Ursula von der Leyen maakt stevig statement bij haar eerste State of the Union

Europa wordt nog groener en socialer, maar ook assertiever, als het van Ursula von der Leyen afhangt. De Commissievoorzitter gaf gisteren haar eerste State of the Union, de toespraak waarin de Commissie haar beleidsdoelen voor het komende jaar uiteenzet.

Het stond in de sterren geschreven dat de Europese Commissie de doelstellingen voor de vermindering van broeikasgassen ging verscherpen. Voordien was het doel tegen 2030 zo’n 40 procent minder uit te stoten dan in 1990. Dat cijfer is opgetrokken naar 55 procent. Die verstrenging is slecht nieuws voor ons land, omdat het de vorige doelstellingen al niet haalde.

Groen herstel

Het Europese reddingspakket voor de coronacrisis, NextGenerationEU genaamd, kleurt ook grotendeels groen. Een derde van de 750 euro die de EU daarvoor zal ophalen, zal in groene obligaties zijn. En bijna 40 procent van de uitgaven van dat reddingspakket zal naar de Green Deal gaan, het klimaatplan dat de Commissie eind vorig jaar lanceerde.

Die Green Deal blijft de ruggengraat voor het herstel in Europa, stelt de Commissievoorzitter. Een ander speerpunt daarin is het carbon border adjustment-mechanisme, in essentie een taks op vervuilende producten die de EU binnenkomen. Er loopt een openbare consultatie voor dat project. De Commissie hoopt daar midden volgend jaar een eerste voorstel voor te lanceren. Voorts wil ze volgend jaar ook de emissiehandel uitbreiden naar sectoren zoals de lucht- en de zeevaart, die daar nu nog niet in zitten.

Von der Leyen schuift ook een veel ambitieuzer investeringsplan naar voren. De achterliggende gedachte is die van missie-gedreven investeren, een concept dat de befaamde econoom Mariana Mazzucato voor de EU heeft uitgewerkt. In de plaats van projectgewijs en gefragmenteerd geld uit te geven, is het de bedoeling grootse en gewaagde ambities voorop te stellen, en daar investeringsprogramma’s rond te bouwen. Zo spreekt Von der Leyen over Europese waterstofhubs, een renovatiegolf voor het gebouwenpark en 1 miljoen extra laadpunten voor elektrische wagens.

Een andere werf die ze aanhaalde, is die van een Europees raamwerk voor minimumlonen. Dat wil niet zeggen dat er een Europees minimumloon komt, wel dat de EU de lidstaten zal aansporen, verplichten misschien, om een minimumloon in te voeren.

Von der Leyen stelde ook duidelijk dat de Europese begrotingsregels nog even in de koelkast blijven. Zolang de lidstaten extra uitgaven moeten doen om hun economieën door de coronacrisis te loodsen, zal Europa een begrotingstekort van meer dan 3 procent en een overheidsschuld van meer dan 60 procent van het bbp door de vingers zien.

Europese waarden eerst

Bij haar aantreden beloofde Von der Leyen dat ze een geopolitieke Commissie zou leiden. Vanuit dat oogpunt veroordeelde ze de politieke wantoestanden in Wit-Rusland en gaf ze rugdekking aan Griekenland en Cyprus, die overhoop liggen met Turkije over gaswinningsgebieden in de Middellandse Zee.

Over de dictatoriale trekjes van Europese leiders in onder meer Hongarije en Polen was ze iets minder expliciet. Wel hamerde ze nog eens op het feit dat vanaf nu ook de rechtsstaat in elke lidstaat zal worden beoordeeld. Tegen eind september zal de Commissie haar eerste doorlichting van de rechtsstaten in de EU publiceren.

Uiteraard kon Von der Leyen de coronacrisis niet onbesproken laten, en legde ze haar plannen uit voor een Europese gezondheidsunie. Daarin zouden bestaande instellingen, zoals het geneesmiddelenagentschap, worden versterkt en zouden nieuwe gezondheidsprogramma’s worden opgetuigd. Details gaf ze daar niet over.

Von der Leyen was opvallend fel en strijdvaardig toen het ging over de bescherming van Europese waarden. Ze gaf toe dat migratie een van de voornaamste uitdagingen van de komende tijd zal zijn, maar besteedde dubbel zoveel aandacht aan het veroordelen van racisme en haat. Zo komt er voor het eerst een Europese antiracismecoördinator. Voorts veroordeelde ze ook de mensenrechtenschendingen van China in Hongkong en tegen de Oeigoeren. Ze riep ook de lidstaten op de EU meer ruimte te geven om zulke schendingen te bekampen met sancties.

Wat China betreft, wond Von der Leyen er evenmin doekjes om. Enerzijds is de Aziatische grootmacht een bondgenoot in onder meer de klimaatstrijd. Anderzijds is het een “systemische rivaal”, die gedwongen moet worden zijn markt open te stellen voor Europese bedrijven. Vorige week kwam de Europese Rekenkamer nog met een rapport dat de EU aanmaant een tandje bij te steken in haar assertiviteit tegenover China.