“Wat drijft de mens?” Het is een vraag die ongemeen boeiend blijft. Psychologen hebben al de meest uiteenlopende antwoorden geformuleerd: van moederbindingen tot zelfontplooiing. Maar soms kijken ze voorbij de evidentie die zich dagelijks aan hun ogen voltrekt. En het is net deze blinde vlek in de motivatiepsychologie die op dit ogenblik grote delen van de economie door elkaar schudt.
Eén keer winnen.
Laten we even de uitgangspunten van een goede motivatietheorie bekijken.
Ten eerste moet ze op grote aantallen mensen, los van historische context, van toepassing zijn. Een theorie die zegt dat mensen gemotiveerd zijn om voor hun vaderland te sterven, is geen al te sterke theorie. Er zijn uiteraard patriotten. Ja, we vinden zelfs fanaten van het vaderland die de wijsheid vergeten dat ‘het zoet is om voor het vaderland te sterven, maar nog veel zoeter om ervoor te leven’. Maar kamikazes blijven een kleine minderheid.
Ten tweede moet men makkelijk verslaafd kunnen raken aan een motivator. Zo steekt de mens in elkaar. Als iets goed is, is meer van hetzelfde blijkbaar beter, en voor u het weet, bent u ziekelijk aan het overdrijven. Zeer veel motivatiebenaderingen beantwoorden aan dit criterium: mensen worden makkelijk verslaafd aan macht, seks, aandacht, lezen, eten… En we draaien dan ook eenvoudig de regel om: hoe sneller u aan iets verslaafd raakt, hoe krachtiger de motivator.
Ten derde wordt een goede motivator snel een business: de mode is de business van de aandacht, drugindustrie, seksindustrie, horeca, media, verkoop van statussymbolen enzovoort.
De vraag luidt dan: is er een krachtige motivatie die perfect beantwoordt aan deze drie criteria en die heel weinig aandacht heeft gekregen in de motivatiepsychologie? Het antwoordt ligt voor de hand: de behoefte om te gokken.
Sinds mensengeheugenis, en in zowat alle culturen ter wereld hebben mensen intensief gegokt, gewonnen en vooral verloren. De grote verliezen die gokkers opstapelen, ondermijnen alle hedonistische motivatietheorieën. Aan gokken wordt u razendsnel verslaafd. En er is een wereldeconomie op geënt. Van de grootste industrie in Japan ( Patchenko, een razendsnel flipperkastspelletje), via Las Vegas, met hotelcomplexen van miljarden frank tot… uiteraard, de lotto.
Wat drijft de gokker? De meest aantrekkelijke gokspelen blijken deze te zijn waar je af en toe kleine inzetten kan verliezen met het vooruitzicht één keer groot te winnen. Wat een gokker niet wil, maar door verblinding wel toe verleid wordt, is uiteraard het omgekeerde: grote sommen verliezen om af en toe klein te winnen. Dat is nochtans wat de meeste casinobezoekers overkomt, maar ook de trouwe lottofan, die na tien jaar elke week 500 frank te hebben gespeeld, zo’n 250.000 frank heeft ingezet, som die elke bankier met de glimlach zou belegd hebben tot laten we zeggen 400.000 frank. Daarnaast spelen nog wat typische conditioneringen mee: we moeten af en toe wel iets winnen, want anders raken we ontmoedigd en geven we op.
Gokken op internet.
Waarom is dit nu relevant voor de moderne economie? De mens heeft altijd gegokt. Is het dan zo spectaculair dat u nu kan gokken op internet? Natuurlijk niet. De revolutionaire verandering is het feit dat u nu via werken plots aan het casinokapitalisme kan gaan deelnemen. Werken was altijd anti-gokken, een zoektocht naar zekerheid. Werken was kleine verliezen lijden (aan vrijheid, aan verplaatsingstijd) om met bijna zekerheid iets meer terug te krijgen dan u verliest. De werkloosheidsval ontstaat nu als u bijna niets meer terugkrijgt (door te werken) dan u verliest (door te gaan werken). Werken is de wereld van de zekerheid. Uiteraard is er af en toe een (gekke) entrepreneur die onverantwoorde risico’s neemt, een startkapitaal verzamelt, en McDonald’s achterna, hoopt een nieuwe Rockefeller te worden.
Maar de nieuwe economie plaatst gokken-met-het-werk binnen eenieders handbereik. Het allerbelangrijkste is niet dat u rijk kan worden zoals vele bakkers, verzekeringsmakelaars of notarissen. Neen dat is niet belangrijk. U kunt stinkend rijk worden, de jackpot winnen, of zoals de Amerikanen zeggen: u hebt een duidelijke kans ‘to hit big’. En dat spreekt steeds meer mensen aan. En logisch: de risico’s zijn beperkt, u hoeft geen fortuinen te investeren. De potentiële opbrengsten zijn fabelachtig, Bill Gates achterna.
Irrationeel. Dat wel, net als het verlangen van zovele postbodes naar de lottopot. Want diep in zich kennen de postbodes de grote bedreigingen om via veel geld in de verkeerde sociologische groep te belanden. Maar moederliefde, sterven voor het vaderland, of de studie van het Sanskriet is ook irrationeel. Eens u uw miljarden bezit, is uw leven onherroepelijk veranderd: u wordt uitgescholden of bewonderd als (vuile) kapitalist, uw familie kan elk ogenblik ontvoerd worden, u moet de bedelaars allerhande uit uw buurt houden, uw familie rekent als geschenk op iets meer dan een das enzovoort.
Managers gokken.
Het grote verlangen, deze krachtige motivator om de jackpot te winnen, drijft consultants van McKinsey en Boston Consulting Group om met e-commerce te beginnen; daarom gaan Harvard MBA’s niet meer in de eerste plaats naar investment banking, maar naar e-business, en haken kaderleden op rijpe leeftijd af, om een gokje te wagen op de virtuele wereld.
Een marginaal gebeuren? Typisch mannelijk? (met dank aan de vrouwelijke human-resourcesmanager die me hierop attent maakte) Een korte hype? We menen van niet. Management heeft zich steeds geconcentreerd op de 5% ‘elite’ die het verschil maakt. Deze elite haakt nu massaal af van de oude economie. En na de beurs, de businessjournalisten, is dit nu de derde groep die ‘alle relevante informatie heeft verwerkt en een beslissing heeft genomen’ en ‘stemt’ met de voeten. De loskoppeling van de economie der dingen van deze van de economie van de informatie is onherroepelijk en onomkeerbaar begonnen. Moge we allen in deze economie de lotto winnen!
marc buelens
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier