Op Allerheiligen werd Damien Wigny, directievoorzitter van Kredietbank Luxembourg, aangehouden. Jan de Clerck, topman van de textielgroep Domo, zat wekenlang achter de tralies, zijn vrouw eveneens. Alle drie worden ze verdacht van zware fiscale fraude. Wrijft de kleine, brave belastingbetaler zich nu verkneukelend in de handen ? En zal Justitie, die sinds de zaak Dutroux onder vuur ligt, dit aangrijpen om iets goed te maken ? “Ik ben tegen elke rechtspraak die zint op wraak,” zegt Toon Vandevelde, hoogleraar economische ethiek aan de KU Leuven en de Ufsia, “maar niemand twijfelt eraan dat de KB Lux en de Clerck over de schreef gingen. Hoe moet je dan fraude efficiënt bestrijden ? Met een grote economische ruimte zoals de EU en een transparante belastingwetgeving, volgens de Amerikaanse econoom Rudiger Dornbush. Wanneer je dan toch fraude ontdekt, moet je volgens Dornbush hard toeslaan. Af en toe dien je spectaculaire voorbeelden te stellen : de burgerzin floreert des te meer met wat afschrikking.”
TRENDS. Maar waar ligt de grens ? Vaak hoor je ondernemers en zelfstandigen klagen dat ze wel moeten voor een deel “in ‘t zwart” werken, of ze overleven niet. En dat “iedereen het doet”, dus moeten zij volgen om in de running te blijven.
TOON VANDEVELDE. Verwacht van een moraalfilosoof niet dat hij recht praat wat krom is. Maar het is een interessante vraag : waarom is een deel van de publieke opinie tolerant tegenover fraude ? Paul Van den Boeynants (PSC) bleef, ondanks zijn veroordelingen, evenveel stemmen halen. Boer Clerck, vader van Jan de Clerck, heeft iets van een vrijbuiter, maar kan op een zekere sympathie rekenen. Hier speelt een soort hypocrisie. Mensen zijn bereid om hun deel van de lasten te dragen als de anderen dat ook doen. Tegelijk gebruiken ze het argument dat iedereen fraudeert om zelf ook te sjoemelen. Een ideale wereld krijg je nooit, dus regel ik mijn zaakjes op mijn manier. Niettemin, een ondernemer die alleen leeft op oneerlijkheid houdt er beter mee op. Want dat is een kortetermijnstrategie, vroeg of laat hang je toch.
Wat dan met het argument dat Jan de Clerck veel mensen tewerkstelt ? De KB neemt jaarlijks ongeveer 500 mensen in dienst.
In Sicilië waren er vaak betogingen ten gunste van maffialeiders die een groot deel van hun geld in min of meer legale ondernemingen zoals bouwfirma’s hadden geïnvesteerd. Er zijn bedrijfsleiders betrokken geraakt in drugsmokkel om hun onderneming, en dus jobs te redden. Er zijn nog wel voorbeelden. Natuurlijk floreert een onderneming op illegale inkomsten. Maar het belang van een onderneming valt niet samen met dat van een hele maatschappij. Kijk naar Italië. Iedereen profiteerde van de algemene corruptie, maar op een bepaald ogenblik stelden de Italianen vast dat niets nog werkte. Van de weeromstuit krijg je dan een ethische revolutie waarbij elke tolerantie wegvalt. Mensen beseffen dat ieders klein of groot voordeel niet opweegt tegen het algemeen belang. Wat de Belgen betreft, in deze Dutroux-tijden dulden ze van de politici niet de minste misstap meer. Dat heeft een spill over-effect op de bedrijfsleiders, ook zij worden nu nauwer op de vingers gekeken.
Toch zie je in de rechtsspraak wel eens dat de verdiensten van de beschuldigde in acht worden genomen. Ziet u de rechter zijn oordeel milderen omwille van al die jobs ?
Lankmoedigheid van rechters omwille van de maatschappelijke functie van de beschuldigde is niet de goede methode. Ze is bedoeld om de betrokkene tot inkeer te doen komen, maar veel succes heeft die strategie nooit gehad. Neem de fiscale amnestie, een idee dat om de zoveel jaar opduikt. Brengt dat veel mensen tot inkeer ? Op de kleine man maakt zoiets indruk, de groten maken gewoon hun rekening. Er zijn trouwens nog steeds veel economische delinkwenten die door gebruik van de beste advocaten en machtige relaties het recht naar hun hand kunnen zetten. Zoals ik al zei, maak fraude onaantrekkelijk door de gevolgen bij ontdekking zwaar te maken. Dat doet bedrijven voorzichtig worden, ook al is de pakkans klein.
Het prestigieuze drankenimperium Seagram dankt zijn succes onder meer aan de broers Bronfman, die tijdens de Amerikaanse drooglegging sterke drank smokkelden van Canada naar de VS. Moet je in de economie niet noodzakelijkerwijs iets mispeuteren om voorsprong te halen op je concurrenten ?
Door hard te werken kun je in ons land welstellend worden, maar niet rijk. Dat je echter alleen door fraude rijk kunt worden, is ook niet waar. Er zijn nog andere manieren : geluk, erfenis of het veroveren van een strategische plaats in de economie. In verband met dat laatste komen we volgens de Amerikaanse econoom Frank Roberts meer en meer in een winner takes all-society terecht : iemand die zeer goed is, verdient veel meer geld dan iemand die “gewoon goed” is. Zoiets heb je vaak in de sport- en amusementswereld denk aan het miljoenencontract van Jacques Vermeire maar het is andere domeinen in het economisch leven aan het veroveren. Dat zie je aan het verschijnsel van de reusachtige lonen voor grote bedrijfsleiders.
Een tijd geleden brak een reeks schandalen uit rond politici de schriftjes van Leo Delcroix, de milieuboxen van Theo Kelchtermans… nu zijn de ondernemers aan de beurt en intussen was er de Witte Mars. Is België bezig met een gewetensonderzoek ?
Het is een golfbeweging. In de jaren tachtig trokken ondernemingen en politieke partijen stoutmoedige, maar niet al te scrupuleuze yuppies aan. In de politiek bijvoorbeeld steeg het cliëntelisme ten top : voorheen ronselden partijen geld op een artisanale manier, Delcroix en Etienne Mangé gingen professioneel tewerk. Gevolg is dat allerlei vuile zaakjes opduiken, en er een aflossing van de wacht komt. Maar ook de nieuwe generatie zal ontdekken dat de macht corrumpeert, wat weer een nieuwe zuiveringsoperatie teweegbrengt. Maar het is nooit helemaal tevergeefs, bij iedere golfbeweging blijft er wel iets hangen. Zo bekommerde zich vroeger niemand om justitie, nu is dat een belangrijke discussie. Hetzelfde geldt voor de wapenhandel : op die nagel heeft de SP tien jaar lang moeten kloppen. Ik ben voorstander van fraudebestrijding, maar je kan niet de algehele zuiverheid verwachten. Dan moet je naar de bagwan in India trekken, maar niet aan politiek doen.
JOZEF VANGELDER
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier