Enrons pijp is uit

President en chief executive officer (CEO) Kenneth Lay wilde van Enron de wereldleider in energie maken: “Een energiesupermarkt met een merknaam zo sterk als Coca-Cola.” Tot in oktober het management bekendmaakte dat de winst van de voorbije vijf jaar neerwaarts herzien moest worden, en dat het bedrijf 1,2 miljard dollar diende af te boeken op het eigen vermogen. Enron deed dit niet in een persbericht, maar terloops, tijdens een conference call met analisten. In principe zou die afboeking een non-event zijn _ dat gebeurt wel vaker zonder dat de aandelenkoers een krimp geeft _ maar voor Enron klonken plots de doodsklokken. Het bedrijf moest het immers hebben van het vertrouwen van investeerders en klanten. En dat vertrouwen ging plots verloren. Niemand geloofde nog het ingewikkelde verhaal van Enron, niemand wou nog wat te maken hebben met de Texanen. Ook bleek dat Enron pakken schuld uit de balans hield via een complex web van dochtervennootschappen. De Amerikaanse beurswaakhond SEC startte een onderzoek naar transacties waarin financieel directeur Andrew Fastow is betrokken. Concurrent Dynegy leek Enron nog over te nemen, maar krabbelde terug toen er nog meer lijken uit de kast vielen.

Enron presenteerde de belegger al jaren ondoorzichtige en onvolledige financiële verslagen, goedgekeurd door huisaccountant Arthur Andersen. Geen enkele analist kon zich nog door het financiële kluwen worstelen. Niemand wist welke activiteiten winstgevend waren. Zelfs Lay begreep het karakter van de contracten niet die verantwoordelijk waren voor de bekendgemaakte verliezen. Lay ligt nu onder vuur voor zijn hands-off managementstijl. Maar analisten, beleggers en journalisten lieten zich door Enron overbluffen. Wall Street gaf koopadviezen, zolang het goed ging.

Kenneth Lay groeide op op een boerderij in Missouri. Hij studeerde economie aan de University of Missouri en begon zijn carrière als bedrijfseconomoom bij Exxon. Hij diende bij de Navy en het Pentagon, voor hij het tot assistent-professor economie aan de Washington University schopte. Lay werkte ook voor de federale energieregulator, waar hij leerde hoe het reguleringsproces in elkaar stak, net als hoe belangrijk het is om politieke vrienden te hebben.

Lay raakte gefascineerde door de energiebusiness. In 1984 was Lay CEO van Houston Natural Gas. Hij fuseerde het een jaar later met Internorth, een andere lokale gastransporteur. Enron was geboren. Niemand gaf toen een frank voor de overlevenskansen van dit met schulden beladen banale bedrijf. Maar Lay bouwde Enron in vijftien jaar tijd om van een dof gasbedrijf tot een innoverende energiereus. De visionair Lay had meteen door dat dankzij de deregulering van de energiemarkten veel meer geld te verdienen viel met het traden van energie dan met het louter transporteren van producent naar gebruiker. Maar om als trader z’n ding te doen, had Enron wel nood aan vrije energiemarkten. Lay rekende daarvoor op de politici.

Enron voerde permanent een lobbyoorlog om de markten open te breken. Het was een van de grootste geldschieters van zowel republikeinen als democraten. Hij is een dichte vriend van president George W. Bush en zetelt ook als energieraadgever. Lay adviseerde Bush niet in te grijpen in de energiecrisis van Californië, een crisis die leverancier Enron geen windeieren legde want de winst steeg met 34%.

Lay zag energie niet als de optelsom van centrales, hoogspanningslijnen en gaspijpen, maar veeleer als een financiële dienstverlening. Lay heeft trouwens altijd opgekeken naar Michael Milken, de beruchte trader in rommelobligaties. De Enron-managers vormden een jonge intelligente groep van agressieve whizzkids, die een nieuwe markt ontwikkelden in de ingedommelde energiebusiness. “Mocht Edison uit zijn graf opstaan en elektriciteit kopen bij traditionele nutsbedrijven, hij zou merken dat er niets veranderd is. Wij zijn de barbaren die de gereguleerde markten aanvallen,” aldus Lay. In Fortune werd Enron in 1996 uitgeroepen tot de meest innovatieve onderneming. Het had ook de agressiefste kunnen zijn. Enron handelde in risico’s door klanten in te dekken tegen stijgende prijzen of strenge winters. Het verhandelde capaciteit op breedbandnetwerken en bouwde een internetsite waar papier, plastic en andere grondstroffen werden verhandeld. Dat beleid zorgde soms voor brokken, die Enron af en toe onder de mat durfde te vegen. In 1997 vielen al lijken uit de kast en moest 80% van de bedrijfswinst afgeschreven worden.

De beursgang van waterdochter Azurix was een flop, de handel in breedbandcapaciteit ging de mist in en het avontuur op de Indiase energiemarkt liep slecht af. Enron investeerde er 3 miljard dollar, maar Lay zou te weinig rekening hebben gehouden met de lokale gevoeligheden. Lay staat er ook voor bekend te veel voor activa te betalen. De hoogmoed kwam voor de val. De energietraders bleven aan boord zolang ze vette bonussen kregen, maar liepen van hun computerschermen weg toen de boel instortte. Lay is een illussie armer.

Daan Killemaes

“Mocht Edison uit zijn graf opstaan, hij zou merken dat er niets veranderd is. Wij zijn de barbaren die de gereguleerde markten aanvallen.”