Voor de Waalse overheid zijn de luchthavens van Charleroi en Luik van levensbelang. En dat mag probleemloos enkele honderden miljoenen euro’s kosten. Het geld komt van het financieringsvehikel Sowaer, een overheidsorgaan waar vooral partijvolgelingen en bijzonder weinig luchtvaartexperts de plak zwaaien.
B art Somers zoekt werk. Met die slogan strikt de Vlaamse minister-president zijn kiezers. In Wallonië moeten ze die slagzin zelfs niet aan de muren kleven. Want onder de taalgrens bestaat er over alle partijgrenzen heen één grote consensus: jobs, jobs en nog eens jobs. Er wordt zelfs niet gezeurd of die creatie nu hightech dan wel lowtech is.
Een van de opvallendste katalysators voor die jobs in de voorbije legislatuur waren de luchthavens. De Waalse overheid gebruikt daarbij alle mogelijke middelen als hefboom en strooit kwistig met subsidies. Want luchthavens zijn ware visitekaartjes bij buitenlandse investeerders. Twee luchthavens staan centraal in die uitbouw: Bierset (Luik) en Gosselies (Charleroi). Bierset mikt op charterverkeer en vracht en heeft al 4000 werknemers. In minder dan een decennium ontpopte Bierset zich tot vrachtluchthaven nummer negen in Europa. Rond de luchthaven groeide een indrukwekkend logistiek park. Met als gangmaker TNT Express Worldwide, de koerierdochter van de Nederlandse post. Met een van de jongste verbindingen – tweemaal per week naar het Chinese Sjanghai – zijn ze in de stad van Georges Simenon apetrots.
Charleroi (excusez le mot, Brussels South) mikt dan weer op passagiers voor lijnvluchten. De luchthavenuitbater nv Brussels South Charleroi Airport (BSCA) werkte zich met zijn riant kortingenbeleid voor de Ierse low cost carrier Ryanair in gans Europa in de kijker. In 1997 vervoerde de luchthaven amper 200.000 passagiers, het voorbije boekjaar klokte af op 1,8 miljoen. Het aantal jobs steeg naar 1500. De Europese Commissie nam die overheidssteun onder de loep. Dit leidde op 3 februari tot een veroordeling door de eurocraten.
Ook de luchthavenuitbater van Bierset, Société de Promotion et de Développement de l’Aéroport de Liège-Bierset ( SAB), trok de aandacht van de Europese Commissie. TNT krijgt subsidies – voor de jongste investering van 99,8 miljoen euro belooft het Waals gewest net geen 18 miljoen euro – en een korting van 25 % op de officiële tarieven. En SAB schrijft enkel zwarte cijfers door exploitatiesubsidies. Volgens de financiële informatieverschaffer Graydon bedroegen die tussen 2000 en 2002 bijna 30 miljoen euro. De bedrijfskosten liepen in diezelfde periode op tot ruim 46 miljoen euro. Maar het onderzoek van de Commissie leverde geen bezwarend materiaal op.
Laat die euro’s maar rollen
Het belangrijkste middel om de Waalse luchtvaart op te stuwen in de vaart der volkeren heet Société Wallonne des Aéroports ( Sowaer). Dat is het vehikel waarmee de Waalse gewestregering zijn luchtvaartbeleid uitvoert. Het bedrijf werd opgericht op 1 juli 2001 en is een volle dochter van de Waalse overheid. Naast de luchthavens van Bierset en Charleroi behoren ook de vliegvelden van Cerfontaine, Saint-Hubert en Spa tot het speelterrein van Sowaer.
Sowaer heeft participaties in de werkmaatschappijen in Bierset (SAB) en Gosselies ( Brussels South Charleroi Airport, BSCA). Die betalen een beheersvergoeding aan Sowaer, dat in ruil de infrastructuur ter plaatse ontwikkelt. De wat vage term infrastructuur gaat heel ver: van de verlenging van de startbaan, via de bouw van nieuwe terminals op beide luchthavens, tot een grootschalig isolatieprogramma voor de huizen rond de luchthavens. In 2003 investeerde Sowaer volgens zijn eerste jaarverslag (verlengd boekjaar 2001-2002) 7,5 miljoen euro in Gosselies. De volgende jaren vloeit nog eens 150 miljoen euro naar een nieuwe terminal en de verlenging van de startbaan. Ook Bierset laat de euro’s rollen. Sinds 1996 werd al 59 miljoen euro geïnvesteerd. Een nieuwe terminal voor charterpassagiers, bijkomende ruimte voor vrachtafhandeling en een langere startbaan, doen nog eens 150 miljoen euro vloeien.
Een al even grootschalig programma is de aankoop en afbraak van woningen vlakbij de luchthavens. Liefst 2108 woningen worden geviseerd. Die uitgaven worden buiten balans geboekt: einde 2002 stond daarvoor bij Sowaer een schuld buiten balans ter waarde van 79,4 miljoen euro. In die afbraakoperatie komen de lokale belangen bovendrijven. Want het werk is in handen van de intercommunales SLF Participations (Luik) en Igretec (Gosselies). Sowaer moet aan beide de aankoop van de huizen terugbetalen. SLF Participations is een dochter van de coöperatie Société de Leasing, de Financement et d’Economies d’Energie ( SLF). Guy Mathot is de sterke man achter deze intercommunale. De voormalige federale begrotingsminister is – samen met de Waalse begrotingsminister Michel Daerden – de nieuwe sterke man van de Luikse PS-federatie. Zoon Frédéric Daerden is de revisor van SLF Participations.
Handig bij die grootschalige investeringen is de ruling die Sowaer – weliswaar na twee jaar moeizame onderhandelingen – in 2003 afsloot met de fiscus. De ruling houdt in dat het bedrijf zijn BTW van 21 % mag terugvorderen. Critici noemen Sowaer daarom een louter fiscaal vehikel. Minister Kubla ontkent dat en verwijst naar dat andere overheidsvehikel, Sofico. Sofico bouwt grote infrastructuurwerken op de (water)weg. “Sowaer gaat uit van hetzelfde principe, maar dan voor de luchthavens. Sowaer kan veel sneller budgetten financieren, geld inzamelen, zodat die investeringen sneller worden uitgevoerd.”
Sowaer speelt Mister Cash
Critici hebben wel nog meer bedenkingen bij de werking van Sowaer. De raad van bestuur is een perfecte weerspiegeling van de politieke machtsverhoudingen. De bestuursmandaten zijn keurig verdeeld onder socialisten, liberalen, groenen en christen-democraten. “Een legertje cabinettards dus,” grinnikt een topman van de Zaventemse luchthavenuitbater Biac. Wat geenszins impliceert dat deze mensen onbekwaam zouden zijn, maar luchtvaart is niet meteen hun professionele bezigheid. De enige professional in het gezelschap is Luc Partoune, algemeen directeur van het Luikse SAB. Zijn bekwaamheid wordt door niemand in het Belgische luchtvaartwereldje in twijfel getrokken. Al moest Partoune voor die functie wel van partijkaart veranderen: hij switchte van de toenmalige PSC naar de PS. Maar Laurent Jossart, de luchthavendirecteur van Charleroi, zetelt niet in de raad van bestuur. Nochtans kan hij als gewezen financiële directeur van City Bird en Virgin Express de nodige referenties voorleggen.
Critici noemen Sowaer de Mister Cash van de Waalse regering. Sowaer is met andere woorden de geldautomaat van de overheid, die het geld herverdeelt dat minister Kubla uitreikt. De debatten binnen de raad heten dan ook slaapverwekkend. Als er binnen de verzameling partijvolgelingen al enig animo ontstaat, vloeit dat hooguit voort uit le mal wallon: het te allen prijze verdedigen van de eigen regio. Het politieke gewicht van Luik wordt nog steeds zwaarder. Via wafelijzerpolitiek zou voor elke euro die naar Charleroi gaat, er anderhalve naar Luik vloeien. Minister Kubla – zelf uit Waals-Brabant, dus niet met dit regionalisme besmet – ontkent dat scenario. “Charleroi krijgt inderdaad minder geld. Maar dat komt omdat de factuur voor de uitbouw van een vrachtluchthaven in Bierset nu eenmaal hoger oploopt. Bierset draait 24 uur per dag, en dat kost geld.”
De minister vindt evenmin dat de debatten binnen Sowaer slaapverwekkend zouden zijn. Hij wijst op het brede takenpakket van de vennootschap. “Ja, de raad van bestuur is samengesteld volgens de politieke machtsverhoudingen. Maar moet je als bestuurder iets van luchtvaart kennen om een financieringsplan, gespreid over twintig jaar, uit te tekenen? Het management op de luchthavens opereert zelfstandig, los van de raad van bestuur. En de cijfers bewijzen dat ze goed bezig zijn.”
De schaduw van André Cools
In de raad van bestuur zetelen dan ook heel wat Waalse politieke zwaargewichten en mandatentijgers. De voorzitter is Luc Vuylsteke (MR), die na een opleiding in fiscaal recht al twee decennia meedraait op allerlei kabinetten. De golfspeler en liefhebber van gîtes in de Ardèche en de Provence is sinds 1999 kabinetschef bij Kubla voor luchthavens. Vuylsteke is tevens een opmerkelijke verschijning in de raad van bestuur van SN Airholding, de hoofdaandeelhouder van SN Brussels Airlines. Dat zorgde aanvankelijk voor gemor in die raad, vanwege het potentiële belangenconflict bij Ryanair en Brussels South. Vuylsteke heet geenszins een specialist in luchtvaart. En toch haalde hij, samen met luchthavendirecteur Luc Partoune, TNT naar Bierset. En het maakt van Vuylsteke zeker geen slechte voorzitter. Hij is constructief en zoekt steeds een consensus. In de mate van het mogelijke geeft deze discrete en hondstrouwe kabinetsman antwoord aan de bestuurders.
Van zwaarder kaliber is de vice-voorzitter Régis Jehasse (PS). Deze uiterst bekwame technocraat is de topman van het Luikse Meusinvest, een van de belangrijkste intercommunales in het spinnenweb van de vermoorde Luikse tsaar André Cools. Vandaag is Jehasse tevens de voorzitter van SAB in Bierset. Tijdelijk toch, want dat voorzitterschap behoort eigenlijk José Happart toe. Zodra die niet langer minister van Landbouw is, keert le Fouronais terug naar zijn luchthavenstek.
Nog zo’n mandatentijger is Roger Baisir (MR), directeur en bestuurder bij Sambrinvest, een van de belangrijkste intercommunales van Charleroi. Ook niet te vergeten, is Jacques Braggaar, de privé-secretaris van PS-voorzitter Elio Di Rupo. Een andere spil is Jean-Claude Phlypo, tot februari 1990 de kabinetschef van André Cools. Weer een mandatentijger, met vooraan het voorzitterschap van de Compagnie Intercommunale Liégeoise des Eaux ( CILE). En algemeen directeur van TEC, de Waalse tegenhanger van De Lijn.
Een uiterst vruchtbaar Waals netwerk dus, waarin liberalen maar vooral socialisten de plak zwaaien. Als waakhond voor de CdH fungeert Philippe Buelen, de gewezen kabinetschef van Joëlle Milquet en vice-voorzitter van het Office for Foreign Investors, het Waalse overheidsorgaan dat buitenlandse investeerders naar Wallonië moet lokken. Een relatieve nieuwkomer als Ecolo kreeg slechts een troostprijs. De groenen leveren met Bruno Delabie een van de twee algemene directeurs. Hij maakt zich nuttig met het grootscheepse isolatieprogramma van de woningen rond de luchthaven. Maar Ecolo levert vooral de vreemde eend in de bijt: Christian Delcourt is professor in de Franse literatuur aan de Luikse universiteit.
Inmiddels, in Charleroi
De Waalse regering is intussen erg gelukkig dat de eurocraten geen graten zien in de overheidssubsidies aan Bierset. Want het verdict van de Europese Commissie over Charleroi leidde tot verhitte twisten tussen minister-president Jean-Claude Van Cauwenberghe ( PS) en minister van Economie Serge Kubla ( MR). Van Cau boog voor het oordeel van de eurocraten, maar Kubla wil samen met Michael O’Leary, de topman van Ryanair, de Europese beslissing aanvechten voor het Europees Hof van Justitie in Luxemburg. O’Leary gaf de Commissie koosnaampjes als “Noord-Koreaans regime” en “communistisch Walhalla”.
Gaat Kubla plat op zijn buik voor Ryanair? “Vóór de beslissing van de Europese Commissie waren er geen duidelijke regels. Er bestonden wat vage rechtsregels over overheidssteun en concurrentie. Ik voel mij dus verbitterd over deze beslissing. Europa pest de Waalse luchthavens,” zucht Kubla in zijn lichtgedempte kantoor in het gemeentehuis van Waterloo. “Charleroi is een symboolluchthaven geworden voor de kortingsmechanismen die Ryanair hanteert. Maar Wallonië loopt achter op de economische ontwikkeling binnen Europa. Dus zijn alle middelen goed om dat niveau op te krikken.”
Wolfgang Riepl
Als er binnen de verzameling partijvolgelingen in de bestuursraad al enig animo ontstaat, komt dat hooguit door ‘le mal wallon’: het te allen prijze verdedigen van de eigen regio.”Maar moet je als bestuurder iets van luchtvaart kennen om een financieringsplan gespreid over twintig jaar uit te tekenen? De cijfers bewijzen dat ze goed bezig zijn.” [Serge Kubla, Waals minister van Economie]
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier