Is dit Vlaanderen ?

Een Nederlandse die schrijft over een bekrompen Vlaamse fabrikantenfamilie in het Brussel van de jaren vijftig ? Nelleke Noordervliet toont aan dat zo’n onderneming niet hoeft uit te monden in een gemakzuchtige karikatuur.

In de duinen bij Overveen krijgt de Nederlandse tekenaar David Berk een lift van een dame in een bordeauxrode Dyna Panhard 1952, het model waarin zijn Vlaamse stiefvader destijds reed. Hij herkent zijn moeder. Alleen, die is al meer dan 30 jaar dood. Zo’n intro deed er ons al vaker toe besluiten een boek definitief dicht te klappen. Maar de schrijfster, de prille vijftiger Nelleke Noordervliet, maakt er zo’n sober dwingende opening van, dat de nieuwsgierigheid voldoende geprikkeld wordt. Je tracht haar te betrappen op een uitschuiver van het kaliber dat Vlaamse magisch-realisten wel eens maken, maar de hocus-pocus blijft binnen de grenzen. Ze koorddanst met flair. Die vermetelheid typeert de hele roman Uit het paradijs. Later slaagt ze er met evenveel bravoure in de karikaturale tintjes, de rauwe symboliek en de soap-ingrediënten te vieren en tijdig te beteugelen.

Vanzelfsprekend verwijst de openingsscène naar de geest van Hamlets vader. Noordervliet behoudt de weifelende Hamlet, maar verandert het “spook van het verleden” in de moeder. Ook deze hedendaagse, rijpere Hamlet wordt onontkoombaar geconfronteerd met het verleden, zichzelf en schuldgevoelens. En ook deze afdaling in het eigen onverwerkte emotionele riool wordt opgevoerd met kundige spanningsknepen. Er kleeft immers iets mysterieus aan de dood van de moeder. Haar Vlaamse familie liet haar zelfs opsluiten in een instelling.

Die vermenging van genrekenmerken kenschetst ook Het oog van de engel, een historische roman die genomineerd werd voor de AKO-literatuurprijs in 1992 en nu als gele Rainbow-pocket uit is. Daar schudt Noordervliet een geslaagde cocktail van geschiedenis (Franse Revolutie), psychologisch drama en thriller. Voor Uit het paradijs greep ze niet zover terug. De geschiedenis ligt vooral in de jaren vijftig én in Vlaanderen, of op zijn minst in een rijke, Vlaams-Brusselse familie van rubberfabrikanten. Daar trok de moeder in na haar scheiding van Davids vader. Wat er precies gistte en borrelde, komt uiteindelijk wat voorspelbaar over. De echte verdienste van het boek schuilt in de evocatie van een staaltje eng Vlaams conservatisme en de trauma’s die uit zoveel braafheid (lees : hypocrisie) voortspruiten. Haar huzarenstuk is vooral dat Vlaamse lezers haar voorstelling van zaken aanvaarden.

LUC DE DECKER

Nelleke Noordervliet, Uit het paradijs. Meulenhoff, 317 blz., 798 fr. Idem, Het oog van de engel. Rainbow, 263 blz., 280 fr. .