Dossier slachtoffers van de hoge rente: het r-woord duikt weer op

Voorlopig houdt de conjunctuur zich kranig onder het gewicht van een krapper geldbeleid. De race is echter nog lang niet gelopen. Het vervelende aan een hogere beleidsrente is dat de impact met vertraging werkt. Reken op 18 tot 24 maanden voor renteverhogingen volledig doorsijpelen in de economie. Dat maakt het voor centrale bankiers lastig om de juiste dosis toe te dienen. Doen ze te weinig, dan krijgen ze de inflatie moeilijk onder controle. Verhogen ze de beleidsrente te veel, dan dreigt een zware recessie.

“Geen enkele naoorlogse expansie stierf van ouderdom. Ze werden allemaal vermoord door de Amerikaanse centrale bank (de Fed)”, zei de Amerikaanse econoom Rudi Dornbusch ooit.

De centrale banken gingen de voorbije kwartalen best agressief te werk, maar de economie is minder gevoelig geworden voor renteverhogingen, zegt Peter Vanden Houte, hoofdeconoom van ING België: “Dat komt door het steeds grotere gewicht van de dienstensector, die minder rentegevoelig is. In de industrie en de bouw zie je wél al een vertraging, maar het belang van deze sectoren is minder groot geworden. De boutade dat ‘als het goed of slecht gaat met de bouw, het goed of slecht gaat met de economie’, gaat steeds minder op. Dat zie je bijvoorbeeld ook in de VS. De huizenprijzen dalen en de bouwsector heeft het knap lastig, maar de conjunctuur houdt stand. Dat maakt het rentebeleid minder doeltreffend.”

Ook de structureel krappe arbeidsmarkt zorgt ervoor dat de economie minder hard dan vroeger reageert op renteverhogingen. ”Bedrijven gaan minder snel over tot ontslagen. Een stabiele arbeidsmarkt betekent ook dat de consumptie vrij stabiel blijft, los van de beleidsrente”, zegt Vanden Houte. De centrale banken zagen de voorbije maanden hun noeste arbeid ook gedeeltelijk teniet gedaan door losse financiële condities op de financiële markten. “Normaal gezien gaat een krapper geldbeleid ook gepaard met krappere financiële condities, waarbij bedrijven en gezinnen minder vlot aan krediet raken. Dat zag je de voorbije maanden niet”, zegt Peter Vanden Houte.

Het beleid van de centrale banken werd de voorbije maanden dus langs alle kanten tegengewerkt. De conjunctuur herpakte zich zelfs dit jaar. In Europa zorgde de scherpe daling van de aardasprijzen voor opluchting. China kon eindelijk werk maken van een heropening van de economie en in de VS ondersteunde een zachte winter de economisch bedrijvigheid. Deze onverwachte doorstart van de economie voedt echter de inflatie en verplicht de centrale banken om nog agressiever uit de hoek te komen. “We zijn een beetje verblind geweest door de recente verbetering van de conjunctuur. Maar vergis je niet, de centrale banken willen de groei stilleggen om de inflatie te temmen. Dat gaat uiteindelijk ook gebeuren”, zegt Peter Vanden Houte.

De centrale banken krijgen nu de vrij ongewenste hulp van de recente turbulentie in de bankensector en op de financiële markten. “Krappere kredietvoorwaarden zullen vanaf nu een turbo zetten op het krappere geldbeleid”, zegt Peter Vanden Houte. De financiële markten houden opnieuw rekening met een zachte tot minder zachte landing van de economie. De correctie op de beurzen, de scherpe daling van de langetermijnrente en de daling van de olieprijzen wijzen op een toegenomen recessierisico. Jawel, het r-woord duikt weer op.

Maar of dit voldoende is om de centrale banken te bewegen tot een beleidspivot? De inflatie daalt weliswaar, maar de kerninflatie is zowel in de VS als in Europa nog te hoog om de voet van het rempedaal te halen. “Pas tegen de zomer verwachten we een geleidelijke daling van de kerninflatie. Voor de centrale banken is het nog te vroeg om te stoppen met renteverhogingen”, zegt Peter Vanden Houte. Na de beleidsvergadering van de Europese Centrale Bank was voorzitter Christine Lagarde duidelijk: “De inflatie blijft nog te lang te hoog. Onze vastberadenheid om de inflatie te bestrijden is niet afgenomen.”

Problemen in de bankensector worden kordaat aangepakt met andere beleidsinstrumenten, zoals het geven van liquiditeitssteun. “De centrale banken willen deze bankencrisis zo snel mogelijk uit de weg. Ze houden ze de handen vrij voor verdere renteverhogingen om de inflatie te bestrijden”, zegt professor financiële economie Rudi Vander Vennet (Ugent). Toch is de ECB behoedzaam om geen fouten te maken zoals in 2008, toen de jonge instelling in volle financiële crisis de beleidsrente nog verhoogde. Christine Lagarde: “We hebben nog veel werk op de plank als ons basisscenario realiteit wordt. Maar dat is een grote als. Sinds begin maart is er veel gebeurd dat nog niet in onze projecties zit. Of we de rente verder verhogen, hangt af van de ontwikkelingen in de economie en op de markten.”