Een stukje waarheid

Het Vlaams Economisch Verbond ( VEV) congresseerde gisteren rond het thema ‘Duurzaam ondernemen, duurzame winst. Een stukje waarheid’. Het klinkt als slogan even indrukwekkend als die andere kreet: ‘ nieuwe economie‘. Wat dat laatste begrip betreft, gaat het om dat mystieke huwelijk van snelle technologische vooruitgang en budgettaire en monetaire orthodoxie, waardoor inflatievrije groei en omvangrijke jobcreatie voor eeuwig verzekerd lijken.

We kunnen niet ontkennen dat de manier waarop het economische bestel functioneert de jongste jaren aan grote wijzigingen onderhevig is geweest. In die zin geeft het concept nieuwe economie een tastbare realiteit weer.

Het valt evenmin te ontkennen dat de maatschappelijke klemtonen opmerkelijk zijn gewijzigd in de voorbije twee decennia. Er wordt veel aandacht aan het milieu geschonken en de werknemer wordt meer en meer beschouwd als een volwaardige partner in de onderneming. Ook het concept duurzaam ondernemen weerspiegelt een realiteit.

De hamvraag luidt echter, en dat geldt zowel voor de nieuwe economie als voor het duurzaam ondernemen, of we hier echt te maken hebben met revolutionaire zwenkingen in het ondernemingsschap en de werking van de vrijemarkteconomie. Managementgoeroe Guy Hamel antwoordt overtuigend ja op die vraag in zijn recentste boek Leading the Revolution. Enige serene reflectie en observatie levert echter een even eenvoudig als categorisch neen op.

De vrijemarkteconomie vormt de meest formidabele machine voor de creatie van welvaart en welzijn die de mensheid ooit heeft gekend. De machine loopt niet perfect maar in ieder geval laat ze elk alternatief in termen van maatschappelijk nut ver achter zich. De essentie van die vrijemarkteconomie bestaat uit de soevereiniteit van de consument. Ondernemingen die op de beste, goedkoopste manier kunnen voldoen aan de behoeften van de consumenten zullen gedijen. Dat dit ondernemerschap anno 2000 rechtstreeks en onrechtsreeks veel te maken heeft met nieuwe technologieën in informatica, communicatie, internet en dergelijke, is een speling van het technologische lot. De veralgemeende introductie van elektriciteit had een veel grotere impact op mens, maatschappij en economie dan hightech vandaag op ons heeft.

Leidde de nieuwe economie tot nieuwe maatstaven voor de beoordeling van de waarde van bedrijven? Laten we even overdrijven en stellen dat de aandelenkoersen van technologie-ondernemingen stegen naarmate hun verliezen toenamen. Met Lernout & Hauspie en Real Software als meest in het oog springende illustraties weten we sinds enkele maanden dat iedereen (bijna) weer met zijn voeten op de grond staat. De frustratie van de bedrijfsleiders van de stilaan tot hun ware proporties herleide hightechbedrijven valt te begrijpen. Uitlatingen dat “er een sfeer tegen de Belgische technologiesector heerst”, zoals we onlangs op het technologieforum van KBC Securities hoorden, horen echter thuis in de sfeer van het rijke fictieproza dat door CIA-intriges wordt geïnspireerd.

De roep om meer duurzaam ondernemerschap waar VEV-voorzitter Jef Roos het hoofdthema van zijn ambtstermijn van wil maken, wekt de indruk dat de activiteiten van ondernemers tot nu toe een veel te weinig duurzaam karakter hebben vertoond. Min of meer expliciet in de congresdocumenten stond te lezen dat er vooral een gebrek aan aandacht voor de ecologische en de sociale dimensie is geweest. Dit klinkt allemaal wereldvreemd en vergezocht. Het levert in ieder geval geen vernieuwende inzichten op.

Als de onderneming haar roeping – namelijk het realiseren van winst in een voortdurend evoluerende omgeving – wil waarmaken, zal zij veel aandacht moeten besteden aan het goed managen van haar menselijk potentieel. Dat was vijftig of honderd jaar geleden echter ook al zo. Het enige verschil bestaat erin dat het aantal mensen dat van vitaal belang is voor de continuïteit van de onderneming relatief gezien is aangegroeid. Bovendien namen de persoonlijke aspiraties van vele werknemers aanzienlijk toe.

De ecologische dimensie komt automatisch aan bod wanneer de consumenten meer milieuvriendelijkheid vragen. De overheid heeft hier uiteraard een belangrijke rol te spelen. Met een verstandig belasting- en reguleringsbeleid kan zij de omgevingsfactoren voor een onderneming zo sturen dat de productieprocessen automatisch meer en meer rekening moeten houden met de ecologische problematiek. Ook dat verandert echter niks aan de essentie van ondernemersschap.

Duurzaam ondernemen en technologisch innoveren horen als een Siamese tweeling bij de basiskenmerken van een vrijemarkteconomie. Als men daar modewoorden op wil kleven, geen probleem. Maar men doet er goed aan sober te blijven wanneer vele anderen zich vergalopperen in hun discours.

johan van overtveldt