Wat u nog niet wist over de staatsbon

22 miljard euro heeft de staatsbon opgebracht in slechts een paar dagen, een record. De staatsobligatie was een ongelooflijk succes. Maar voor wie eigenlijk? Want verschillende kwesties in deze campagne zijn niet echt openbaar gemaakt.

1. De minister scoort punten, maar…

Hoewel de rentevoorwaarden voor het succes van de obligatie hebben gezorgd, komt minister van Financiën Vincent Van Peteghem (cd&v), die zijn naam aan de staatsbon verbond, als de politieke winnaar uit de bus, stelt Bruno Colmant.

De econoom wijst er ook op dat digitale toegang tot het schuldengrootboek, waardoor particulieren een effectenrekening kunnen openen bij de overheid, een revolutie is. “De overheid zal het grootboek positief gebruiken, om spaarders te informeren en andere obligaties aan te bieden. Het succes helpt ook om de complete en onbegrijpelijke mislukking van de belastinghervorming uit te wissen, die de druk op inkomen uit arbeid wilde verschuiven naar inkomen uit kapitaal. Door de opname van staatsbons in het grootboek van de schuld laat de minister toe de belasting op effectenrekeningen te ontwijken.”

Sommige slimme mensen met meer dan 1 miljoen euro op hun bankrekening hebben wellicht gebruikgemaakt van de staatsbon om belasting te ontwijken, of misschien zelfs geld wit te wassen. Welke controles zal de belastingdienst uitvoeren op de herkomst van het geld en de naleving van de antiwitwaswetten voor alle burgers die rechtstreeks bij de overheid hebben ingeschreven? Banken zijn gebonden aan zeer strikte procedures. Zal de belastingdienst die ook toepassen? Al die vragen kunnen het imago van de minister als redder van de spaarders aantasten.

2. Grote spaarders vieren feest

Veel waarnemers hebben aanstoot genomen aan het feit dat het rendement van de Belgische staatsbon op één jaar wordt vergeleken met dat van spaarrekeningen. “De staatsbon is verkocht als een alternatief voor een depositoboekje”, zegt Grégory Guilmin, een beleggingsexpert gespecialiseerd in financiële educatie. “Het verschil is dat het geld van spaarders met de staatsbon een jaar lang geblokkeerd is. Als ze daar hun hele buffer op inzetten, wat gebeurt dan als er iets misgaat? Ondanks de belachelijke rente in België heeft de traditionele spaarrekening een groot voordeel: als er iets misgaat, kunnen de spaarders gemakkelijk aan hun geld. Dat geldt niet voor termijnrekeningen, en nog minder voor staatsbons.”

Zijn de spaarders misleid, nu deze nieuwe obligatie minder opbrengt dan de inflatie en andere veilige beleggingen evenveel, zo niet meer opbrengen? “De bijna exorbitante rente en de verlaagde roerende voorheffing (15% alleen voor de staatsobligatie, nvdr) zijn een meevaller voor de spaarders. Het is waar dat andere beleggingen meer opbrengen, maar ze vereisen grote bedragen of brengen extra risico mee. Het is gebleken dat de staatsbon tegemoetkomt aan een behoefte aan zekerheid bij een oudere bevolking, die minder geneigd is financiële risico’s te nemen.”

Een welvarende bevolking vooral. Natuurlijk hebben sommigen voor 1.000 of 2.000 euro ingetekend, maar de gemiddelde inschrijving bedraagt 34.000 euro per persoon. Het gaat dus om een electoraat van grote spaarders, die meer dan waarschijnlijk niet stemmen op de linkervleugel van de federale regering, die erg aanwezig is in het debat over de vergoeding van spaargeld.

3. Waarschijnlijk geen eenmalige deal

Is de overheid dan de enige grote winnaar in deze operatie, meer nog dan de schatkist en de spaarders? “Ongetwijfeld”, vindt ook Bruno Colmant. “De overheid stelt haar financiering veilig in eigen land. Dat stelt de buitenlandse financiële markten gerust, die België een hoge kredietrating geven op basis van deze zeer aanzienlijke besparingen. De staatsbon illustreert het vermogen van de overheid om particulier spaargeld te mobiliseren.”

Komt er een vervolg in december? Marek Hudon, hoogleraar financiën aan de Solvay Business School, acht het niet onmogelijk. “Enerzijds zou de minister kunnen proberen dit succes te herhalen. Het heeft hem persoonlijk veel zichtbaarheid opgeleverd, maar het is ook een groot succes voor de centrale administratie die de operatie heeft geleid. Anderzijds bestaat het risico dat het effect niet blijvend is. En zelfs als er duidelijk een aanzienlijk bedrag op spaarrekeningen blijft staan, rijst de vraag of veel spaarders of beleggers die deze keer niet investeerden, dat op de korte termijn wel zouden doen.”

Hudon meent wel dat de machtsverhoudingen met de banksector in een paar weken op indrukwekkende wijze zijn veranderd: “We mogen de volgorde niet vergeten. Eerst waren er de parlementaire vragen over de rente op spaarrekeningen. Ik denk niet dat de inschrijvingscampagne zo’n succes was geweest zonder die inbreng. Minister Van Peteghem legde er trouwens een logisch verband tussen.”

4. Banken mopperen, maar wrijven zich ook in de handen

Zowat alle banken hebben kritiek geuit op de staatsbon, in de overtuiging dat de staat een vorm van oneerlijke concurrentie organiseert door de roerende voorheffing te verlagen (waarmee de minister overigens erkent dat het tarief van 30 procent spaarders ontmoedigt te beleggen). “Ze hebben alle reden om verontrust te zijn door deze inmenging van de staat in het beheer van spaargeld”, zegt Bruno Colmant. “Mogelijk zien ze mogelijkheden wanneer de termijn van de staatsbon afloopt, maar meer dan waarschijnlijk zal de staat dan een nieuwe obligatie uitgeven, waarin particulieren onmiddellijk kunnen herbeleggen, misschien met langere looptijden. De deposito’s van particulieren vormen de basis van een banksysteem. Ze brengen zeer weinig rente op, en de banken zorgen ervoor dat hun spaarrekeningen perfect liquide zijn. Het echte probleem van de banken is dat ze langetermijnleningen moeten beheren, wat het voor hen mathematisch onmogelijk maakt de spaarrente snel te verhogen. In dat opzicht is de concurrentie met staatsobligaties nadelig voor hen.”

Ze zullen de verloren liquiditeiten immers snel moeten compenseren met nieuwe. Die zullen ze moeten zoeken bij andere banken, depositohouders of de Nationale Bank, maar tegen een hoger tarief. Volgens sommige schattingen kan dit ze een jaar lang 600 miljoen euro extra aan rentelasten kosten.

Maar over een jaar, wanneer de verzamelde 22 miljard euro samen met de rente van de staatsobligatie weer op de markt komen, zien de banken een enorme commerciële kans aan de horizon verschijnen, vooral nu hun klanten hebben ontdekt wat een effectenrekening inhoudt.

5. Pech voor starters

Achter het succes van de campagne schuilt een andere ontnuchterende waarheid, weet Bruno Colmant: “Durfkapitaal is onmiskenbaar een van de verliezers hier. De verlaagde roerende voorheffing op de staatsbon remt het nemen van risico af. De roerende voorheffing zou structureel lager moeten zijn voor risicovolle investeringen.”

In een opinie die vorige week in Trends-Tendances verscheen, sprak de belastingdeskundige Typhanie Afschrift van een groot onrecht tegenover diegenen die risico nemen met hun investeringen en desondanks 30 procent moeten betalen op dividenden, terwijl die, in tegenstelling tot de rente op de staatsbon, niet gewaarborgd zijn, evenmin als de terugbetaling van de investering: “Alles werkt dus omgekeerd: zij die risico’s nemen om bedrijven op te starten of te ontwikkelen, worden fiscaal gestraft, terwijl renteniers een voorrecht krijgen.”

6. Snelkoppelingen en onnauwkeurigheden

En hoe zit het met financiële educatie? “In plaats van hen aan te moedigen de juiste vragen te stellen, zichzelf te informeren en op de lange termijn te beleggen om hun pensioen te financieren, heeft de overheid de spaarders in slaap gesust”, zegt Grégory Guilmin. “In plaats van massaal te beleggen in de staatsbon, hadden spaarders moeten nadenken over hun beleggingen voor de komende vijf tot tien jaar en voor een langetermijnaanpak moeten kiezen. Het is tijd om te beseffen dat de inflatie inteert op onze economieën en dat het pensioenstelsel ernstig bedreigd is.”

Aan de andere kant “is er in de pers zelden zoveel gesproken over financiële producten voor het grote publiek, ook al ging dat soms gepaard met kortzichtigheden en zelfs onnauwkeurigheden”, merkt Marek Hudon op. “Over het algemeen is de media-aandacht voor de staatsbon redelijk positief, gezien het relatief lage niveau van financiële basiseducatie bij het grote publiek. Er zal dus iets van deze historische operatie blijven hangen in de hoofden van de spaarders”, zegt de Solvay-professor, die er nog aan toevoegt dat “dit ook het debat heeft geopend over de financiering van overheidsprojecten, zoals de Brusselse metro of andere grote infrastructuurprojecten, met staatsobligaties of groene obligaties.”