Voor de pandemie bedroegen die meer dan 50 procent van de omzet. Dat succes inspireert. Intussen zijn nog zeer rechtse nieuwszenders opgericht, zoals Newsmax, Sinclair en One America News Network. Zij profileren zich als rabiate Trump-fans en worden nu actief gepromoot door Trump en zijn entourage. Fox News is uit de gratie gevallen, omdat de zender na de presidentsverkiezingen al vroeg de strijdstaat Nevada toewees aan Joe Biden.

Hoofdbrekers voor Facebook en co

De grote techbedrijven, die de voorbije jaren goed geld verdiend hebben aan Trump, vielen vorige week op door hun reactie. De verbanning van Trump door Twitter springt het meest in het oog. Maar ook Facebook en YouTube (van Google) hebben Trump zo goed als geblokkeerd, net zoals de profielen van QAnon-aanhangers en andere extremisten. De timing is niet alleen ingegeven door de onlusten, want Trump heeft al meermaals de regels overtreden. Maar nu hij aftreedt en de Democraten aan de macht komen, hoeven de techgiganten geen zware repressailles te vrezen.

Zeker Facebook en Google laten veel geld liggen met hun banvloeken. Volgens de verkiezingswaakhond Open Secrets gaven Trump en aanverwante groepen in de aanloop naar de presidentsverkiezingen bijna 300 miljoen dollar uit aan onlinereclame, bij de vorige verkiezingen was dat slechts 80 miljoen. Ook hier zien we dus een Trump Bump. Die advertenties zijn bekritiseerd voor hun polariserende toon en leugens. Bij Twitter was de winst eerder immaterieel. Een analist berekende in 2017 dat Trump door zijn sensationele tweets voor zowat 2 miljard dollar aan gratis reclame en trafiek zorgt.

Maar de miljardenomzetten van de techreuzen kunnen wel tegen een stootje. Hun houding heeft ook te maken met het toegenomen risico op enorme schadeclaims van slachtoffers van extremisten. Zo heeft de advocate die voor Trump de complottheorie over gehackte stemcomputers verspreidde, al een schadeclaim van de fabrikant aan haar been van maar liefst 1,3 miljard dollar. Er is goed verdiend aan haat en complottheorieën, maar nu komen de facturen binnen.

Reputatieschade dreigt voor grote bedrijven

Meer dan 120 Republikeinse parlementsleden bleven ook na de bestorming van het Capitool verzet aantekenen tegen de uitslag van de presidentsverkiezingen. Zij onderschrijven zo de complottheorie over massale kiesfraude in het nadeel van Donald Trump.

De onderzoeksjournalist Judd Legum bracht deze week naar boven dat die geradicaliseerde Republikeinen in de voorbije legislaturen samen zo’n 16 miljoen dollar aan donaties ontvingen van twintig grote bedrijven. Hij stelde zijn lijst op op basis van officiële data. De belangrijkste sponsors zijn de telecomoperatoren AT&T en Comcast, gevolgd door onder meer Walmart, Deloitte, PWC, EY, Google, Pfizer, Amazon en Microsoft.

De donaties dateren van voor de verkiezingsoverwinning van Biden. Bovendien geven de meeste van die bedrijven vergelijkbare bedragen aan Democratische politici en hebben ze het geweld van de voorbije dagen publiekelijk veroordeeld. Maar hun donaties zullen wel nauwlettender in het oog worden gehouden. Lees meer