Privacy-activist Matthias Dobbelaere-Welvaert: ‘Digitale euro kan cash nog meer onder druk zetten’

De mogelijke komst van een digitale euro veroorzaakt stennis. Critici ontwaren er een anti-privacytool van Big Government in, bedoeld om de financiële transacties van gewone burgers in kaart te brengen. De privacy-activist en jurist Matthias Dobbelaere-Welvaert nuanceert, maar ziet ook zorgwekkende scenario’s. 

Nog voor de central bank digital currency van de eurozone goed en wel ontwikkeld is, weekt de munt controverse los. Zo riep onlangs een groep leden van de Commissie voor Economische en Monetaire Zaken (ECON) in het Europees Parlement op te wachten met de invoering van de munt. Welke zorgen zijn terecht en welke niet? We vroegen het aan de bezieler van de activistische privacywaakhond Ministry of Privacy, die eind 2018 ontstond om de digitale vingerafdrukken op de elektronische identiteitskaart aan te vechten.

Hoe gegrond is de bezorgdheid over onze privacy?

MATTHIAS DOBBELAERE-WELVAERT. “Momenteel zijn de complottheorieën weinig waard, denk ik. Ten eerste zijn de papers rond de praktische uitwerking van de digitale euro nog niet beschikbaar. Ten tweede is het een vrijwillig project. Het is niet zo dat de Europese Unie opeens heeft beslist cash af te schaffen en enkel nog betalingen met de digitale euro toe te staan.

“De Europese Unie of de Europese Centrale Bank zal niet zeggen dat ze morgen betalingen met de digitale euro zal verplichten. Dan breken protesten uit. Het is een soort try-out van hun antwoord op cryptomunten. En het is een manier om digitaler te betalen zonder daarbij altijd de bank te betrekken. Men zegt wel dat die data niet bij hen terecht zal komen, maar dat zou me erg verwonderen. Zo anoniem zal het wel niet zijn.”

Een antwoord van de ECB op crypto, hoewel er in de jongste voorstellen geen sprake van blockchaintechnologie is.

DOBBELAERE WELVAERT. “Die digitale euro is volgens mij een poging van Europa om zich op die markt te begeven, maar dan op een andere manier. Men stelt die munt echt voor als digitale cash. De penetratie van crypto in de reguliere betaalmarkt is nog altijd heel beperkt. Maria in de Dorpsstraat zal niet met crypto betalen. Ik verwacht dus niet dat dat wel gebeurt met de digitale euro, ook al zal hij wel gehypet worden. Volgens mij is het een nicheproduct, dat misschien over tien jaar een belangrijke rol zal spelen in het betaalverkeer.

“Cryptocurrency is overigens helemaal niet privacy-vriendelijk, integendeel. Iedereen kan zien welke transacties gebeuren op de blockchain. Dat betekent niet dat iedereen weet welke portefeuille bij wie hoort. Dat zou wel sterk zijn. Maar eigenlijk geldt daar 100 procent transparantie. Er bestaan een paar privacy-coins, zoals monero of dash, waarbij het grootboek minder publiek is dan bij, pakweg, bitcoin of litecoin. Maar zo zijn er niet veel.”

‘Cryptocurrency is helemaal niet privacy-vriendelijk’

Matthias Dobbelaere-Welvaert

‘Neutrale’ technologie

Bent u in het algemeen niet veel te sceptisch over nieuwe technologie?

DOBBELAERE-WELVAERT. “Ik ben een grote fan van technologie en denk dat ze samenlevingen wel degelijk kan verbinden. Technologie is op zich neutraal. Het draait om de mensen die die technologie maken en gebruiken. Kijk naar X, het vroegere Twitter, bijvoorbeeld. Dat zit vol trollen, mensen die ervoor kiezen zich elke dag bij het opstaan af te vragen wie ze vandaag eens zullen belagen. Het gaat dus om de mensen.

“Behalve bij de ANPR-camera’s, die zijn niet neutraal. Ze controleren en surveilleren. Dat is geen leuke technologie, net als vingerafdrukken op de identiteitskaart. Maar de digitale euro is op zich neutrale technologie. Het is aan de banken, aan de ECB, aan de Europese Unie, om uit te maken wie die transacties zal controleren.”

Zijn Europese karakter is een argument pro. Zo moet de digitale euro het enige digitale betaalmiddel zijn dat overal in de eurozone wordt aanvaard.

DOBBELAERE-WELVAERT. “Ik lees inderdaad dat de meeste handelaren in de EU de digitale euro zouden moeten aanvaarden. Er zouden geen kosten voor worden aangerekend. Dat klinkt heel mooi, maar technologie is evolutief. En wat vandaag goed klinkt, kan morgen iets anders zijn. Europa kan ervoor kiezen die data in eerste instantie geanonimiseerd te delen met banken. In tweede instantie kan ze geld vragen aan de banken om er data-analyse op te doen. In derde instantie kan ze argumenteren dat haar transactiekosten te hoog zijn, en toch 1, 2 of 3 procent transactiekosten aanrekenen. En ondertussen is de aanvaarding van die munt wel verplicht.”

‘Wat vandaag goed klinkt, kan morgen iets helemaal anders zijn’

Voedingsbodem voor complotdenken

De ECB beklemtoont dat de komst van een digitale euro allerminst de afschaffing van cash betekent.

DOBBELAERE-WELVAERT. “Onzekerheid over wat nieuwe technologie doet met onze maatschappij, is de voedingsbodem voor complotdenken. Hoe meer die digitale euro is geïntegreerd, hoe minder mensen cash zullen gebruiken, en hoe makkelijker het voor lokale én Europese politici wordt te pleiten voor de afschaffing van cash. Want er zijn natuurlijk nadelen verbonden aan cash, zoals het gevaar op overvallen bij het transport ervan. Cash kost de banken en de overheden ook gewoon zeer veel geld. De enige grote voordelen zijn privacy en inclusiviteit voor mensen die niet tech-savvy zijn; het minder bemiddelde deel van de bevolking betaalt wel met cash. 

“Cash staat wel degelijk onder druk. Ik heb onlangs nog een artikel gevonden, waarin de ECB de zeven voordelen van cash opsomt. Cash lijkt voor de centraal bankiers heel belangrijk te zijn. Ik vind het meer op pr lijken, want cash is zowel de banken als de overheden een doorn in het oog. Met digitale betalingen heb je enerzijds data, de meerwaarde daarvan, en anderzijds controle op zwartwerk en criminaliteit.

“Ik zie bijvoorbeeld een toekomst waarin handelaars op zijn minst niet langer verplicht zijn cash te aanvaarden. Dan zullen meer en meer handelaren redeneren dat de kosten van cash hun te hoog zijn, zeker als de transactiekosten van digitale middelen dalen. Dan kom je terecht in een situatie dat de banken alles weten. En dan kan de complottheorist weer claimen dat hij gelijk had.”

U doelt op de inperking van het bankgeheim in België.  

DOBBELAERE-WELVAERT. “Tegenwoordig moeten onze banken om de drie maanden het saldo van onze bank-en betaalrekening melden aan het CAP, het Centraal Aanspreekpunt van rekeningen en financiële contracten. Om die wetswijziging aan te vechten, zijn het Ministry of Privacy en Sansen International Tax Lawyers naar het Grondwettelijk Hof gestapt. Het Hof oordeelde dat de wetswijziging proportioneel is. Ik heb daar nog steeds vragen bij. Eerder kon de fiscus al toegang krijgen bij vermoedens van belastingontduiking. Nu is iedereen bij voorbaat verdacht.”

Het grootste doemscenario voor velen is dat de digitale euro ‘programmeerbaar’ wordt. Dat zou betekenen dat de staat straks kan bepalen waar gebruikers hun digitale munten aan spenderen. Bijvoorbeeld aan goederen of diensten met een lage koolstofvoetafdruk.

DOBBELAERE-WELVAERT. “Het probleem met complottheorieën is dat er altijd een kern van waarheid in zit. Dat was zo met de coronacrisis; het Covid Safe Ticket kwam er. Zo ook met camerabewaking, met vingerafdrukken op de digitale identiteitskaart. Het probleem is dat gedegen kritiek heel makkelijk te counteren is door de privacy-activist te plaatsen in het kamp van wie de meest uitzinnige complottheorieën gelooft. Dat maakt het voor ons zeer moeilijk.”

Lees ook: